М.Нарантуяа: Би 2020 оны УИХ-ын сонгуульд дахин нэр дэвшинэ

“Чухал зочин” булангийнхаа энэ удаагийн дугаарт дуучин М.Нарантуяатай  ярилцлаа.

 -Сүүлийн үед таныг уран бүтээлийн биш  бизнесийн хүрээнээс хардаг боллоо.Хувийн амьдралдаа  анхаарч, үйлчилгээний бизнес эхлүүлсэн гэж сонссон.  Уран бүтээлээ бүр орхио юу?  

-Өнгөрсөн жилээс эхлэн хувийн бизнесээ  эхлүүлээд байна.  Бизнес эрхлэгч болно гэдэг нь эрсдэлтэй бас цаг, зав, мөнгө гээд олон зүйлсийг зөв зохицуулахад сургадаг юм  байна. Уран бүтээлийн тухайд бүр ч орхисон юм алга. Магадгүй сэтгэл хөглөгдөж, дотроос буцалсан яг тэр  үед л уран бүтээл гаргах нь илүү зөв юм байна гэж боддог болсон. Урьд нь би дурлаа ч үгүй, хайрлаач үгүй, гомдож ч үзээгүй байж “айхтар” дуунууд дуулж байсан байна. Одоо тэр дуунуудаа  сонсоход түүхий сонсогддог шүү.

Нөгөө талаас шинэ уран бүтээл гаргана гэдэг машин шиг үйлдвэрлэж байдаг зүйл биш. Тэр дундаа рок поп эмэгтэй дуучны  хувьд биеийн галбир маш чухал. Үүнийг хүн бүр надаар хэлүүлэлтгүй мэдэж байгаа байх. Яг үнэндээ одоогоор  өөр зүйлд зарцуулах илүү цаг гарахаа больсон. Чөлөөт цаг гарлаа гэхэд хүүдээ л зориулахыг хичээдэг.

-Яагаад үйлчилгээний салбарыг сонгов?

-Манай улс шиг жижиг зах зээлтэй газарт залуу хүн дан ганц урлагаар амьдарна гэдэг хэцүү л дээ. Тийм учраас ажил хийх хэрэгтэй. Миний хар толгой дээр хамаг амьдрал маань явдаг. Өөрөөсөө гадна хүүхэд, гэр бүлээ тэжээнэ. Энэ төрлийн бизнес хийнэ гэдгээ олон жилийн өмнөөс л  бодож явсан. Цаг хугацаа, тохироо нь бүрдэнэ гэдэг шиг өнгөрсөн 2017 оноос эхлээд  нэг, хоёр шат ахиулаад л явж байна.

-Та өнгөрсөн УИХ-ын 2016 оны сонгуулиар улс төрийн оролцоогоо харуулсан. Тухайн үед сонгуульд бие даан нэр дэвших болсон нь гэнэтийн шийдвэр байсан уу эсвэл эртнээс бодож, төлөвлөж байв уу?

-Тухайн үед сонгуульд нэр дэвшиж байгаагаа гэнэт хэлээд л хүмүүсийг цочроосон болохоос өглөө нь бодоод орой нь гаргасан шийдвэр бол байгаагүй. Энэхүү шийдвэрийг маань хүмүүс янз бүрээр л хүлээж авсан. Олон ч бэрхшээлийг туулсан. Тэр бүхэн миний цаашдын ажил, амьдралд туршлага болох болно. Би энэхүү зорилгоосоо ухрахгүй. 2020 оны сонгуульд ч  өрсөлдөнө. Одоогийн хийж буй бизнесүүд маань ч гэсэн үүнд чиглэгдэж байгаа. Тухайн үед сонгуулийн сурталчилгаанд ард түмэн, найз нөхөд хандив туслалцаа  үзүүлсэн ч гэсэн өөрийн зүгээс санхүү багагүй гарсан. Өр ширтэй ч үлдсэн. УИХ-ын 2020 оны сонгуульд санхүүгийн хүнд байдалд  дахин орохгүйн тулд одооноос бизнестээ ахиц гаргахыг хичээж байна.

-Өөрөөр хэлбэл, 2020 оны сонгуульд зарцуулах санхүүгээ одооноос базааж байна гэсэн үг үү?

-Тийм ээ.

- 2016 оны сонгуулийн зардалд  хэдэн төгрөг зарцуулсан бэ?

-Өдөр тутмын зардлаас гадна 50 гаруй сая төгрөг зарцуулсан.

-Санхүүгээ бэлдэхээс гадна өөрийгөө хөгжүүлэх, боловсролын тал дээр хэрхэн анхаарч байна вэ?

-Гадагшаа боловсрол дээшлүүлэх эсвэл  сургалт судалгаанд хамрагдах боломж бололцоо, санхүү одоохондоо алга. Үүнээс гадна хүүхдээ орхиод ийш тийшээ явахад хэцүү. Мэдээж улс төрийн мэдээ мэдээллийг өөрийнхөө түвшинд уншиж судалж байгаа.

 -Улс төрийн орчинд орж, улс төрөөр цаашид амьдрах гэж байгаа бол эхлээд гишүүнээр нь элс гэх нь ч бий.  Аль нэг намд элсэх сонголт хийгээ юу?

-Тогтвортой урт хугацаанд, системчлэгдсэн бодлогоор явъя гэвэл нам, улс төрийн эвслээр дамжих нь илүү зөв юм билээ. Гэвч өнөөдөр манайд улс төрийн нам сонгоно гэдэг хэцүү болсон. Яагаад гэвэл намууд нь үзэл баримтлалынхаа дагуу байхаа болчихсон. Жишээ нь ардчилсан намыг сонгоё гэхэд үзэл баримтлал нь мөн л тодорхойгүй. Баруун уу эсвэл зүүн үү? Олонхийг төлөөлдөг хэвээрээ юу эсвэл цөөн хэдэн ашиг сонирхлын бүлэг үү гээд л. Гэтэл  нөгөө талд МАН-аас барууны үзэл ханхалдаг.  Намууд өнөөдөр хэн бэ гэдгээ  тодорхойлох цаг нь ирсэн. Дээр нь  дотооддоо маш зөрчилдөөнтэй  байна. Шударга, чин үнэнч,  нийгмийн сайн сайхны төлөө гэсэн  гишүүд  ч   байж чадахгүй болсон.Тиймээс аль нэг намд элсэх бодол одоохондоо алга.

-Бие даагч байх нь  илүү дээр гэсэн үг үү?

-Намуудын дээрх байдал хэдий хугацаанд үргэлжлэхийг би мэдэхгүй.

Өнгөрсөн хугацаанд намуудаас санал ирсэн үү?

-Сонгуулийн үед санал ирж байсан.

-Таны хувьд ярьж суух биш үйл хөдлөлөөрөө үргэлжид бусдад үлгэрлэдэг. Өнгөрсөн 2016 УИХ-ын сонгуульд  ялагдсан ч гэлээ уналтаасаа олж авсан хамгийн том үнэ цэнэ юу байсан бэ?

-Би улс төрийн оролцоогоороо  дамжуулж  олон залууст урам зориг өгч чадсан гэж хэлнэ. Нэг хэсэг нь намайг муулж доош нь дарж байсан ч гэсэн хүсэл эрмэлзэлтэй нэгэнд нь би  урам зориг өгсөн. Магадгүй намайг муулж байсан хүмүүс миний энэ замаар явж юу туулсны эцэст  хэнээс юу сонсдогийг ойлгох байх. Бусдыг шүүмжлэх амархан, хийх амаргүй. 2020 оны сонгуульд  нэр дэвшихээр  мөн л хаалтууд надад гарч ирнэ.

-Тэр нь юу вэ?

-Өнөөдөр УИХ-д байгаа эмэгтэй гишүүдтэй харьцуулж харна. Эмэгтэй гишүүдийг ийм, тийм байна гээд л шүүмжилдэг. Яг үүгээр нь дараагийн хүмүүсийг нь дүгнэдэг. Мөн залуу нэр дэвшигч гэдэг утгаар нь мөн л одоогийн залуу гишүүдтэй харьцуулна. Тэд ямар алдаа дутагдал  гаргав, энэ бүхэнтэй харьцуулна гэсэн үг.  Бие даагч гэвэл мөн л  бие даагч гишүүнтэй нь  харьцуулна. Энэ мэт өмнөх гишүүдийн гаргаж байсан болж бүтэхгүй үйл хэргүүдтэй харьцуулж шүүмжилдэг.Энэ нь эргээд дараагийн нэр дэвшигчдэд саад болдог. 2020 оны сонгууль нэлээд амаргүй болох болов уу л гэж би харж байгаа.

-АН ТӨРИЙН ЭРХИЙГ БАРЬЖ БАЙХДАА ХИЙГЭЭГҮЙ БАЙЖ БУСДЫГ ГАРСНЫ ДАРАА ШҮҮМЖЛЭХ НЬ БУРУУ-

-УИХ-ын эмэгтэй гишүүд өнөөдөр хэр ажиллаж байна вэ. Хэрвээ та тэдний дунд байсан бол...?

-Тэдний дунд байгаагүй нь аз. “Нэг үхрийн эвэр доргивол, мянган үхрийн эвэр доргидог” гэдгийн адил би тэр дунд мянга хийж бүтээлээ гэхэд дийлэнх нь тийм биш учраас тэдний хамт муу нэрээр л үлдэнэ. Уг нь бол 76 гишүүн бүгд муу байгаа юм биш. Хийж, бүтээж байгаа нэг хэсэг нь  бусдынхаа хоморгод өртөж нэр хүнд, үйл хэрэг нь булингартаж байгаад харамсдаг. “Цэцэн хүн бусдын алдаанаас суралцдаг, ухаантай хүн өөрийнхөө алдаанаас суралцдаг, тэнэг хүн алдаад ч суралцахгүй” гэж  үг бий. Яг үүн шиг алдаад ч суралцахгүй гишүүд энэ УИХ дотор олон л байна.

-Таны хувьд үлгэр дуурайвал авдаг  улс төрч хэн бэ?

-Эмэгтэй улс төрчдөөс С.Оюун эгчийг хүндэлдэг. Дэлхийн улс гүрнүүдийн  том том удирдагч, улс төрчид олон бий. Тэдэнтэй Монголын улс төрчдийг харьцуулж, дүн шинжилгээ хийдэг. Манай улс төрчдийн хувьд тууштай бус, хэлсэн ярьсандаа байдаггүй,   шударга бус байдаг нь гол дутагдал.

-Эрх баригч МАН Засгийн газраа хоёр удаа солилоо. Улс төрд оролцсон  хүний хувьд  Засгийн газрын үйл ажиллагааны тал дээр ямар бодолтой байна вэ? 

-Аливааг сайнаар харъя гэвэл сайхан , муугаар харъя гэхэд муухай л харагддаг. Тиймээс аль болох бид  туйлширч болохгүй. Энэ ч миний зарчим. Намуудад нь сайн, муу аль аль л байна. АН төрийн эрхийг барьж байх хугацаандаа хийгээгүй байж бусдыг гарсны дараа болохгүй, бүтэхгүй байна гэж хашхирах нь одоо зохисгүй. Хөндлөнгөөс харахад, МАН өнөөдөр дотроо асуудалтай харагдаж байна. Үнэхээр л энэ нам улс эх орноо гэж боддог байсан бол дотроо хагарал бутралгүй байх байсан байх. Энэ бол энгийн наад захын жишээ. Гэтэл өнөөдөр тийм байж чадахгүй л байна. Хүмүүс сохор биш, хэчнээн дургүй байлаа ч гэсэн монгол хүмүүс бусдын хийснийг үнэлэх сэтгэлтэй хүмүүс. Энэ мэт зүйлд анхаарсан бол МАН-д боломж байсан. Дөрвөн жил маш богино хугацаа юм байна. Урьд нь урт хугацаа мэт санагдаж байсан бол одоо цаг хугацаа  өдөр хоногоор биш долоо хоног, сараар хэмжигдэж байна. Энэ богино хугацаанд багтааж аливааг хийнэ гэдэг  маш том ур чадвар болж хувирч байх шиг. Дээр нь Монголчуудын амьдрал дөрөв, дөрвөн жилээр тогтворгүй байх юм уу, дөрөв, дөрвөн жилээр ээлжилж дарга, цэрэг хийдэг, дөрөв дөрвөн жилээр бие биенээсээ өшөө хонзонгоо авдаг байх  юм уу энэ улс орон. Үүнийг бид бодох цаг нь ирсэн. Магадгүй аль ч нам нь гарсан амьдралд нь сөргөөр нөлөөлдөггүй ийм тогтвортой нийгмийг хүн бүхэн хүсэж байгаа.

-Үүнтэй санал нийлж байна. Дарга, сайд шинээр томилогдохоор тухайн байгууллагын үйлчлэгчээсээ эхлээд солигддог гаж тогтолцоо манайд хэдийнээ бий болсон. Төрийн мэргэшсэн албан хаагч байхгүй байна л гэдэг. Гэтэл арайхийн мэргэшиж байхад нь тэднийг намын шахалт нөлөөгөөр  ажлаас нь халчихдаг. Дөрвөн жилийн настай болчихсон нь  гэх үү дээ.

-Тийм ээ. Хүмүүсийн амьдралын баталгаа дөрвөн жилээр хэмжигддэг болсон. Аливаа зүйл тогтвортой байсны үндсэн дээр өгөөж өгдөг. Гадаадын төдийгүй дотоодын хөрөнгө оруулагчид тогтвортой байдлыг хүсч байна. Гэтэл манайд зөвхөн дөрвөн жилээр амьдрал өрнөж байна. Тухайн хүн аль нэг улс төрийн намын харьяалалтай, эсвэл харьяалалгүй  байснаараа эргээд энэ нь ажил төрөл, амьдралд нь саад тотгор болж байгаа нь харамсалтай.

-Ер нь та  яагаад улс төрд оролцох  болов. “Ухаантай хүнийг улс төр өөрөө оролддог бол харин тэнэг хүн улс төрөөр оролддог” гэж үг бий. Таны хувьд аль нь байв?

-Эмэгтэй хүн бүрийн хувьд урлагийн хүн болох битүүхэн хүсэл байдаг. Гэтэл би  ийм гоё салбараас хэрүүл тэмцэл, талцалтай салбар руу орох нь хүсээд байх зүйл  уг нь биш л дээ. Хэн ч хүсэхгүй. Гэтэл өнөөдөр надад нийгмийн шаардлага байна. Нөгөө талаас миний зан төлөв нөлөөлсөн. Жишээ нь өрөөнд 10 сандал дээр 10 хүн сууж байлаа гэхэд 11 дахь хүн хаалгаар орж ирвэл  би бусад ес рүүгээ хардаг хүн биш. Би л түүнд суудлаа өгөх ёстой гэж боддог ийм л үзэл баримтлалтай хүн. Яг л энэ зангаараа  би улс төрд оролцсон. Над шиг ийм бодолтой хүмүүс хамтдаа гараад ирвэл сайн л байна. Нийгэм ингэж өөрчлөгдөөсэй гэж хэн нэгнийг харах биш өөрөө яагаад тэр өөрчлөлтийг хийж болохгүй гэж.

-Улс төрийн босго өндөр юмуу, эсвэл намхан юм уу?

-Харьцангүй ойлголт. Мэдээж амаргүй байсан. Улс төрийн босгыг мөнгөөр үнэлдэг хүмүүсийн хувьд бол намхан босго байх. Харин процесс нь хэр шударга байна, сонголт нь чин шударга байна уу эсвэл худалдагдсан уу гэдгээс л өндөр, нам нь хамаарах байх л даа.

-ГАНЦ БИЕ ЭЭЖИЙН АМЬДРАЛД ЖАРГАЛТАЙ, ЗОВЛОНТОЙ Ч ҮЕ БИЙ-

-Маргааш "Олон улсын эмэгтэйчүүдийн эрхийг хамгаалах өдөр”тохионо. Яаж баярлах гэж байна вэ?

-Баярлах гэхээсээ илүүтэй эрхийнхээ төлөө дуу хоолойгоо хүргэнэ. Дэлхийн 130 гаруй улс орны эмэгтэйчүүдийг эгнээндээ нэгтгэсэн “Нэг тэрбумаараа тэмцье” олон улсын хөдөлгөөнд  би 2012 оноос нэгдсэн. Маргааш Сүхбаатарын талбайд 1000 гаруй охид, эмэгтэйчүүдийн дунд “Бид хамтдаа, хүчирхийллийн эсрэг” алхалтад оролцоно.  Энэхүү эмэгтэйчүүдийн алхалтаар охид, эмэгтэйчүүдийн эсрэг үйлдэгдэж байгаа бүх төрлийн хүчирхийллийг таслан зогсоох, нийгэмд ижил тэгш амьдрах, ялгаварлан гадуурхалтад өртөхгүй байх гээд зөрчигдөж байгаа эрхийнхээ төлөө эмэгтэйчүүд тайван замаар, урлаг соёлын аргаар тэмцэх юм.

-Ганц бие ээжүүд Монголын нийгэмд олон бий.  Та ч тэдний нэг нь.  Хайр халамж, эр нөхрийн түшгийг бүсгүй хүн бүр хүсдэг ч бүх зүйл санаснаар болохгүй байх нь ч бий. Зарим үед хэцүү санагдана биз?

-Ганц бие ээжийн амьдралд жаргалтай, зовлонтой ч үе бий. Аливааг болгож бүтээхийн төлөө л гүйдэг болчихдог юм байна. Миний хувьд нэгэнт ийм амьдралтай нүүр тулсан хойно болохгүй, хэцүү байна гээд шалтаг тооцоод суух эрх надад байхгүй. Би л хийхгүй бол миний хүүхэд хэрхэн яаж амьдрах билээ л гэдэг бодол хамгийн түрүүнд орж ирдэг.

- Ээж болсноор амьдралд нь ямар өөрчлөлт гарсан бэ?

-Илүү их хариуцлага, хичээл зүтгэл, “чадахгүй” гэж хэлээд хойш суух эрхгүй болсон.

-Хүүгээ аавтай нь уулзуулдаг уу?

-Уулзах нь чөлөөтэй. Тэр хүн над шиг завгүй байдаг юм шиг байна лээ. Эцэг хүний хувьд хүүгээ боддог л байлгүй. Хүүтэйгээ заавал уулз гэж би тулгадаггүй, шаарддаггүй. Ер нь миний нэг зан, өөрөөсөө бусад хүнийг хүчлэх дургүй. Хэрэв хүүтэйгээ уулзахыг  хүсч байвал хүүтэйгээ уулзаж болно.  Үүд, хаалга нээлттэй  гэж хэлдэг.  Хамгийн сүүлд хүүтэйгээ  өнгөрсөн жилийн хүүхдийн баяраар уулзсан.

-Хүү нь аавыгаа нэхэх үе бий юу?

-Одоохондоо гайгүй. Магадгүй би хүүдээ аавынх нь орон зайг нөхөж хайрладаг байх.

-Хэзээ нөхөртэй болохоор төлөвлөж байна вэ?

-Болох завгүй л гүйж байна. Завгүй амьдрал нэг талаараа амар юм. Илүү дутуу дэмий зүйл бодож гансарч, гуньж   суухгүй.  Би 55 нас хүртлээ машин шиг ажиллана гээд  өөртөө зорилго тавьсан.

Ярилцсанд баярлалаа.

Ш.АДЪЯАМАА