“Сохор” нийгэм

Монголын сэтгүүл зүй үеийн үед нийгмийг цэвэрлэх, болж бүтэхгүй зүйлийг засан залруулах, хууль бус үйл ажиллагааг зогсоох зорилт тавьж ажилсаар өнөөг хүрсэн билээ. Үүнийхээ үр дүнд хардуулах, сэрдүүлэх, хавьчлаганд өртөх, тэр бүү хэл орон шоронгийн хаалга татдаг нь нэг их нууц худал хуурмаг зүйл биш. Үүнийг ард түмэн тэр бүр мэддэггүй. Мэдсэн нэг нь тэр сэтгүүлч яасан юм бол гэх эргэлзээтэй л үлддэг. 1990-ээд оноос хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл чөлөөтэй болж сэтгүүлчид айж имээх зүйлгүй бодитой, баримттайгаар нийгмийн шаар шавхарууг ил гарган уншигч түмэнд хүргэдэг болсон. Тэр цагаас хойш өнөөг хүрэх сэтгүүл зүйн харгуй тийм ч их дардан байсангүй. Мөнгөтэй, хөрөнгөтэй, албан тушаалаар аархсан хууль бус үйл ажиллагаа хийдэг нөхдүүдийн булхай, луйварыг ил гаргасаныхаа төлөө хичнээн нь ажилгүй болж эсвэл амиа алдаж, зарим нэг нь шоронд орсоныг мэдэх нь мэдэх байх. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл бол дөрөв дэхь засаглал, нийгмийн гажуудлыг засах гол түлхүүр хэмээн ярьдаг хэдий ч аль эрт “дөрөв” гэдэг тооноос ухраачихсан гэж хэлж болно. Учир нь сэтгүүл зүй өнөөгийн улс төр хийгээд төрийн байгуулагуудад хэр их нөлөөтэй байгаа билээ гэдэгт хариулахад хэцүүхэн. Яагаад гэхээр сонгууль дөхөхөөр УИХ болон орон нутгийн сонгуульд нэр дэвшигчид сэтгүүлч нарт “хайр” зарлаж өөрсдийгөө магтуулах, рекламдах, олон нийтэд танин сурталчилах бүхий л ажлыг хийлгэдэг. Мөн төрийн болон хувийн хэвшлийн томоохон байгууллагууд тэмдэглэлт ой болон өөрсдийгөө магтан дуулуулах цаг үедээ л хэрэглээ мэт хэрэглэж их бага төлбөртэй төлбөртгүй ярилцлага, сурвалжлага, нийтлэл бичүүлдэг. Ингээд бүх зүйл дуусахаар таг мартана. Зүгээр нэг мартчихдаг бол бас яая гэх вэ. Зарим нь тэр сэтгүүлч намайг гүтгэсэн, доромжилсон гэх хар, буруу хэл ам дагуулна. Энэ мэтээр сэтгүүлчид буруудсаар л байна. Хамгийн сүүлийн жишээ нь Info.mn сайтын сэтгүүлч С.Баттулгыг хорьчихсон байгаа. Түүнийг “Ноёд” группээс гаргасан мэдэгдлийг сайтдаа байрлуулсных нь төлөө ийм шийтгэл үүрүүлээд байна. Энэ талаар өмгөөлөгч Г.Батбаяр “Сэтгүүлч С.Баттулга тухайн материалыг сайтдаа нийтэлсэн нь хүн гүтгэсэн асуудал биш. Гэтэл тухайн иргэн өөрийгөө гүтгүүлсэн гэж үзэж байгаа. Энэ асуудалд гүтгэх гэмт хэргийн субъектив санаа зорилго байхгүй. С.Баттулгын хувьд өөрөө тэр хүнийг гутаах, гүтгэх ямар ч сонирхол, шалтгаан байхгүй. Зөвхөн ажлаа хийснийх нь төлөө цагдаад өгчихсөн. Гэтэл цагдаагийн байгууллагаас хуулийн хүрээнд гаргалгаа хийж ялгамжтай хандахын оронд хоёулаа хамжигч юм байна гэдэг байдлаар хандсан. Тиймээс хууль бус шийдвэр гаргасан” гэв. МСНЭ-ийн зүгээс ч энэ асуудалд анхаарал хандуулж МСНЭ-ийн ерөнхийлөгч Б.Галаарид “Энэ бол сэтгүүлчийн ажилд саад тушаа болсон, зүгээр ажлаа хийснийх нь төлөө цагдан хорьсон ноцтой асуудал. Хэдийгээр яг одоо сэтгүүлчид баяр наадам гээд завгүй байгаа боловч үүний хажуугаар С.Баттулгын асуудал, сэтгүүлчийн ажилд саад болсон энэ хэрэгт зайлшгүй анхаарал хандуулах нь чухал” гэдгийг онцолсон юм. Өмгөөлөгч Г.Батбаярын тайлбарласнаар сэтгүүлч С.Баттулгыг эх сурвалжийн хамтаар цагдан хорихгүйгээр шүүх хурал хүртэл гадуур батлан даалтад гаргах боломж байсан гэв. Гэтэл энэ нөхцөлд цагдан хорих шийдвэр гаргасан нь хууль бус асуудал гэж үзэж байгаа юм. Тэрбээр “Хэргийн бодит үнэнийг тогтооход саад учруулах гэдэг үндэслэл бол шүүх дээр ирээд арилдаг. Мөрдөн байцаалтын шатанд л байдаг. Тиймээс С.Баттулгыг шүүх хурал хүртэл цагдан хорьсон явдал нь өөрөө хууль бус” гэсэн. Ийнхүү үүрэгт ажлаа хийж явсан нэг сэтгүүлч бас л буруугүй буруутан болж хувирлаа. 1990-ээд оны сүүлээр Монголд эрэн сурвалжлах сэтгүүл зүй хөгжиж эхэлсэн Тэр үед Хүрлээ, Машбат, Ганхуяг гэх мэт шулуун шударга бичиж муу муухай, нийгмийн хог шавхрууг ил гаргах гэж хичээж байсан. Гэвч ганцхан сарын дотор дээр нэрийг нь дурьдсан сэтгүүлчид ор сураггүй алга болсон. Мөн тухайн үед хэд хэдэн шар сонины сэтгүүлч хоригдож эрх чөлөөгөө хасуулж байсан. Мөн “Үг” сонины эрхлэгч Б.Хандолгорыг эх сурвалжаа нуусан гэх үндэслэлээр шоронд хорьсон. Сэтгүүлч хүн хэн таарсанд нь хэвлэн нийтлэх эх сурвалжаа хэлэхгүй байх бүрэн эрхтэй байдаг. Энэ мэт сэтгүүл зүйн салбарт ажиллаж амьдарч бичлэгээрээ олны танил болсон хүмүүс үгүй болох нь бусад сэтгүүлчдийн айдасыг төрүүлж эхэлсэн. Магадгүй энэ цаг үеэс л эхэлж сэтгүүлчдийн эсрэг довтолгоо нийгэмд буй болсон гэж хэлж болно. Үхсэн хүний цогцос олдохгүй байна гэдэг сэтгэлийн хамгийн том шаналан шүү дээ. Сайн муу байсан нь яах вэ үгүй болсон юмаа гэхэд ядаж цогцос нь олдвол ар гэрийнхэнийх нь сэтгэл санаа амарна биз дээ. Өнөөгийн нийгэм тэр дундаа баячууд сэтгүүлчийг “гөлөг” шиг амьдруулахыг хүсч байна. Хэвлэл мэдээллийн салбарын цалин хөлс тааруу гэж ярьдаг. Энэ нь үнэний ортой. Үүнийг далимдуулж янз бүрийн төлбөртэй материал сонин болон цахим ертөнц, телевиз, радиогоор явуулж мөнгөтэй нь мөнгөтэйгээ гүтгэн доромжилчихоод эцэст нь сэтгүүлчийг буруутгадаг, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийг буруутгадаг цаг үе хэзээ устаж үгүй болохыг хэлхэд бэрх. Уулын мод урттай богинотой гэдгийн үлгэрээр олон сэтгүүлч дунд сайн муу нь мэдээж байгаа. Зарим сэтгүүлч ёс зүйгүй хандаж бусдын эрхэнд сөргөөр хандах үзэгдэл ч гардаг. Мэдээллийнхээ бодит үнэнийг нягталдаггүй хамт олон болон сэтгүүл зүйн нэр хүндийг унагах асуудал гардгыг нуух юун. Гэхдээ сэтгүүлчийн зүрх сэтгэл, үзэгний үзүүр үргэлж үнэний төлөө байдгыг төрийн албан тушаалтанууд мохоож, мөхөөж байдаг гээд хэлчихвэл нэг их буруудахгүй биз. Тухайлбал шүүгчээс хэргийн талаар ярилцлага авах гэж очиход өгдөггүй. Харин өөрийг нь магтах, рекламдах ярилцлага бол инээж байгаад ажлаа хойш тавьж байгаад өгдөг. Хэдийгээр шүүгчээр жишээ татаж байгаа ч монголын төрийн байгууллагуудын үнэн төрх ийм л байгаа. Үндсэн хуулийн дор амьдарч, сэтгүүл зүйн салбарт үүргээ гүйцэтгэж яваа сэтгүүлч хэвлэн нийтэлсэнийхээ төлөө хэрэг үүрэх “гаж” хууль байдаг гэдэгт эргэлзэж байна. Эсвэл хууль, дүрмийн дагуу биш эрх ямбаны өмнө монгол төрийн шүүх бөхөлздөг юм уу. Хэрэв тийм бол баримт, тайлбар, байр суурь, хэвлэн нийтлэх эрх  хаана орших болж байна. Үнэний дуу хоолой болж хөлс, хүч хөдөлмөрөө шавхаж хийсэн олон нийтлэл, кино, нэвтрүүлэг, ярилцлага бишгүй дээ л нэг хаагдсан. Цаашид ч хаагдсан хэвээрээ л байх болно. Ингээд үзэхээр сэтгүүлчийн жинхэнэ үүрэг өнөөх дөрөв дэхь засаглал хаана оршиж байна вэ. Хэрэв буруу зүйл бичиж тэмдэглэсэн сэтгүүлч байх юм бол тухайн хэвлэл мэдээллийнх нь салбар, МСНЭ аль эрт арга хэмжээ авчихдаг дүрэм, журам бий. Өнөө цагт сэтгүүлчийн бүр эрх, журам хаагдмал байна. Бид нийгмийг, баячуудыг, зөөлөн сэнтийд залрагсадыг  хий хоосон магтан дуулах гэж энэ мэргэжлийг сонгоогүй. Та зөрчилтэй, дутагдалтай, таны удирдан жолоодож буй ажил хууль бус бол үнэнийг бид бичих л ёстой.Мөн хэн нэгний бичсэн зүйлийг хэвлэн нийтлэх эрхтэй. Энэ бол сэтгүүл зүйн мөн чанар. 

Монголын сэтгүүл зүй үеийн үед нийгмийг цэвэрлэх, болж бүтэхгүй зүйлийг засан залруулах, хууль бус үйл ажиллагааг зогсоох зорилт тавьж ажилсаар өнөөг хүрсэн билээ. Үүнийхээ үр дүнд хардуулах, сэрдүүлэх, хавьчлаганд өртөх, тэр бүү хэл орон шоронгийн хаалга татдаг нь нэг их нууц худал хуурмаг зүйл биш. Үүнийг ард түмэн тэр бүр мэддэггүй. Мэдсэн нэг нь тэр сэтгүүлч яасан юм бол гэх эргэлзээтэй л үлддэг. 1990-ээд оноос хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл чөлөөтэй болж сэтгүүлчид айж имээх зүйлгүй бодитой, баримттайгаар нийгмийн шаар шавхарууг ил гарган уншигч түмэнд хүргэдэг болсон. Тэр цагаас хойш өнөөг хүрэх сэтгүүл зүйн харгуй тийм ч их дардан байсангүй. Мөнгөтэй, хөрөнгөтэй, албан тушаалаар аархсан хууль бус үйл ажиллагаа хийдэг нөхдүүдийн булхай, луйварыг ил гаргасаныхаа төлөө хичнээн нь ажилгүй болж эсвэл амиа алдаж, зарим нэг нь шоронд орсоныг мэдэх нь мэдэх байх. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл бол дөрөв дэхь засаглал, нийгмийн гажуудлыг засах гол түлхүүр хэмээн ярьдаг хэдий ч аль эрт “дөрөв” гэдэг тооноос ухраачихсан гэж хэлж болно. Учир нь сэтгүүл зүй өнөөгийн улс төр хийгээд төрийн байгуулагуудад хэр их нөлөөтэй байгаа билээ гэдэгт хариулахад хэцүүхэн. Яагаад гэхээр сонгууль дөхөхөөр УИХ болон орон нутгийн сонгуульд нэр дэвшигчид сэтгүүлч нарт “хайр” зарлаж өөрсдийгөө магтуулах, рекламдах, олон нийтэд танин сурталчилах бүхий л ажлыг хийлгэдэг. Мөн төрийн болон хувийн хэвшлийн томоохон байгууллагууд тэмдэглэлт ой болон өөрсдийгөө магтан дуулуулах цаг үедээ л хэрэглээ мэт хэрэглэж их бага төлбөртэй төлбөртгүй ярилцлага, сурвалжлага, нийтлэл бичүүлдэг. Ингээд бүх зүйл дуусахаар таг мартана. Зүгээр нэг мартчихдаг бол бас яая гэх вэ. Зарим нь тэр сэтгүүлч намайг гүтгэсэн, доромжилсон гэх хар, буруу хэл ам дагуулна. Энэ мэтээр сэтгүүлчид буруудсаар л байна. Хамгийн сүүлийн жишээ нь Info.mn сайтын сэтгүүлч С.Баттулгыг хорьчихсон байгаа. Түүнийг “Ноёд” группээс гаргасан мэдэгдлийг сайтдаа байрлуулсных нь төлөө ийм шийтгэл үүрүүлээд байна. Энэ талаар өмгөөлөгч Г.Батбаяр “Сэтгүүлч С.Баттулга тухайн материалыг сайтдаа нийтэлсэн нь хүн гүтгэсэн асуудал биш. Гэтэл тухайн иргэн өөрийгөө гүтгүүлсэн гэж үзэж байгаа. Энэ асуудалд гүтгэх гэмт хэргийн субъектив санаа зорилго байхгүй. С.Баттулгын хувьд өөрөө тэр хүнийг гутаах, гүтгэх ямар ч сонирхол, шалтгаан байхгүй. Зөвхөн ажлаа хийснийх нь төлөө цагдаад өгчихсөн. Гэтэл цагдаагийн байгууллагаас хуулийн хүрээнд гаргалгаа хийж ялгамжтай хандахын оронд хоёулаа хамжигч юм байна гэдэг байдлаар хандсан. Тиймээс хууль бус шийдвэр гаргасан” гэв. МСНЭ-ийн зүгээс ч энэ асуудалд анхаарал хандуулж МСНЭ-ийн ерөнхийлөгч Б.Галаарид “Энэ бол сэтгүүлчийн ажилд саад тушаа болсон, зүгээр ажлаа хийснийх нь төлөө цагдан хорьсон ноцтой асуудал. Хэдийгээр яг одоо сэтгүүлчид баяр наадам гээд завгүй байгаа боловч үүний хажуугаар С.Баттулгын асуудал, сэтгүүлчийн ажилд саад болсон энэ хэрэгт зайлшгүй анхаарал хандуулах нь чухал” гэдгийг онцолсон юм. Өмгөөлөгч Г.Батбаярын тайлбарласнаар сэтгүүлч С.Баттулгыг эх сурвалжийн хамтаар цагдан хорихгүйгээр шүүх хурал хүртэл гадуур батлан даалтад гаргах боломж байсан гэв. Гэтэл энэ нөхцөлд цагдан хорих шийдвэр гаргасан нь хууль бус асуудал гэж үзэж байгаа юм. Тэрбээр “Хэргийн бодит үнэнийг тогтооход саад учруулах гэдэг үндэслэл бол шүүх дээр ирээд арилдаг. Мөрдөн байцаалтын шатанд л байдаг. Тиймээс С.Баттулгыг шүүх хурал хүртэл цагдан хорьсон явдал нь өөрөө хууль бус” гэсэн. Ийнхүү үүрэгт ажлаа хийж явсан нэг сэтгүүлч бас л буруугүй буруутан болж хувирлаа. 1990-ээд оны сүүлээр Монголд эрэн сурвалжлах сэтгүүл зүй хөгжиж эхэлсэн Тэр үед Хүрлээ, Машбат, Ганхуяг гэх мэт шулуун шударга бичиж муу муухай, нийгмийн хог шавхрууг ил гаргах гэж хичээж байсан. Гэвч ганцхан сарын дотор дээр нэрийг нь дурьдсан сэтгүүлчид ор сураггүй алга болсон. Мөн тухайн үед хэд хэдэн шар сонины сэтгүүлч хоригдож эрх чөлөөгөө хасуулж байсан. Мөн “Үг” сонины эрхлэгч Б.Хандолгорыг эх сурвалжаа нуусан гэх үндэслэлээр шоронд хорьсон. Сэтгүүлч хүн хэн таарсанд нь хэвлэн нийтлэх эх сурвалжаа хэлэхгүй байх бүрэн эрхтэй байдаг. Энэ мэт сэтгүүл зүйн салбарт ажиллаж амьдарч бичлэгээрээ олны танил болсон хүмүүс үгүй болох нь бусад сэтгүүлчдийн айдасыг төрүүлж эхэлсэн. Магадгүй энэ цаг үеэс л эхэлж сэтгүүлчдийн эсрэг довтолгоо нийгэмд буй болсон гэж хэлж болно. Үхсэн хүний цогцос олдохгүй байна гэдэг сэтгэлийн хамгийн том шаналан шүү дээ. Сайн муу байсан нь яах вэ үгүй болсон юмаа гэхэд ядаж цогцос нь олдвол ар гэрийнхэнийх нь сэтгэл санаа амарна биз дээ. Өнөөгийн нийгэм тэр дундаа баячууд сэтгүүлчийг “гөлөг” шиг амьдруулахыг хүсч байна. Хэвлэл мэдээллийн салбарын цалин хөлс тааруу гэж ярьдаг. Энэ нь үнэний ортой. Үүнийг далимдуулж янз бүрийн төлбөртэй материал сонин болон цахим ертөнц, телевиз, радиогоор явуулж мөнгөтэй нь мөнгөтэйгээ гүтгэн доромжилчихоод эцэст нь сэтгүүлчийг буруутгадаг, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийг буруутгадаг цаг үе хэзээ устаж үгүй болохыг хэлхэд бэрх. Уулын мод урттай богинотой гэдгийн үлгэрээр олон сэтгүүлч дунд сайн муу нь мэдээж байгаа. Зарим сэтгүүлч ёс зүйгүй хандаж бусдын эрхэнд сөргөөр хандах үзэгдэл ч гардаг. Мэдээллийнхээ бодит үнэнийг нягталдаггүй хамт олон болон сэтгүүл зүйн нэр хүндийг унагах асуудал гардгыг нуух юун. Гэхдээ сэтгүүлчийн зүрх сэтгэл, үзэгний үзүүр үргэлж үнэний төлөө байдгыг төрийн албан тушаалтанууд мохоож, мөхөөж байдаг гээд хэлчихвэл нэг их буруудахгүй биз. Тухайлбал шүүгчээс хэргийн талаар ярилцлага авах гэж очиход өгдөггүй. Харин өөрийг нь магтах, рекламдах ярилцлага бол инээж байгаад ажлаа хойш тавьж байгаад өгдөг. Хэдийгээр шүүгчээр жишээ татаж байгаа ч монголын төрийн байгууллагуудын үнэн төрх ийм л байгаа. Үндсэн хуулийн дор амьдарч, сэтгүүл зүйн салбарт үүргээ гүйцэтгэж яваа сэтгүүлч хэвлэн нийтэлсэнийхээ төлөө хэрэг үүрэх “гаж” хууль байдаг гэдэгт эргэлзэж байна. Эсвэл хууль, дүрмийн дагуу биш эрх ямбаны өмнө монгол төрийн шүүх бөхөлздөг юм уу. Хэрэв тийм бол баримт, тайлбар, байр суурь, хэвлэн нийтлэх эрх  хаана орших болж байна. Үнэний дуу хоолой болж хөлс, хүч хөдөлмөрөө шавхаж хийсэн олон нийтлэл, кино, нэвтрүүлэг, ярилцлага бишгүй дээ л нэг хаагдсан. Цаашид ч хаагдсан хэвээрээ л байх болно. Ингээд үзэхээр сэтгүүлчийн жинхэнэ үүрэг өнөөх дөрөв дэхь засаглал хаана оршиж байна вэ. Хэрэв буруу зүйл бичиж тэмдэглэсэн сэтгүүлч байх юм бол тухайн хэвлэл мэдээллийнх нь салбар, МСНЭ аль эрт арга хэмжээ авчихдаг дүрэм, журам бий. Өнөө цагт сэтгүүлчийн бүр эрх, журам хаагдмал байна. Бид нийгмийг, баячуудыг, зөөлөн сэнтийд залрагсадыг  хий хоосон магтан дуулах гэж энэ мэргэжлийг сонгоогүй. Та зөрчилтэй, дутагдалтай, таны удирдан жолоодож буй ажил хууль бус бол үнэнийг бид бичих л ёстой.Мөн хэн нэгний бичсэн зүйлийг хэвлэн нийтлэх эрхтэй. Энэ бол сэтгүүл зүйн мөн чанар. 

Монголын сэтгүүл зүй үеийн үед нийгмийг цэвэрлэх, болж бүтэхгүй зүйлийг засан залруулах, хууль бус үйл ажиллагааг зогсоох зорилт тавьж ажилсаар өнөөг хүрсэн билээ. Үүнийхээ үр дүнд хардуулах, сэрдүүлэх, хавьчлаганд өртөх, тэр бүү хэл орон шоронгийн хаалга татдаг нь нэг их нууц худал хуурмаг зүйл биш. Үүнийг ард түмэн тэр бүр мэддэггүй. Мэдсэн нэг нь тэр сэтгүүлч яасан юм бол гэх эргэлзээтэй л үлддэг. 1990-ээд оноос хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл чөлөөтэй болж сэтгүүлчид айж имээх зүйлгүй бодитой, баримттайгаар нийгмийн шаар шавхарууг ил гарган уншигч түмэнд хүргэдэг болсон. Тэр цагаас хойш өнөөг хүрэх сэтгүүл зүйн харгуй тийм ч их дардан байсангүй. Мөнгөтэй, хөрөнгөтэй, албан тушаалаар аархсан хууль бус үйл ажиллагаа хийдэг нөхдүүдийн булхай, луйварыг ил гаргасаныхаа төлөө хичнээн нь ажилгүй болж эсвэл амиа алдаж, зарим нэг нь шоронд орсоныг мэдэх нь мэдэх байх. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл бол дөрөв дэхь засаглал, нийгмийн гажуудлыг засах гол түлхүүр хэмээн ярьдаг хэдий ч аль эрт “дөрөв” гэдэг тооноос ухраачихсан гэж хэлж болно. Учир нь сэтгүүл зүй өнөөгийн улс төр хийгээд төрийн байгуулагуудад хэр их нөлөөтэй байгаа билээ гэдэгт хариулахад хэцүүхэн. Яагаад гэхээр сонгууль дөхөхөөр УИХ болон орон нутгийн сонгуульд нэр дэвшигчид сэтгүүлч нарт “хайр” зарлаж өөрсдийгөө магтуулах, рекламдах, олон нийтэд танин сурталчилах бүхий л ажлыг хийлгэдэг. Мөн төрийн болон хувийн хэвшлийн томоохон байгууллагууд тэмдэглэлт ой болон өөрсдийгөө магтан дуулуулах цаг үедээ л хэрэглээ мэт хэрэглэж их бага төлбөртэй төлбөртгүй ярилцлага, сурвалжлага, нийтлэл бичүүлдэг. Ингээд бүх зүйл дуусахаар таг мартана. Зүгээр нэг мартчихдаг бол бас яая гэх вэ. Зарим нь тэр сэтгүүлч намайг гүтгэсэн, доромжилсон гэх хар, буруу хэл ам дагуулна. Энэ мэтээр сэтгүүлчид буруудсаар л байна. Хамгийн сүүлийн жишээ нь Info.mn сайтын сэтгүүлч С.Баттулгыг хорьчихсон байгаа. Түүнийг “Ноёд” группээс гаргасан мэдэгдлийг сайтдаа байрлуулсных нь төлөө ийм шийтгэл үүрүүлээд байна. Энэ талаар өмгөөлөгч Г.Батбаяр “Сэтгүүлч С.Баттулга тухайн материалыг сайтдаа нийтэлсэн нь хүн гүтгэсэн асуудал биш. Гэтэл тухайн иргэн өөрийгөө гүтгүүлсэн гэж үзэж байгаа. Энэ асуудалд гүтгэх гэмт хэргийн субъектив санаа зорилго байхгүй. С.Баттулгын хувьд өөрөө тэр хүнийг гутаах, гүтгэх ямар ч сонирхол, шалтгаан байхгүй. Зөвхөн ажлаа хийснийх нь төлөө цагдаад өгчихсөн. Гэтэл цагдаагийн байгууллагаас хуулийн хүрээнд гаргалгаа хийж ялгамжтай хандахын оронд хоёулаа хамжигч юм байна гэдэг байдлаар хандсан. Тиймээс хууль бус шийдвэр гаргасан” гэв. МСНЭ-ийн зүгээс ч энэ асуудалд анхаарал хандуулж МСНЭ-ийн ерөнхийлөгч Б.Галаарид “Энэ бол сэтгүүлчийн ажилд саад тушаа болсон, зүгээр ажлаа хийснийх нь төлөө цагдан хорьсон ноцтой асуудал. Хэдийгээр яг одоо сэтгүүлчид баяр наадам гээд завгүй байгаа боловч үүний хажуугаар С.Баттулгын асуудал, сэтгүүлчийн ажилд саад болсон энэ хэрэгт зайлшгүй анхаарал хандуулах нь чухал” гэдгийг онцолсон юм. Өмгөөлөгч Г.Батбаярын тайлбарласнаар сэтгүүлч С.Баттулгыг эх сурвалжийн хамтаар цагдан хорихгүйгээр шүүх хурал хүртэл гадуур батлан даалтад гаргах боломж байсан гэв. Гэтэл энэ нөхцөлд цагдан хорих шийдвэр гаргасан нь хууль бус асуудал гэж үзэж байгаа юм. Тэрбээр “Хэргийн бодит үнэнийг тогтооход саад учруулах гэдэг үндэслэл бол шүүх дээр ирээд арилдаг. Мөрдөн байцаалтын шатанд л байдаг. Тиймээс С.Баттулгыг шүүх хурал хүртэл цагдан хорьсон явдал нь өөрөө хууль бус” гэсэн. Ийнхүү үүрэгт ажлаа хийж явсан нэг сэтгүүлч бас л буруугүй буруутан болж хувирлаа. 1990-ээд оны сүүлээр Монголд эрэн сурвалжлах сэтгүүл зүй хөгжиж эхэлсэн Тэр үед Хүрлээ, Машбат, Ганхуяг гэх мэт шулуун шударга бичиж муу муухай, нийгмийн хог шавхрууг ил гаргах гэж хичээж байсан. Гэвч ганцхан сарын дотор дээр нэрийг нь дурьдсан сэтгүүлчид ор сураггүй алга болсон. Мөн тухайн үед хэд хэдэн шар сонины сэтгүүлч хоригдож эрх чөлөөгөө хасуулж байсан. Мөн “Үг” сонины эрхлэгч Б.Хандолгорыг эх сурвалжаа нуусан гэх үндэслэлээр шоронд хорьсон. Сэтгүүлч хүн хэн таарсанд нь хэвлэн нийтлэх эх сурвалжаа хэлэхгүй байх бүрэн эрхтэй байдаг. Энэ мэт сэтгүүл зүйн салбарт ажиллаж амьдарч бичлэгээрээ олны танил болсон хүмүүс үгүй болох нь бусад сэтгүүлчдийн айдасыг төрүүлж эхэлсэн. Магадгүй энэ цаг үеэс л эхэлж сэтгүүлчдийн эсрэг довтолгоо нийгэмд буй болсон гэж хэлж болно. Үхсэн хүний цогцос олдохгүй байна гэдэг сэтгэлийн хамгийн том шаналан шүү дээ. Сайн муу байсан нь яах вэ үгүй болсон юмаа гэхэд ядаж цогцос нь олдвол ар гэрийнхэнийх нь сэтгэл санаа амарна биз дээ. Өнөөгийн нийгэм тэр дундаа баячууд сэтгүүлчийг “гөлөг” шиг амьдруулахыг хүсч байна. Хэвлэл мэдээллийн салбарын цалин хөлс тааруу гэж ярьдаг. Энэ нь үнэний ортой. Үүнийг далимдуулж янз бүрийн төлбөртэй материал сонин болон цахим ертөнц, телевиз, радиогоор явуулж мөнгөтэй нь мөнгөтэйгээ гүтгэн доромжилчихоод эцэст нь сэтгүүлчийг буруутгадаг, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийг буруутгадаг цаг үе хэзээ устаж үгүй болохыг хэлхэд бэрх. Уулын мод урттай богинотой гэдгийн үлгэрээр олон сэтгүүлч дунд сайн муу нь мэдээж байгаа. Зарим сэтгүүлч ёс зүйгүй хандаж бусдын эрхэнд сөргөөр хандах үзэгдэл ч гардаг. Мэдээллийнхээ бодит үнэнийг нягталдаггүй хамт олон болон сэтгүүл зүйн нэр хүндийг унагах асуудал гардгыг нуух юун. Гэхдээ сэтгүүлчийн зүрх сэтгэл, үзэгний үзүүр үргэлж үнэний төлөө байдгыг төрийн албан тушаалтанууд мохоож, мөхөөж байдаг гээд хэлчихвэл нэг их буруудахгүй биз. Тухайлбал шүүгчээс хэргийн талаар ярилцлага авах гэж очиход өгдөггүй. Харин өөрийг нь магтах, рекламдах ярилцлага бол инээж байгаад ажлаа хойш тавьж байгаад өгдөг. Хэдийгээр шүүгчээр жишээ татаж байгаа ч монголын төрийн байгууллагуудын үнэн төрх ийм л байгаа. Үндсэн хуулийн дор амьдарч, сэтгүүл зүйн салбарт үүргээ гүйцэтгэж яваа сэтгүүлч хэвлэн нийтэлсэнийхээ төлөө хэрэг үүрэх “гаж” хууль байдаг гэдэгт эргэлзэж байна. Эсвэл хууль, дүрмийн дагуу биш эрх ямбаны өмнө монгол төрийн шүүх бөхөлздөг юм уу. Хэрэв тийм бол баримт, тайлбар, байр суурь, хэвлэн нийтлэх эрх  хаана орших болж байна. Үнэний дуу хоолой болж хөлс, хүч хөдөлмөрөө шавхаж хийсэн олон нийтлэл, кино, нэвтрүүлэг, ярилцлага бишгүй дээ л нэг хаагдсан. Цаашид ч хаагдсан хэвээрээ л байх болно. Ингээд үзэхээр сэтгүүлчийн жинхэнэ үүрэг өнөөх дөрөв дэхь засаглал хаана оршиж байна вэ. Хэрэв буруу зүйл бичиж тэмдэглэсэн сэтгүүлч байх юм бол тухайн хэвлэл мэдээллийнх нь салбар, МСНЭ аль эрт арга хэмжээ авчихдаг дүрэм, журам бий. Өнөө цагт сэтгүүлчийн бүр эрх, журам хаагдмал байна. Бид нийгмийг, баячуудыг, зөөлөн сэнтийд залрагсадыг  хий хоосон магтан дуулах гэж энэ мэргэжлийг сонгоогүй. Та зөрчилтэй, дутагдалтай, таны удирдан жолоодож буй ажил хууль бус бол үнэнийг бид бичих л ёстой.Мөн хэн нэгний бичсэн зүйлийг хэвлэн нийтлэх эрхтэй. Энэ бол сэтгүүл зүйн мөн чанар. 

Монголын сэтгүүл зүй үеийн үед нийгмийг цэвэрлэх, болж бүтэхгүй зүйлийг засан залруулах, хууль бус үйл ажиллагааг зогсоох зорилт тавьж ажилсаар өнөөг хүрсэн билээ. Үүнийхээ үр дүнд хардуулах, сэрдүүлэх, хавьчлаганд өртөх, тэр бүү хэл орон шоронгийн хаалга татдаг нь нэг их нууц худал хуурмаг зүйл биш. Үүнийг ард түмэн тэр бүр мэддэггүй. Мэдсэн нэг нь тэр сэтгүүлч яасан юм бол гэх эргэлзээтэй л үлддэг. 1990-ээд оноос хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл чөлөөтэй болж сэтгүүлчид айж имээх зүйлгүй бодитой, баримттайгаар нийгмийн шаар шавхарууг ил гарган уншигч түмэнд хүргэдэг болсон. Тэр цагаас хойш өнөөг хүрэх сэтгүүл зүйн харгуй тийм ч их дардан байсангүй. Мөнгөтэй, хөрөнгөтэй, албан тушаалаар аархсан хууль бус үйл ажиллагаа хийдэг нөхдүүдийн булхай, луйварыг ил гаргасаныхаа төлөө хичнээн нь ажилгүй болж эсвэл амиа алдаж, зарим нэг нь шоронд орсоныг мэдэх нь мэдэх байх. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл бол дөрөв дэхь засаглал, нийгмийн гажуудлыг засах гол түлхүүр хэмээн ярьдаг хэдий ч аль эрт “дөрөв” гэдэг тооноос ухраачихсан гэж хэлж болно. Учир нь сэтгүүл зүй өнөөгийн улс төр хийгээд төрийн байгуулагуудад хэр их нөлөөтэй байгаа билээ гэдэгт хариулахад хэцүүхэн. Яагаад гэхээр сонгууль дөхөхөөр УИХ болон орон нутгийн сонгуульд нэр дэвшигчид сэтгүүлч нарт “хайр” зарлаж өөрсдийгөө магтуулах, рекламдах, олон нийтэд танин сурталчилах бүхий л ажлыг хийлгэдэг. Мөн төрийн болон хувийн хэвшлийн томоохон байгууллагууд тэмдэглэлт ой болон өөрсдийгөө магтан дуулуулах цаг үедээ л хэрэглээ мэт хэрэглэж их бага төлбөртэй төлбөртгүй ярилцлага, сурвалжлага, нийтлэл бичүүлдэг. Ингээд бүх зүйл дуусахаар таг мартана. Зүгээр нэг мартчихдаг бол бас яая гэх вэ. Зарим нь тэр сэтгүүлч намайг гүтгэсэн, доромжилсон гэх хар, буруу хэл ам дагуулна. Энэ мэтээр сэтгүүлчид буруудсаар л байна. Хамгийн сүүлийн жишээ нь Info.mn сайтын сэтгүүлч С.Баттулгыг хорьчихсон байгаа. Түүнийг “Ноёд” группээс гаргасан мэдэгдлийг сайтдаа байрлуулсных нь төлөө ийм шийтгэл үүрүүлээд байна. Энэ талаар өмгөөлөгч Г.Батбаяр “Сэтгүүлч С.Баттулга тухайн материалыг сайтдаа нийтэлсэн нь хүн гүтгэсэн асуудал биш. Гэтэл тухайн иргэн өөрийгөө гүтгүүлсэн гэж үзэж байгаа. Энэ асуудалд гүтгэх гэмт хэргийн субъектив санаа зорилго байхгүй. С.Баттулгын хувьд өөрөө тэр хүнийг гутаах, гүтгэх ямар ч сонирхол, шалтгаан байхгүй. Зөвхөн ажлаа хийснийх нь төлөө цагдаад өгчихсөн. Гэтэл цагдаагийн байгууллагаас хуулийн хүрээнд гаргалгаа хийж ялгамжтай хандахын оронд хоёулаа хамжигч юм байна гэдэг байдлаар хандсан. Тиймээс хууль бус шийдвэр гаргасан” гэв. МСНЭ-ийн зүгээс ч энэ асуудалд анхаарал хандуулж МСНЭ-ийн ерөнхийлөгч Б.Галаарид “Энэ бол сэтгүүлчийн ажилд саад тушаа болсон, зүгээр ажлаа хийснийх нь төлөө цагдан хорьсон ноцтой асуудал. Хэдийгээр яг одоо сэтгүүлчид баяр наадам гээд завгүй байгаа боловч үүний хажуугаар С.Баттулгын асуудал, сэтгүүлчийн ажилд саад болсон энэ хэрэгт зайлшгүй анхаарал хандуулах нь чухал” гэдгийг онцолсон юм. Өмгөөлөгч Г.Батбаярын тайлбарласнаар сэтгүүлч С.Баттулгыг эх сурвалжийн хамтаар цагдан хорихгүйгээр шүүх хурал хүртэл гадуур батлан даалтад гаргах боломж байсан гэв. Гэтэл энэ нөхцөлд цагдан хорих шийдвэр гаргасан нь хууль бус асуудал гэж үзэж байгаа юм. Тэрбээр “Хэргийн бодит үнэнийг тогтооход саад учруулах гэдэг үндэслэл бол шүүх дээр ирээд арилдаг. Мөрдөн байцаалтын шатанд л байдаг. Тиймээс С.Баттулгыг шүүх хурал хүртэл цагдан хорьсон явдал нь өөрөө хууль бус” гэсэн. Ийнхүү үүрэгт ажлаа хийж явсан нэг сэтгүүлч бас л буруугүй буруутан болж хувирлаа. 1990-ээд оны сүүлээр Монголд эрэн сурвалжлах сэтгүүл зүй хөгжиж эхэлсэн Тэр үед Хүрлээ, Машбат, Ганхуяг гэх мэт шулуун шударга бичиж муу муухай, нийгмийн хог шавхрууг ил гаргах гэж хичээж байсан. Гэвч ганцхан сарын дотор дээр нэрийг нь дурьдсан сэтгүүлчид ор сураггүй алга болсон. Мөн тухайн үед хэд хэдэн шар сонины сэтгүүлч хоригдож эрх чөлөөгөө хасуулж байсан. Мөн “Үг” сонины эрхлэгч Б.Хандолгорыг эх сурвалжаа нуусан гэх үндэслэлээр шоронд хорьсон. Сэтгүүлч хүн хэн таарсанд нь хэвлэн нийтлэх эх сурвалжаа хэлэхгүй байх бүрэн эрхтэй байдаг. Энэ мэт сэтгүүл зүйн салбарт ажиллаж амьдарч бичлэгээрээ олны танил болсон хүмүүс үгүй болох нь бусад сэтгүүлчдийн айдасыг төрүүлж эхэлсэн. Магадгүй энэ цаг үеэс л эхэлж сэтгүүлчдийн эсрэг довтолгоо нийгэмд буй болсон гэж хэлж болно. Үхсэн хүний цогцос олдохгүй байна гэдэг сэтгэлийн хамгийн том шаналан шүү дээ. Сайн муу байсан нь яах вэ үгүй болсон юмаа гэхэд ядаж цогцос нь олдвол ар гэрийнхэнийх нь сэтгэл санаа амарна биз дээ. Өнөөгийн нийгэм тэр дундаа баячууд сэтгүүлчийг “гөлөг” шиг амьдруулахыг хүсч байна. Хэвлэл мэдээллийн салбарын цалин хөлс тааруу гэж ярьдаг. Энэ нь үнэний ортой. Үүнийг далимдуулж янз бүрийн төлбөртэй материал сонин болон цахим ертөнц, телевиз, радиогоор явуулж мөнгөтэй нь мөнгөтэйгээ гүтгэн доромжилчихоод эцэст нь сэтгүүлчийг буруутгадаг, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийг буруутгадаг цаг үе хэзээ устаж үгүй болохыг хэлхэд бэрх. Уулын мод урттай богинотой гэдгийн үлгэрээр олон сэтгүүлч дунд сайн муу нь мэдээж байгаа. Зарим сэтгүүлч ёс зүйгүй хандаж бусдын эрхэнд сөргөөр хандах үзэгдэл ч гардаг. Мэдээллийнхээ бодит үнэнийг нягталдаггүй хамт олон болон сэтгүүл зүйн нэр хүндийг унагах асуудал гардгыг нуух юун. Гэхдээ сэтгүүлчийн зүрх сэтгэл, үзэгний үзүүр үргэлж үнэний төлөө байдгыг төрийн албан тушаалтанууд мохоож, мөхөөж байдаг гээд хэлчихвэл нэг их буруудахгүй биз. Тухайлбал шүүгчээс хэргийн талаар ярилцлага авах гэж очиход өгдөггүй. Харин өөрийг нь магтах, рекламдах ярилцлага бол инээж байгаад ажлаа хойш тавьж байгаад өгдөг. Хэдийгээр шүүгчээр жишээ татаж байгаа ч монголын төрийн байгууллагуудын үнэн төрх ийм л байгаа. Үндсэн хуулийн дор амьдарч, сэтгүүл зүйн салбарт үүргээ гүйцэтгэж яваа сэтгүүлч хэвлэн нийтэлсэнийхээ төлөө хэрэг үүрэх “гаж” хууль байдаг гэдэгт эргэлзэж байна. Эсвэл хууль, дүрмийн дагуу биш эрх ямбаны өмнө монгол төрийн шүүх бөхөлздөг юм уу. Хэрэв тийм бол баримт, тайлбар, байр суурь, хэвлэн нийтлэх эрх  хаана орших болж байна. Үнэний дуу хоолой болж хөлс, хүч хөдөлмөрөө шавхаж хийсэн олон нийтлэл, кино, нэвтрүүлэг, ярилцлага бишгүй дээ л нэг хаагдсан. Цаашид ч хаагдсан хэвээрээ л байх болно. Ингээд үзэхээр сэтгүүлчийн жинхэнэ үүрэг өнөөх дөрөв дэхь засаглал хаана оршиж байна вэ. Хэрэв буруу зүйл бичиж тэмдэглэсэн сэтгүүлч байх юм бол тухайн хэвлэл мэдээллийнх нь салбар, МСНЭ аль эрт арга хэмжээ авчихдаг дүрэм, журам бий. Өнөө цагт сэтгүүлчийн бүр эрх, журам хаагдмал байна. Бид нийгмийг, баячуудыг, зөөлөн сэнтийд залрагсадыг  хий хоосон магтан дуулах гэж энэ мэргэжлийг сонгоогүй. Та зөрчилтэй, дутагдалтай, таны удирдан жолоодож буй ажил хууль бус бол үнэнийг бид бичих л ёстой.Мөн хэн нэгний бичсэн зүйлийг хэвлэн нийтлэх эрхтэй. Энэ бол сэтгүүл зүйн мөн чанар.