Б.Жаргалсайхан: Хацар дээрх нус нь хатаагүй нялх амьтад “Би их хурлын гишүүн” гээд солиороод байх юм

 Бүгд найрамдах намын дарга Б.Жаргалсайхантай ярилцлаа.

-Ярилцах урилгыг маань хүлээн авсанд баярлалаа. Сүүлийн үед та хэвлэлээс хол байна уу даа?

-Хэвлэлд ярилцлага өгөөд явах зав алга.

-Нийгэм, улс төрд болж буй үйл явцыг ажиглаад л байна уу? Засгийн газар шинээр бүрдлээ. Хэрхэн харж байна вэ?

-Тийм ээ. Бүгдийг л ажиглаж байна. Өнөөдөр өрнөж буй бүх зүйл маргаашийн сайн сайхны төлөө л хийгдэж байна гэж ойлгох хэрэгтэй.

- Тэгэлгүй яахав. Гэгээлэг харж байна шүү.

-Гэгээлэг биш шүү дээ, энэ чинь. Цаашид нийгэм, эдийн засгийн амьдрал улам чангарна. Улам хүнд болно. Тийм учраас нийгэм, улс төр, эдийн засгийн амьдралыг эрс шинэчлэх тухай  асуудлыг ярихгүй  бол өнгө төдий зүйл хийгээд, яриад байвал улс орны хөгжил болоод ард түмний амьдрал огтхон ч өөрчлөгдөхгүй.

-Тэр шинэчлэлтийг яаж хийвэл зөв бэ? Өөрчлөлт шинэчлэлт гэхээсээ эдийн засгаа хүндрэлээс гаргая гэдэг л зүйлийг сүүлийн үед ихэд ярьж байна?  

-Эдийн засгийн хүндрэлээсээ гарах гэж байгаа юм бол ингээд бүгдээрээ сайхан  найрлаад л, баяр тэмдэглээд л байж байх уу.

-Нэг ёсондоо баяр ёслолд ач холбогдол өгөөд байна гэж хэлэх гээд байна уу даа?

-Тийм ээ. Ер нь долдугаар сарын 1-нээс эхлээд ес, аравдугаар сарын 1 хүртэл дэмий тэнэж, амарч байгаа нь үнэн биз дээ.Тэгээд дараа нь есөн сарын 1-нээс арваннэгэн сарын 1 хүртэл бас л хурим найр наадам гээд нийтээрээ ууж идэцгээдэг.

-Гэхдээ энэ завсарт ажил төрлөө хийж байгаа?

-200 мянган төрийн албан хаагч  хагас дутуу цагаа бүртгүүлсэн болж, өдөржингөө компьютерийн ард зүгээр сууж та бидний татварын мөнгийг хумсалж идээд л байж байгаа шүү дээ. Өөр тэдэнд  хийгээд байх юм юу байна. Тэгээд элдэв лиценз, тусгай зөвшөөрөл гэж  шахалт шаардлага тавина. Мөн авлигал авах гэж  комбинац  зохион байгуулдаг бүлэглэлүүд. Ийм учраас би нийгэм, эдийн засгийн амьдралыг өөрчлөх тухай яриад байна. Төрийн албыг 50 хувь цомхтгох хэрэгтэй. Манайд 200 мянган төрийн албан хаагч байх шаардлагагүй.  Улсын байгууллагуудыг хувьд шилжүүлэх нь зах зээлийн зарчим, капитализмд орох боломжийг бүрдүүлнэ гэсэн үг. Аж ахуй нэгжийг хувьд өгснөөр өнөөдөр улс хохирсон юм байхгүй шүү дээ. Тухайлбал, үйлчилгээний салбаруудыг хувьд өгсөн үү өгсөн, тэглээ гээд юу хохирсон юм. Бид улсын эмнэлгүүдээ хувьд өгчихсөн байсан бол өнөөдөр эмнэлгийн байгууллага ямар их хүчтэй, чадвартай, өрсөлдөөнтэй хөгжчихсөн байх байсан бол...  

Гэтэл улс авч явж байна гээд л Эрүүл мэндийн яам гэж нэг сайхан авлига авдаг байгууллага болгож хувирчихсан. Үйлчилгээ нь гэж тэнгэр тулсан үнэтэй, эмнэлгийн багаж тоног төхөөрөмжийг нь гурав дахин өндөр үнээр шахдаг, тэгж тэндээс нь мөнгө олдог ийм яам болгоод хаясан. Үнэнийг хэлэхэд тийм байгаа биз дээ. Тэгэхээр эрүүл мэндийн салбарыг эрс шинэчлэх болж байгаа юм. Улсын эмнэлгүүдээ хувийн хэвшил рүү  яаралтай шилжүүлэх хэрэгтэй. Хувийн эмнэлгүүдээ улам дэмжмээр байна. Мөн нийтээрээ, ард түмнээрээ эрүүл мэндийн даатгалд хамрагдах шаардлагатай. Ажилгүй, ажилтай байна гэдэг нь хувь хүний л асуудал. Мөнгөтэй хүн ажилгүй байж болно шүү дээ. Ажил хийхгүй ч гэсэн амьдралд нь болоод л байгаа л бол болж л байна. Гэхдээ эрүүл мэндийн даатгалд заавал даатгуулах хэрэгтэй. Эрүүл мэндийн даатгалын мөнгийг улсын нэгдсэн төсөв рүү оруулж болохгүй. Үүнд оронд бие даасан том сан байгуулаад, улмаар эрүүл мэндийн байгууллагуудыг санхүүжүүлдэг болгох хэрэгтэй.

-Үүнд багагүй цаг хугацаа зарцуулна даа?

-Эхлээд хууль дүрэм, журмаа өөрчлөх хэрэгтэй. Мэдээж хэрэг их ч идсэн ч  өмхий, бага ч идсэн ч өмхий гэдэг шиг нөгөө л ардын намаас Ерөнхий сайд тавьж байгаа юм болохоор  бахь байдгаараа л байх байлгүй дээ. Ер нь бол томилсон сайд нарыг нь харахад байдаг л нэг хүмүүс. Тэр дотор эрс шинэчлэлт хийх хүн нэг ч алга. 

-Тэднээс өөрчлөлт шинэчлэлтийг хүлээгээд ч хэрэггүй гэсэн үг үү?  

Тийм ээ. Нөгөө л нэг маш оновчгүй сонголт байна лээ.

-Тэгвэл Эрдэнэбатын Засгийн газрыг сайжруулж чадсан болов уу?

--Чадаагүй байх аа. Тэд яаж ч чадах билээ дээ.

- Хүрэлсүхийн Засгийн газарт ард түмэн уг нь их л хүлээлт тавиад байгаа?

-Тэднээс юу хүлээсэн юм бэ. Төрийн албыг 50 хувь цомхтгохоос нааш нийгэм, улс төр, эдийн засгийн амьдралд өөрчлөлт гарахгүй гэдгийг би шууд хэлье. Гэтэл ард түмэнд таалагдаж байна гээд үүнийг  хийж чадахгүй л дээ, тэд. Дээд сургууль гэдэг, боловсролынхоо системийг бас өөрчлөх хэрэгтэй байна. Манай багш нар цалингаа нэмүүлэх тухай л яриад байх юм. Тэгвэл хэд хэчнээн хүүхдийн хүмүүжил, ёс суртахуун, боловсролыг өөд нь татсан юм бэ. Тэр тайлангаа яагаад тавихгүй байгаа юм. Манай хүүхдүүд өндөр боловсролтой, хариуцлагатай, сайн хүн болж өсөж чадаж байна уу гэвэл үгүй. Зүгээр л АХА нэвтрүүлгийг харж байхад л боловсролын түвшин унасан юм байна аа гэж л би харсан. Ийм байтал багш нарын цалинг нэмэх шаардлага байна уу ер нь.

-Нэг ёсондоо багш нар цалиндаа тааруулж   боловсрол олгож байна уу?

Мэдэхгүй. Эхлээд боловсролын   чанарыг дээшлүүлэхээс нааш багш нарын цалинг нэмээд ч хэрэггүй. Сайн мэргэжил эзэмшүүл, тэгвэл цалинг нь нэмье тэгэх үү, зарчмын хувьд.

Уг нь яах ч аргагүй багш нар  нийгмийн боловсон хүчнийг бэлтгэж буй чухал мэргэжлийн эзэд шүү?

-Тэгээд дэндүү хулхины боловсрол өгөөд байна шүү дээ. Ямар ч мэдлэг боловсролгүй. Хувийн нийгмийн ухааны сургуулиудыг үтэр түргэн Засгийн газар нь хаах хэрэгтэй байна. Яаралтай. Энэ чинь иргэдийг хууран мэхэлж байна, ямар ч мэдлэг боловсрол олгож байгаа юм алга. Хуурамч диплом олгодог, үндсэн  багш  нар гэж байхгүй. Цагийн багш нар энд тэнд болсон болоогүй юм зааж байна, ийм боловсролын тогтолцоо байх ёсгүй шүү дээ. Тийм учраас энэ бүх хувийн сургуулийг яаралтай хаа. Дээр нь аймаг, орон нутгийн дунд сургуулиудыг сүүлийн хоёр гурван жилд нь сурагчдад мэргэжил эзэмшүүлэх хэрэгтэй байна.  Аймгийн төвд нь  мэргэжил эзэмшүүлдэг хөдөлмөр кабинет бий болгож өгөх хэрэгтэй. Үүнд тийм их хөрөнгө мөнгө шаардлагагүй. Тийм бол хүүхдүүд сургуулиа төгсөөд, хэрвээ үнэхээр толгойтой, үнэхээр суръя гэж бодсон бол тэр өндөр оноог даван туулж, сургуульд ордог байх хэрэгтэй. Нэг мэргэжил дээр мянган хүүхэд өрсөлдөж ордог тогтолцоотой байх юм бол бид маш сайн, шилдгийн шилдэг боловсон хүчинтэй болно гэсэн үг. Элсэлтийн шалгалтын босго нь өндөр, төлбөртэй байх хэрэгтэй.

- Төлбөр нь хэт өндөр байвал эцэг эхчүүдэд бас л  дарамт болно.

-Үгүй ээ дээ. Уучлаарай, Тухайлбал, тухайн хүүхэд нэг компанитай гэрээ байгуулаад компанид нь ажиллаад, хажуугаар нь яагаад сурч болохгүй гэж. Ажил хий. Өнөөдөр Англи, Америкт боловсролыг өндөр өртгөөр олгодог. Гэхдээ оюутнууд нь яаж байна, бүгдээрээ ажил хөдөлмөр хийж байна. Тэгж байж сурч байна. Манайх шиг баар ресторан хэсэж, гадуур тэнэж байгаад дээд сургууль төгсдөг систем хаана ч алга. Тэгээд энэ дээд сургуулиудыг цөөхөн болгох хэрэгтэй. Дээр нь чанартай боловсрол олгодог байх. Энэ олон хувийн сургуулиудыг бүгдийг нь хаа. Яаралтай. Түүнээс гадна Улаанбаатар хотод бүх дээд сургуулийг төвлөрүүлдэг нь их буруу юм. УБИС-ийг Багануур руу нүүлгэе. Тэнд багш нарынх нь орон сууцыг баръя, сургуулийнх нь байрыг барьж өгье. Боломжтой шдээ.

-Их, дээд сургуулиудыг хотын төвөөс нүүлгэх тухай яригдаад л байгаа.

 -Ард түмнээсээ асууна гээд л хотын дарга гэж нэг юм нь юу яриад байгаа юм. Үүнийг ард түмнээс асуугаад байх шаардлага байхгүй. Төр төмбөгөр, ёс ёмбогор бай. Багануур тийм муухай газар юм уу, Багануурт амьдарч байгаа иргэд тийм муу гэсэн үг юм уу, хүн очиж амьдарч болохгүй юм уу, Хотод нүүж ирж амьдарч болсонтой адил  Багануурт очиж амьдрахад юу нь болохгүй байгаа юм. Энэ төр ажлаа хийх хэрэгтэй. Асуудлыг нь асуудаг хүн бий, асуудаггүй хүн гэж бий шүү дээ. Юм болгоныг асууж байна гэдгээ боль л доо.

Мөн  Цэргийн дээд сургуулийг Багануур руу нүүлгэ. Хот дотор юу хийж байгаа юм. Хэнтэй байлдах гээд байлгаад байгаа юм. Дараагийн сургууль нь Хөгжим бүжгийн коллеж байна, хажууд нь Соёлын дээд сургууль гээд энэ олон дуучдын сургууль. СУИС-ийг Дархан руу нүүлгэ. Оюутнууд, багш нараас нь асуух шаардлагагүй. Төр л бүгдийг нь хийх хэрэгтэй. Шийдвэр гаргаад л гүйцээ. Ингэлээ гээд хэний ч эрхийг зөрчих гээгүй байна. ХААИС байна, бас Дархан руу нүүлгэ. Дээр нь Цагдаагийн сургууль. Хотоор дүүрэн цагдаа. У.Хүрэлсүх нөхөр үүнийг л хий. Хэрэв хийж чадахгүй бол зүгээр новш, хэн ч биш. Тэр ажлаа өгөх хэрэгтэй. У.Хүрэлсүхэд шагнал болгож Ерөнхий сайдын албан тушаал өгчихсөн ч биш.

-Ерөнхий сайдыг хувь хүн, улс төрчийнх нь хувьд тэр  хэр зангарагтай гэж гэж бодож байна вэ?

- Төмөр өргөөд л, бадируун, бусадтай зодолдож, нүдэлцдэг царай гаргаснаараа зангарагтай сайд болдоггүй юм. Ажилдаа хандах хандлага, гаргаж буй шийдвэр, ухаан, ур чадвараар нь зангарагтай үгүй эсэх нь харагдана. Түүнээс төмөр өргөснөөр нь шийдэхгүй байх. Бид ямар бодибилдингийн тэмцээнд  У.Хүрэлсүхийг оруулах гэж байгаа биш.

-Спортлог ерөнхийлөгчтэй ч  болсон?

-За яахав дээ.  Нэг ноцолддог нөхөр тохиолдлоор л гарсан биз. Тэгээд ч өөр сонголт байгаагүй юм чинь.

Дараагийн нэг асуудал нь гэр хорооллынхон гэж хөөрхий боловсролгүй хүмүүс их байна. Тэдэнд чаддаг юм гэж алга. Мэргэжил боловсрол ч үгүй.  Орон нутаг руу нь явуулж тэднийг дэмжих сан байгуулж болно шүү дээ. Тухайлбал нэг хоёр зуун хонь, таван үхэр, таван адуу, нэг портер машин, дөрвөн ханатай гэр аваад өгчих. Улаанбаатарт гучин жил орж ирэхгүй шүү гээд. Тэгэх юм бол  гучин хувь нь хотоос гараад явчихна.  Заавал хотод бие биенийхээ дээр давхарлаж, энэ их утаа гаргаж, үйлээ үзэж амьдраад яахав дээ. Монгол улс чинь асар уудам газар нутагтай. Гэтэл энэ жалган дотор, утаан дотор үхэх гэж яагаад амьдраад байгаа юм бэ. Энэ бүхнийг  шийдсэнээрээ Улаанбаатар хотын хүн ам 300-400 мянган хүнээр цөөрнө. Хүмүүс нь хэрэлдэхгүй, тайван хот болно.

Мөн гаднаас орж ирж байгаа бараа бүтээгдэхүүнд өндөр татвар тавих хэрэгтэй.  Жишээлбэл хүнсний гол нэр төрлийн ногоог асар өндөр татвартай болго.  Дээр нь тамхины онцгой татвар, архиныхаа онцгой татваруудыг 200 хувь нэм. Монголдоо үйлдвэрлэж болох бараануудынхаа татварыг бас нэм. Тэгэхгүй бол бид нар хэзээ ч мөнгөтэй болохгүй. Мөн сүүн бүтээгдэхүүнийг ч гэсэн. Таван хошуу малаасаа сүү саалиа л авдаг болмоор байна шдээ. Аймгийн төвүүд дээр хуурай сүүний цех байгуулаад өгчих л дөө. Ингэж чадах юм бол хятадаас меламинтай, гашилдаггүй сүү, гашилдаггүй тараг идэж ууж хордож үхэх шаардлагагүй болно. Меламинтай бүтээгдэхүүнийг хэрэглэснээр хүний удамшлын санд өөрчлөлт орно. Сүүг гашлуулахгүй байгаа юм чинь хүний удамшлын санг бас үржүүлэхгүй болгоно шүү дээ. Энэ бүхнийг цэгцэлж чадах Ерөнхий сайд хэрэгтэй байна. Түүнээс Ерөнхий сайд гэхээр л баавар царайтай байх гэсэн ойлголт огтхон ч биш. Ерөнхий сайд энэ гурван сая хүний зарц хийх ёстой. Түүнээс биш бид түүнийг ноёноороо сонгоод байгаа ч юм биш.  Энэ дарга чинь өөрсдийгөө буруу ойлгодог юм билээ. Дарга гэхээр л хаан хүү шиг бодоод байх юм. Тийм юм байхгүй..

-Хүрэлсүхийн Засгийн газар 100 хувь давхар дээлтэй бүрдсэнийг та хэрхэн харж байна вэ?

-Тэд давхар дээлийг эсэргүүцэж хэчнээн л галзуурсан. Дандаа л худлаа ярьдаг. Сайд болоод авлигал авч  баяжина гэж бодоод дээр, дороо ороод л уралдаад гүйдэг. Нууц биш шүү дээ. Тэгээд сайд болсны дараа бүгд нэг нэг жийп, дөрвөн өрөө байртай болдог биз дээ. Эсвэл гадагшаа явж казинод тоглодог.

-Таныг гишүүн байх үед ч ийм байдал байсан уу?

-Байсан байх аа. Би хувьдаа тийм байгаагүй. Намайг яаманд очиход Төрийн нарийн бичгийн дарга нь яамныхаа ажилчдын цалинг хулгай хийж авч яваад казинод  тоглоод алдчихсан байсан. Хэн билээ нэг нөхөр байсан. Одоо ууж иддэгээ болъё л доо. Иргэдээ ажил хөдөлмөртэй болгох төр л хэрэгтэй байна. Мөн үндэсний үйлдвэрүүдээ өөд нь тат. Зөвхөн уул уурхай ярьж, яаж хөрс хуулж, хэдэн нүүрс гаргах вэ л гэж ярьдаг юм байна лээ.  Хуучин бол манайд аж үйлдвэрийн бүхэл бүтэн комбинат байсан, тэнд гурилын үйлдвэр, даавууны үйлдвэр ажилладаг дээлээ, өмдөө хийгээд өмсчихдөг байлаа. Гэтэл өнөөдөр хаана байна. Энэ үйлдвэр комбинатад Улаанбаатарчуудын 60-аад хувь нь амьдралаа залгуулж байсан. Өнөөдөр нэг ч алга. Бараг ажиллахгүй байгаатай адилхан. Тэгээд юу хийж байна, бүгдээрээ лангуу түрээсэлж, зах дээр зогсож байна. Бие биенийхээ халаасыг шулах гээд. Ингэхээр яаж баялаг бүтээгчид болох юм бэ?  

-Санал нийлж байна. Бид хүнээ хөгжүүлэх тухай биш уул уурхайгаа урьтал болгон яриад хэдэн жил болж байна.

-Тийм ээ. Би нэг нөхрийг магтмаар байна. Хотоос холгүй орших “Урьхан” гээд хоолны газар.Тэнд хориод нэр төрлийн хоолтой, 3000-5000 төгрөгний хооронд байдаг. Гэтэл Улаанбаатарт захын нэг хоолны газар ороход л 20 мянган төгрөг. Тэр хоолонд юу орсон болоод тийм үнэтэй байгаа юм. Тэгэхээр энэ хоолныхоо үнийг цэгцэлмээр  байна. Дэндүү үнэтэй, дэлхий дээр байхгүй үнэ хэлнэ. Дээр нь гурил мах, гурил, мах гэсэн л хоолны сонголттой.  Гурилаар гэдсээ дүүргэдэг гахай биш. Хүн чинь хоолноосоо олон витамин, амин дэм, хүчлүүд эрдэс баялаг авч байх ёстой, биз дээ. Тэр нь зөвхөн ганц гурил, маханд байдаг ч  юм биш.

-Бид энэ үнэ хөөрөгдлийг хүлээн зөвшөөрөөд давруулчихсан мэт.

-Оюуны хомсдолтой холбоотой. Хялбархан аргаар нэг өдрийн дотор баяжих гээд асар өндөр үнээр юмыг хийж бүтээх сонирхолтой байна. Жишээ нь орон сууц. Гадуур зарагдаж байгаа 30-100 мкв доторх орон сууцнуудад ямар юмны элит, люкс орон сууц байх вэ дээ. Гадны оюутанд оюутны дотуур байр, хамгийн хямдхан байшин байдаг байхгүй юу. Гэтэл энэ байшингуудынхаа мкв-ыг  нь 500 мянган төгрөгөөр босгож байгаа. Тийм байтал  2,5 саяар зарна гээд байдгийг нь би ойлгодоггүй юм. Тухайлбал Энканто,  Маршал таун гээд байна. Жижигхэн шамбийсан 2-3 өрөөг мкв нь 2 сая 800 гэж зарна. Үсрээд л нэг сая төгрөгний үнэтэй. Дэндүү их үнийн хөөрөгдөл бий болгодог учраас манайд өнөөдөр аж ахуйн ажил зогсчихсон. Мөнгө эргэхгүй байна. Байшин барихдаа банкнаас зээл аваад барьчихсан. Элдэв авлигалд баахан мөнгө өгчихсөн. Дээр нь өөрийнх нь шунал гээд хоёр, гурав нугалж ашиг олох гээд. Гэтэл энэ үнийн хөөрөгдөл ард түмний нуруун дээр л ирж байна. Ер нь манайхан гадуур ресторанд битгий идэж бай яршиг. Орлогогүй болоод ирэхээрээ үнэ нь бууна биз. Дээр нь орон сууцанд битгий ор, Битгий ав.

-Тэгэхээр утаатайгаа зууралдсаар л байна гэсэн үг биш үү?

-Үгүй дээ.  Нэг жилдээ хүлээчих. Авахгүй л байвал орлогогүй шүү дээ. Тэртээ тэргүй дөчин мянган айлын орон сууц хоосон хэвтэж байна. Жилийн дараа орон сууц 50 хувь хямдарна.

Үл хөдлөх хөрөнгөний мэргэжилтнүүд бол орон сууц худалдан авах хамгийн тохиромжтой үе гэж хэлдэг юм байна лээ.

-Тэд нар яахав, худлаа ярина. Хотод юу их байна, дүүрэн жамбий байшингууд. Орох хүн байхгүй.

-Та ардчилсан намдаа эргээд орсон байх аа?

Уг нь Ардчилсан намыг өөрчлөн байгуулъя гэж бодсон юм. Яг үнэндээ би л Ардчилсан намыг бий болгосон юм шүү дээ. Гэтэл одоо тэр намын удирдлагад байгаа нөхдүүд хуурамчаар сонгууль явуулдаг болсон. Тэгээд тэрийгээ компьютерээр Эрдэнэ гарчихлаа гээд худлаа бичдэг. Эсвэл Баттулга гарчихлаа гээд худлаа зарладаг. Тийм л нам байна лээ.

-Байна лээ гэж саяхан л мэдсэн юм уу?

-Тийм ээ. Тэрийг би орж мэдсэн. Орох ч юу байхав, ойрхон байж үзсэн. Бүх юм нь худлаа л юм билээ. Тэгээд болъё гэж бодсон. Би тэр нөхдүүдтэй үзэл бодлоор яагаад ч нийцэхгүй юм билээ. Тэд хорин хэдэн жил төрийн ажлыг хийсэн гэж бодоход жаахан ч гэсэн шинэчлэгдэж, өөрчлөгдөж чадаагүй.

-Уг нь бол АН шинэчлэгдлээ, бүх гишүүдээсээ намын даргаа сонголоо гээд л яриад байдаг.

-Үгүй дээ үгүй. Худлаа.

-Та намынхаа хууччуулаас хотын захирагч асан Бат-Vvлтэй ойр байх аа.  “Гэрт нь хоол байхгvй гээд Бат-Үүл миний машинаас буудаггvй. Тэгэхээр нь хонины ганц гуя авч өгч байж салж билээ" гэж та хэвлэлд өгсөн ярилцлагадаа хэлж байсан гэсэн. Үнэн үү?

-Би ойрхон байгаагүй ээ.

-Тэгвэл дээрх яриа худал байх нь ээ?

-Тэр талаар яриад байх юм алга. Ядаргаатай юм.

-Та бол шилжилтийн нийгмийн хүнд жилүүдэд наймаа эрхэлж үүний үр дүнд баялаг бүтээж чадсан хүн?

-Үгүй ээ. хүнд биш. Би хүнд цагт ажил хийсэн гээд гомдоод байлтай нь биш. Хүний өмнөөс амьдарч байгаа ч  биш. Энэ хүмүүс л тэгж бодоод байдаг юм байна лээ. Хүний өмнөөс амьдарч байгаа юм шиг, амьдрал муу байна, амьдрал тийм, ийм гээд л гомдоллодог. Түүний оронд амьдралаа би сайхан байлгахын тулд ер нь юу хийв, яаж тэмцэв гэж өөрөөсөө асуу. Сонгуулиа л лав таван мянган төгрөгөөр худалддаг юм билээ, 5000 төгрөг хэдэн цагийн дотор үрж болох уу.

Хэдхэн минутад л ?

-Тэгвэл минутын дотор 5хан мянган  төгрөгөөр  л өөрийн улс төрийн үзэл бодол, эрх чөлөөгөө худалдсан л юм байна шүү дээ. Ичихгүй. Тэгээд одоо гонгиноод яах юм. Амьдрал муу байна гээд. Таван мянган төгрөг авч өөрсдөө сонгочихоод.

-Би нэг гадны хүнтэй ярилцаж байхад “Монголчууд аливаа асуудлыг шүүмжлэхдээ гарц гаргалгаа, шийдлийг нь ердөө хэлдэггүй. Зүгээр л нэг гонгинуур хүмүүс” гэж хэлж байсан юм. Та үүнтэй санал нийлэх үү?

-Би шийдлийг нь хэлж байна. Импортоор орж ирж байгаа бүх барааны татварыг нэм, малчин тариачин сэхээтэн хот хөдөө бүгдээрээ татвар төлдөг бол, яагаад нэг хэсэг нь татвар төлөөд, нөгөө хэсэг нь хөнгөлөгдөх ёстой юм. Шударга биш байна. Бүгдээрээ татвар төлдөг байх хэрэгтэй. Аль эсвэл бүгд төлөхгүй байя. Орон нутаг руугаа хөрөнгө оруулж эхэлье. Монголын хөдөө тал нутаг эзгүйрэх гээд байна шдээ.

Хэдэн хөгшид нь нутгаа сахиад үлдэж байгаа нь үнэн?   

-Тийм учраас л орон нутагтаа ажиллаж, амьдрах боломж нөхцөлийг нь бүрдүүлмээр байна. Дээр нь залуучуудад боловсролоос гадна хөдөлмөрийн соёл, сахилга баттай болгох асуудалд нэн даруй анхаарах хэрэгтэй. Бид нарын хувьд их өөр үед өссөн шүү дээ. Бид чинь их ажил хэрэгч байсан, ёс суртахуунтай байсан. Болно болохгүй гэдгийг мэдэж өссөн. Гэтэл одоогийн залуус   амархан их мөнгө олъё гэж боддог болсон.  Мөн бүгдээрээ хулхи диплом аваад сургууль төгсчихсөн. Тэгээд дипломтой юм чинь дарга хийх ёстой, тэрнээс хар ажил хийх ёсгүй гэж бодсон хүмүүс. Хөдөлмөрийн яамны сайд нь юу хийж байдаг юм бол, юу ч хийдэггүй юм шиг байна билээ дээ. Гадаадад л  дэмий тэнэж явдаг байх.

-Одоо шинэ сайдтай болсон.

-Хэн ч очсон адилхан. Өнөөдөр шинэлэг юм хийхгүй бол зүгээр сайдын алба хашсан болж нэг өрөөнд компьютер асааж суугаад, эсвэл гадаадад дэмий тэнэх сонин биш байна. Хүн амын орлогыг нэмэгдүүлье гэж байгаа бол эхлээд энэ зүйлүүдийг яаралтай хийх хэрэгтэй. Бас нэг болохгүй байгаа зүйл нь уул уурхай. Төмөртэйн орд,  Хустайн орд, Баянголын орд. Тэнд бүхэл бүтэн уул зөөгдөөд дуусаж байна. Энэ том том орд Монгол Улсын төсөвт  хэчнээн төгрөгний татвар төлж байгаа юм бэ. Татвар төлөх болоогүй юм уу. Мөн нүүрсний уурхайнууд  нь татвараа хэзээ төлдөг болох вэ.  Эдгээрийн үйл ажиллагааг ил гаргах хэрэгтэй. Гэтэл үүний ард байгаа эзэд нь өөрсдийгөө хамгаалахын тулд МАН-д орчихож байна шүү дээ. Ингээд намдаа жаахан хандив өгөөд, өөрсдийгөө хамгаалуулаад татвар түрээс төлөхгүй, монголын баялгийг үнэгүй зөөж гаргаад, оффшорт аваачиж мөнгө хийгээд л байна. Энэ бүхэнтэй Хүрэлсүх гуай тэмцэж чадах уу гэвэл мэдэхгүй байна. Эрдэнэтийн 49 хувийг Монгол банкны мөнгөөр л авсан юм билээ шдээ. Түүнийг нь  эргүүлж төрд нь өгөх зүйтэй гээд Засгийн газар, УИХ тогтоол шийдвэр гаргачихсан. Тэгтэл одоо нөгөө нөхдүүд шүүхээр зарга үүсгээд явж байна. Нямдорж гэж нөхөр байна. Бид энэ нөхрийг өшиглөдөг,нулимдаг, цохидог байх ёстой.

-Нямдорж  сайд болсон даруйдаа зангарагтай мэдээллүүдийг хийсэн. Таны хэлж буй дээрх шударга бус үйл ажиллагаатай хатуу тэмцэж чадна гэж та бодож байна уу?

Мэдэхгүй ээ.  Тэр хүний үйлдэл улс оронд ямар нөлөөтэй байдаг юм бол доо. Улс оронд болох, болохгүй бүхэн л  тэр хүний үед л гарсан. Тийм биз дээ. Сүүлийн хорин жил их хуралд байсан уу, байсан. Сайд хийж байсан уу, байсан. Тэр үедээ хийх зүйлээ хийж байхгүй. Өнөөдөр л гэв гэнэт сайд болонгуут юм хийхээ мэдсэн юм байх даа. Худлаа байх аа. Тийм л мундаг юм бол тэр оффшорчдоо гаргаад ир л дээ.Харж л байя.

-Таныг ардчиллын алтан хараацайнуудын нэг гэж хэлж болох уу? Ардчилалд та ер нь ямар хувь нэмэр оруулсан бэ. Өөртөө дүн тавьбал?

-Хэлж болох байх аа, ардчиллыг далимдуулж ард түмнээ идэхийг бодсонгүй ээ. Өнөөдрийг хүртэл ардчиллыг илүү гүнзгийрүүлэх юмсан, ардчилал гэдэг монгол хүн юм гэсэн ойлголт бий болгох юмсан л гэж бодож явж ирсэн. Хүн бүхэн эрх үүргээ мэддэг, үүргээ биелүүлж, эрхээ зөв эдэлж чаддаг нийгмийн тогтолцоо руу илүү явах юмсан л  гэж. Түүнээс биш өөрийнхөө эрхийг тавхан төгрөгөөр зардаг, үгээгүй ядуу, хог ухаж амьдардаг улс болчихвий гэхээс эмээж байна. Дарга нар нь хэмжээлшгүй их эрх дарх эдэлж, улс орноо цөлмөж, ард түмнийхээ эрх ашгийг уландаа гишгэдэг тогтолцоотой болчихвий гэж санаа зовж явдаг.

-10 жилийн дараах Монголыг хэрхэн харж байна?

-10 жилийн дараа  бид Ангараг гаригт очъё, үхдэггүй мөнхийн ус үйлдвэрлэе, нисдэг цахилгаанаар явдаг машин хийе, хүн шиг робот үйлдвэрлэдэг болъё гэж худлаа яриад яахав. Бид энэ гурван сая хүнээ яаж зургаан сая болгох вэ, хүн ам эрүүл чийрэг, ажилтай, орлоготой, ажил хөдөлмөртөө сэтгэл дүүрэн, хариуцлагатай иргэд болгох вэ гэж ярих нь үнэнд илүүтэй ойртох байх.  Уг нь жижигхэн зорилт байгаа биз. Үүнд хүрч чадахгүй шалтгаан нь бид өөрсдөө маш их хариуцлагагүй, эрх үүргээ мэддэггүй явж байгаад л асуудал байна.

-Төр муу менежментээр ажиллаж байна л гэсэн үг үү?

-Тийм ээ. Нөгөө талаар муу төрийг бид сонгуулиар сонгож гаргаж ирсэн. Тэднийг ард түмэн л сонгосон шүү дээ. 5000 төгрөг тараахад нь дугаарлаж зогсоод л сонгуулиа өгдөг юм билээ.

-Та улс төрд дахин орох уу, эсвэл?

Улс төр гэдэг цаг хугацаагаар хэмжигдэх зүйл биш. Өнөөдөр Трампыг хар. Олон оронд 70, 80-тай хүмүүс улс төрийн ажил хийж байна. Японы парламент гэхэд 70, 80-тай хүмүүс л байж байна. Хүний амьдралын туршлага гэдэг туршлага л байдаг юм билээ. Тийм учраас  УИХ-д 50 наснаас дээш хүмүүс суудаг байх хэрэгтэй. Хувийнхаа амьдралаа төвхнүүлж, нүд тайлж, юм үзсэн хойно нь.

-Залуус хэрэггүй гэж үү?

Хэрэггүй, залуучууд явж нийгмийн баялаг бүтээ. Ажил хий. Ногоо тарь. Мал малла. Барилга барь. Хувцас оё. Гагнуурчин хий, гэрээ зас. Хацар дээрх нус нь ч хатаагүй нялх амьтад “Би их хурлын гишүүн” гээд солиороод байх юм. Ярьж байгаа зүйл нь ч  инээдтэй. Тэдний хэлж байгаа үгийг нь сонсоорой. Хүнд хэрэгтэй ганц үг дуугарч байна уу. Ардын намынхан ингэтлээ боловсон хүчний дутагдалд орсон байна шдээ. Ардчилсан нам ч адилхан. 2020 оны сонгуулиар АН, МАН хоёроос нэг ч амьд хүн сонгож болохгүй. Тэгж чадах л юм бол улс орон эрс өөрчлөгдөнө. Энэ хоёр нам бол хоцрогдол. Ээлжилж гараад л жаахан хулгай хийж идэх гэсэн энэ нь нууц биш бүр ил болчихсон. Энэ хоцрогдлуудаас салах цаг нь ирсэн.

-Ард түмэн нэгийг бодож байгаа байлгүй дээ.

-Энэ хоёрыг л дахиж сонгохгүй бол, нийгэм маань цэвэршинэ дээ. Дахиад сонговол хэзээ ч цэвэршихгүй.

- Улс төрд таныг орох сонирхол байна гэж ойлголоо.

-Би улс төрд одоо ч гэсэн байгаа.  

-Гадна нь  уу?

-Яалаа гэж дээ. Заавал албан тушаалд очиж УИХ-ын гишүүн байх ёстой юу. Тэгэж байж л улс нийгмийн тухай ярих ёстой юу.  Бидний энэ ярилцлагыг УИХ-ын хэдэн гишүүд хамгийн түрүүнд уншина. Би мэдэж байна. Тэдэнд хэлэхэд, хацар дээрх нус нь хатаагүй нөхдүүд улс төр ярихаа боль. Явж өөрийгөө өөд нь тат, гэр орноо өөд нь тат, дараа нь улс төр ярь. Хэрэггүй шүү дээ тэд нар. Цагийн гарз. Бас хэдэн хуучин бурхинууд бий. Хорин хэдэн жил энэ дотор суучихсан.

-Нямдорж тэргүүтэй юу?

-Тэд нар урьд нь хийхгүй яасан юм бэ. Өнөөдөр гэнэт ухаан орсон юм шиг. Урьд нь хаана нь байсан юм. Байж л байсан биз дээ энэ Их хуралд.

-Та ч гэсэн ч байсан?

-Би удаагүй ээ. Надтай барьцаад яахав дээ. УИХ-ыг хамгийн их шүүмжилдэг ганц нь  Жаргалсайхан л байсан. УИХ надаас доргидог байлаа.

-Одоо харин энэ үүргийг Баасанхүү гишүүн гүйцэтгэж байна уу даа?  

-Тэр чадахгүй ээ. Хэлж ярьж байгаа нь ойлгомжгүй. Яаж намайг орлох вэ дээ. Жавхлан байна. Их хуралдаа ч суухаа больсон байлгүй. Сайхан дээлээ өмсөөд монголоороо амьдарцгаая гээд дуугаа дуулаад л явж байна биз. Ер нь энэ Их хурал дотор жинхэнэ тэргүүний сэхээтэн орж суух ёстой газар болохоос биш сайн дурын уран сайханчдын орж суудаг газар нь биш.

-“Ухаантай хүнийг улс төр өөрөө оролддог бол харин тэнэг хүн улс төрөөр оролддог” гэж үг бий.

-Мэдэхгүй. Ухаантай байна уу тэнэг байна уу, би ганцхан зүйлийг л мэдэж байна.Хэрэв ард иргэдийн амьдрал болоод нийгэм нь бухимдалгүй байсан бол тэдэнд тэр дээр Ерөнхий сайд байна уу, байхгүй байна уу хэн ч тоож сонирхохгүй шүү дээ. Европын холбоо, Америкт өнөөдөр улс төрчдөө тоож сонирхдог хүн байдаггүй. Манайд бүх амьдрал нь энэ хэдэн мангуунуудаас хамаардаг учраас бухимдаад байгаа юм. Энэ хэд нь ч гэсэн бүр аргыг нь мэддэг. Таван мянган  төгрөг өгөөд л гарсан биздээ. Сонгуулиар инээдээ барьж чадахгүй л байсан.

-Та ингэхэд сонгуулиа өгсөн үү?

-Өгөөгүй ээ. Нийгэм, эдийн засаг маш гүнзгий хямралд унах гээд нүхний амсар дээр зогсож байна улс төрчдөө. Үүнд Америк, Япон олон улсын санхүүгийн байгууллага ямар ч буруу байхгүй. Буруутай гэж байвал Ардын нам, Ардчилсан нам дотроос хайгаарай. Тэд нар буруутай.

-Орон нутгийн иргэдийг та нүүлгэн шилжүүлэх талаар ихэд ярилаа. Ярилцлага эхлэхээс өмнө ч тэр “Улсын хөгжилд  хөдөөнийхөн тушаа, саад болж байна” гээд л...

-Хөдөөнийхөн биш ээ, орон нутгаас ирсэн иргэд.

-Орон нутгийнхан гэдэг чинь хөдөөнийхөн биш билүү?

-Хоёулаа тэднийг арай гоё нэрлэе. Тэдэнд мэргэжил алга, дээр нь ажил хийж чадахгүй. Мөн соёлгүй. Юм үзээгүй болоод ч тэр үү их шуналтай. Ажилд орлоо гэхэд, хэдийг өгөх юм  гэж асуудаг. Ямар ажил хийх тухай ерөөсөө асуудаггүй. Ийм л хандлагатай. Саяхан манайд ажилладаг залуугийн ээжийнх нь бие муудлаа гэхээр нь би  хэдэн төгрөгний тусламж үзүүлсэн юм. Тэгсэн барилгын туслах ажил хийж байсан чинь бетон өрөмддөг өрмийг хулгай хийгээд аваад явчихсан байгаа юм чинь. Жолооч авлаа гэхэд  машиныхаа хамаг өнгөтэй өөдтэй юмыг аваад зарчихдаг.  Тэгээд асуухаар "Мэдэхгүй, мэдэхгүй л" гээд байдаг.  Дээр нь худлаа ярьдаг, ажил олдохгүй байна гэдэг боловч бүгдээрээ л ажил голдог. Мөн архи их ууна. Улс орон даяараа архидан согтуурахыг хямгадах цаг нь  болсон. Хөдөлмөрийн сахилга бат бий болгох асуудал дээр энэ төр засаг яаралтай ажиллахгүй бол улс орон сөнөлөө. Яам нь сайдаа сольж тавиад яах юм бэ, ард түмэн архи уугаад, ажил хийхгүй байвал Засгийн газар нь мянган удаа солигдоод  юу ч  өөрчлөгдөхгүй. Улаанбаатар хотод ирээд 45 хоногийн дотор ажил олж хийгээгүй иргэдийг албадан ажил хийлгэдэг болгох хэрэгтэй. Улаанбаатараас гаргах хэрэгтэй. Улаанбаатар хотод амьдрах эрхийг нь хорих хэрэгтэй.

-Орон нутгийн иргэд танд эмзэглэх байх даа?

-Эмзэглэж л байг. Тэгээд яахав дээ. Намайг ирээд алах юм уу. Энэ бүхнийг  Ерөнхий сайд зоригтой өөрчил. Тэгвэл би дэмжих болно. Түүнээс биеэ оторлоод, чимээгүй хэдэн төгрөг идээд хулгай хийгээд ажлаа өгөх гэж байвал би хэзээ ч дэмжихгүй,  доромжлох л болно. Тэглээ гээд намайг сайндаа л шоронд хийнэ биз. Өөр яавал гэж.

-Нөгөө талаас ажил олгогчид тэднийг голоод байвал яах юм бэ? Ажил хийх мянга сэтгэлтэй байлаа гэхэд. Нас хүртэл заачихсан?

-Нас бол чухал биш. Аль залхуу хөгшин хар юмыг тэр гэхэв. Залуу мөртлөө өвгөн шиг санаатай, санаа муутай, залхуу, ашигч, зүгээр сууж байгаад мөнгө авах гэсэн залуучууд маш олон байна. Зарим нэг нь дөнгөж 50 гарчихаад өөрийгөө өвгөн гээд бодчихсон, ажил хийдэггүй, ярдаглаад, зовлон жаргал яриад, шал худлаа. Өнөөдөр Солонгос, Японд 80, 90-тэй эмээ өвөө нар ногооны талбай дээр тариа ногоо тариад байж байна. Цагаан будаагаар гурил хийгээд, өдөр шөнөгүй ажилладаг. Манайхан ажил эхлэх гэж байна гээд өглөө 10 цагт ирчихээд, өдөржингөө байж байгаад орой болохоор хөдлөөд шөнө болчихлоо гээд явдаг. Гадны улсуудад ажлыг минут, секундээр хийж байж цалин авдаг. Манайд нэг хэсэг Солонгос ажилчид байсан юм. Монгол ажилчин нэг цамц хийж байхад, Солонгос ажилчин нэг цагийн дотор таван цамц хийдэг. Манайх чинь их бага хөдөлмөрийн нормтой, асар өндөр цалин авах гэж шуналддаг болчихсон. Цагийн үнэлгээ тогтоох хэрэгтэй юм билээ.

- Хувийн бизнесээр нь сонин сайхан юу байна. Өөр бизнес эрхэлж байна уу?

-Би өөрийнхөө л хийдэг юмаа хийж байна, тийм их шуналгүй шүү дээ. Ямар мөнхийн ус уучихсан байгаа биш. Тэнд ч банк ажиллуулаад л, энд ч алт гялалзуулаад яах юм. Зарим нь тэгдэг л  юм билээ.

-Таныг нэг зүйлдээ илүү тууштай гэж харж байна?

-Тууштай биш ээ. Хүний нас богинохон, нэг юмыг л сайн хийх хэрэгтэй.

-Та өнгөрсөн хугацаанд урлаг, соёлынхон зэрэг тодорхой хэдэн салбаруудад хөрөнгө оруулалт хийж дэмжсээр ирсэн. Тухайн үед  эргэж хардаг ганц хүн нь та байсан байх шүү.

-Манайхан чинь  далимдуулж нэг нөхрөөс жаахан дэмжлэг авчихаад цаашаа бөгсөө харуулаад явдаг зантай. Тэрийг нь  бизнес эрхлэгчид мэдчихсэн учраас соёл урлаг, спортын салбарт мөнгө өгдөг хүнгүй болчихсон.

 -Нэг ёсондоо гомдчихсон гэсэн үг үү?

-Би гомдоод байсан юм байхгүй, одоо дэмий юмтай зууралдаад байдаг цаг зав, нас алга даа. Ер нь дэлхийн түүхийг, хөгжлийг харах юм бол хэн шинжлэх ухааны эзэн болж чадсан, хэн амьдрал хөдөлмөрийн соёлыг эзэмшиж чадсан улс орон хөгжиж байна. Япон, Солонгосыг хар. Юу үйлдвэрлэж байгаа билээ. Тэгэхэд манайх баахан бөх тэжээнэ гэх юм. Эмэгтэйчүүд нь мисс, эрэгтэйчүүд нь бөх. Махан толгойтой  хэдэн юм цуглуулж яах гэж байгаа юм бол. Үхэр байсан бол  алаад идэхсэн. Хүнийг яалтай билээ.

-Ингэж хэлж арай болохгүй байх аа. Тив, дэлхийн аварга болж улс орныхоо нэрийг спортынхон л гаргадаг.

-Нэг юмтай ноцолдсон л биз. Тэглээ гээд бидэнд юу нэмэгдэх юм бэ. Тэдэнтэй, тэдэнгүй НҮБ-д манай төлөөлөгч сууж байна. 200 наслуулдаг тусгай эм гаргачихлаа, гэрлийн хурднаас илүү хурдтай сансрын хөдөлгүүр зохион бүтээчихлээ, робот хийчихсэн ч биш. Тэрнээс бөх барилдаад нэр нь гарсан улс гэж  байдаггүй байх. Тэр бөх чинь Японоор дүүрэн байна. Хоолны савнууд. Сингапур бөх барилдахгүй тэгээд болоод л байгаа биздээ. Тэглээ гээд тусгаар тогтнолоо алдчихсан уу, нэр хүнд нь байхгүй болчихсон байна уу. Бөх барилдаагүй гээд Солонгос, Япон байхгүй болчихсон уу.  

-Та их л шүүмжилж  байна. Болж бүтэж байгаа зүйл ер нь байх юм уу. Гэгээлгээр  зарим зүйлийг олж харвал?

-Бид одоо байгаагаасаа илүү  сайхан амьдрахыг хүсэж байгаа биз дээ.  Үүнээс илүү амьдрах боломж байна, үүнд юу саад болж байгаа тухай ярьж байна.

-Та бол  сайн, муу бүхий л ажлыг хийж явсан цөөхөн хүмүүсийн нэг. Энэ бүхний үр дүнд амьдралаас олж авсан ухаарал юу байв. Залуучуудад сэдэл болох байх?

Нэгдүгээрт Сонгуульд хариуцлагатай оролц. Хэрэв нийгмээ эрс шинэчлэгдээсэй гэж хүсэж байгаа бол хуучин намаасаа сал. Хуурамч диплом авч хулхины сургуульд насаа, цаг заваа барахын оронд  ажил хийж сур. Сул цагаараа архи дарс, зугаа цэнгээнээс холуур бай. Мэргэжил боловсрол дээр тулгуурласан бизнесийг бий болго. Дэлхий даяараа сэлэм жад, гар буу барьж мөнгөн хуримтлал үүсгэдэг эрин зуун дуусчихсан.

 -Тийм залууст хөрөнгө оруулалт хийхэд та бэлэн үү?

-Яагаад заавал хүнээс хөрөнгө оруулалт авна гэж боддог юм бэ, дээрэмчин юм уу. Бидний өвөг дээдэс дэлхийн талыг яаж эзлэв. Асар их дээрэм тонуул хийсэн. Тийм учраас хил хязгаар, улс гүрнүүд бид нарт дургүй шүү дээ. Дундад Ази тэр чигээрээ дургүй. Гэтэл тэр зүйлээрээ их бахархдаг юм билээ. Аугаа байсан гээд л. Яахав сайн юм байгаа л байх. Хятад улс зэвсэглэсэн гурван сая арми манай хилээр оруулаад ирэхэд бид нар яаж ч чадахгүй. Оросоос ганц цөмийн пуужин харвахад Монгол Улс үндсэндээ байхгүй. Бид ийм эмзэгхэн тусгаар тогтнолтой амьдарч байна. Үүнийгээ алдахгүй гэж бодож байгаа бол иргэн бүхэн хариуцлагатай, эх оронч байх хэрэгтэй. Зөвхөн хулгай дээрэм, луйвар хийж яаж мөнгөтэй болохыг бодохоос гадна яаж би эх орноо өөд нь татах уу гэж иргэн бүр бод.

-Та тэгвэл өөрийгөө эх оронч байх үүргээ гүйцэтгэсэн гэж бодож байна уу?

-Би одоо ч гүйцэтгээд явж байна. Амьдралынхаа 30 жилийг үүнд зарсан. Үүний хүчинд та нар бүгд машинтай явж, гар утастай байна. Нэгдсэн төлөвлөгөөт эдийн засгаас, зэх зээлийн эдийн засаг руу шилжихийн тулд бид нарт асар их хэмжээний хөрөнгө оруулалт, санхүү зээл тусламж хэрэгтэй байсан. Тэрийг бидэнд гуравдагч орон Америк, Япон, Европын холбооноос тусалсан. Үүний хүчинд өнөөдөр бид нар жаахан зүйлээ өөрчилсөн. Тухайлбал, цахилгаан станцуудыг Японы засгийн газрын урт хугацааны зээл тусламжаар бүгдийг нь зассан. Бүх уурхай зогссон байсан. Нэг ч ажилладаг техник байхгүй байхад нь зээлээр өөд нь татсан. Автобусгүй байсан. Японы засгийн газар буцалтгүй тусламжийн хүрээнд автобус оруулж өгсөн. Сүүлийн арван жил бүгдийг нь машинтай болгож байна. Биднийг зах зээл рүү шилжиг, биеэ дааж амьдар, хариуцлага эрх үүрэгтэй бол гэсэн санаа. Гэтэл манай улс хариуцлагагүйгээсээ болж үр гамгүйгээр гаднаас ирсэн зээлийн мөнгийг зарцуулсан. Эргээд төлж чадахгүй байна.

-Өнөөдөр Монгол Улсын иргэн бүр 21 сая төгрөгийн өртэй гэсэн тооцоо гарсан байсан. Харамсалтай юм шүү?

-Бүгдээрээ нэг удаа цалин авахгүй нийлүүлээд л өрөө дарж болно.

-Тийм шийдэл байна уу?

-Байж болохгүй гэж үү, Солонгосчууд эдийн засгаа дампуурах үед яасан билээ. Иргэд нь алтан ээмэг, бөгжөө банкинд тушааж байсан.

Нээлттэй ярилцсанд баярлалаа.

Ш.Адъяамаа