Төмсний тухай таны мэдэхгүй ТАНИН МЭДЭХҮЙ

Төмс хүний хоол хүнсний бүтцэд чухал байр суурь эзэлдэг нь маргаангүй. Өмнөд Америкийн Андын нурууны өндөрлөг газраас Европ тивээр дамжин 500 жилийн дотор дэлхийн 100 гаруй оронд тархаж, 70 гаруй оронд хүнсний гол бүтээгдэхүүн нь болон өргөмжлөгдөж, 200 гаруй нэрийн хоол, хүнсний бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэхэд голлох үүрэгтэй оролцдог гэдэг үзүүлэлт л үүнийг батлаад өгнө. Байгалийн гамшиг, Дэлхийн дайн гэх мэт гай гамшгаас хүн төрөлхтнийг төмс л аварсан гэдэгтэй бүгд санал нийлдэг. Хэдий ийм ач тустай ногоо боловч “Аргагүйн эрхээр л хэрэглэдэг” гэсэн имиж төмсийг байнга дагалдаж ирсэн нь хачирхалтай. Ийм хоч авахад нөхцөл голохгүй ургадаг, хямд төсөр зэрэг нь нөлөөлсөн нь маргаангүй. Төмс илчлэг чанараараа байцаа, лууван, цэцэгт байцаа зэргээс 5-6 дахин илүү ч цардуул ихээр агуулдагаасаа болж ийнхүү адлагдахад хүрчээ.     

Монголчуудын хүнсний бүтцэд төмс томоохон байр суурь эзэлдэг. Гэхдээ тухайн айл өрхийн эдийн засгийн чадамж нэмэгдэх тусам төмсний хэрэглээ буурдаг сонин зүй тогтол ажиглагджээ. Жишээ нь, сард нэг сай төгрөг хүртэлх орлоготой гэр бүлийн нэг гишүүн сард 46 кг буюу стандарт хэмжээний төмс хэрэглэдэг байхад 500 мянга ба түүнээс доош орлоготой өрхийн гишүүд жилд 60 кг, түүнээс дээш хэмжээтэй төмс хэрэглэдэг байна. Харин өрхийн орлого 1.5 сая, хоёр сая гэх мэтчилэнгээр нэмэгдэх тусам гэр бүлийн гишүүдийн хэрэглэх төмсний хэрэглээ 46 кг-аас 15 кг хүртэл буурдаг ажээ.

Хоол биш эрчим хүчний эх үүсвэр

Төмс гэхээр таны тойлгод хамгийн түрүүнд чипс эсвэл чанаж, жигнэж болгосон ямар нэг хоол төсөөлөгдөж байгаа гэдэгт мөрийцсөн ч болно. Тэгвэл энэ хэвшмэл ойлголтыг эвдэх цаг иржээ. Төмс нь хүнснээс гадна эрчим хүчний эх үүсвэр байх бүрэн боломжтой гэдгийг Израилийн эрдэмтэд тогтоожээ.

Иерусалимийн “Хэрбю” их сургуулийн эрдэмтэн Рабинович болон түүний багийнхан төмснөөс эрчим хүч гаргах боломжийг нухацтай судалж байна. Төмсийг цахилгаан хуримтлуулагч ялтсанд холбоод түүнээс гарсан цахилгаанаар лед гэрлийг ч асаах чадалтай эрчим хүч ялган авах боломжтойг олж тогтоосон бөгөөд үүгээр алслагдсан хот тосгонуудыг ч гэрэлтүүлэх боломж ойр байгаа гэж тэдгээр эрдэмтэд итгэж байгаа юм. Тэд лед гэрлээр тоноглосон 40 өрөөг гэрэлтүүлэх чадалтай эрчим хүчийг төмснөөс  гаргаж авах боломжтой гэж тооцоолоод буй.

Төмс болон бусад ургамлаас эрчим хүч гаргаж болохыг 1780 онд Луижи Галвани анх олж мэджээ. Тэрээр органик биетээс эрчим хүч гарган авахдаа мэлхийний хөлийг зэс утастай холбож үүнээсээ эрчим хүч ялган авах боломжтойг олж тогтоосон байдаг аж. Мэлхийний хөлний огцом хөдөлгөөнөөс нь эрчим хүч ялгарч байсныг тогтоосон хэрэг. Үүнээс хойш зөвхөн хөдөлгөөний эрчим хүчнээс гадна давстай уснаас ч эрчим хүч гаргах боломжтойг олж мэдсэн тул эрчим хүчний энгийн үүсвэрүүд хаанаас л бол хаанаас гарч болохыг мэдсэн байдаг.

Харин төмсний тухайд Рабинович 2010 оноос хойш Калифорнийн их сургуулийн докторын ангийн хэсэг оюутнуудын хамтаар илүү их эрчим хүч гарган авах талаар судалж эхэлжээ. Тэд туршилтандаа одоогийн байдлаар 20 орчим төрлийн төмс хэрэглэж үзээд байгаа гэнэ. Ингэхдээ төмсийг найман минут буцалгаж улмаар амьд эсүүдийг нь багасгаж ялтсуудтай урвалд оруулах замаар эрчим хүч гаргаж авах гэнэ. Чанасан төмсөө тал бүрээс нь олон удаа зүсэх тусам илүү их эрчим хүч гарган авах боломжтой ажээ.

Энэ дашрамд өгүүлэхэд, төмснөөс өөр ногоо, жимс ч эрчим хүч ялгаруулдаг. Гэхдээ хамгийн элбэг, өөрөөр хэлбэл бааз суурь сайтай нь төмс учраас энэ салбарын гол судлагдахуун болсон байна.

Хамгийн их эрчим хүч өгдөг жимс, хүнсний ногоо

Лууван 0.99 вольт

Гадил 0.99 вольт

Төмс 0.98 вольт

Алим 0.97 вольт

Улаан лооль 0.94 вольт

Нимбэг 0.94 вольт

Өргөст хэмх 0.92 вольт

    Урд хөршид төмсийг утгаар нь тарьдаг

Төмс Өмнөд Америкаас гаралтай боловч хожим Ази тивийн улс орнууд маш ихээр тариалах болжээ.  НҮБ-ын Хүнс Хөдөө Аж Ахуйн Байгууллага (FAO)-ын мэдэгдлээр 2007 онд дэлхий дээр тариалсан нийт төмсний 80 хувь нь Ази тивд ногдож байжээ.  

1. Хятад 95.26 сая тонн
2. Энэтхэг 45.48 сая тонн
3. ОХУ 30.2 сая тонн
4. Украин- 23.25 сая тонн
5. АНУ 20.99 сая тонн
6. Герман- 10.66 сая тонн
7. Польш- 9.1 сая тонн
8. Бангладеш- 8.2 сая тонн
9. Голланд- 6.7 сая тонн

10. Франц- 6.3 сая тонныг тариалан эхний байруудад оржээ.

С.Төгөлдөр