1.3-хан сая хүн амтай, байгалийн баялаггүй Эстони улс хөгжлөөрөө Монголыг хол хаясны нууц

Эдүгээ эдийн засгийн өсөлтийн эрч хүч буурал Европын тийм ч олон газраас гэрэлтэхгүй байгаа билээ. Бид бүхний хамгийн хөгжилтэй улс гэж төсөөлдөг Герман, Франц, Итали зэрэг томчуудын улсын эдийн засгийн өсөлт зогсонги байдалд орж, урьд өмнө хурааж хуримтлуулсан эд баялагтаа дулдуйдан тэрхүү цөөхөн хэдэн улсын эрч хүч гэрэл гэгээнээс нь бага ч гэсэн хүртэхийг санаархаж байгаа нь нууц биш юм.  “Хөгшин тив”-ийг эдийн засгийн өсөлтийн хурдацаараа эрчимтэй хөгжиж буй Азийн орнуудтай хөл зэрэгцүүлдэггүй юм аа гэхэд ядаж хол хоцорчихгүй байх боломжийг олгож байгаа тэр эрч хүчийг гаргаж буй цөөхөн улсын нэг нь “Балтийн далайн” гэж нэрлэгддэг улсууд дотроо хамгийн жижиг нь болох Эстони юм.

1.3-хан сая хүн амтай, ЗХУ задрах үед бусдаасаа онцгойрох зүйлгүй байсан энэ улс IT буюу интернэт технологийг хөгжүүлж эхэлснээр 20-иодхон жилийн дотор Европын старт ап компаниудын гол төв болж чаджээ. Улаанбаатар хэдхэн сарын өмнөөс л автобусны мөнгөө цахимаар төлж эхэлсэн. Тэгвэл Талинд аль 10 жилийн өмнө л нийтийн тээвэр, ресторанд хоол идсэн төлбөрөө гар утсаараа хийдэг байжээ. Ийм амжилт олоход мэдээж төрийн бодлого асар их үүрэгтэй. Эстонын төр жил бүр төсвийнхөө 1 хувийг мэдээллийн технологийн хөгжилд зориулдаг. Ингэж анхаарсныхаа хүчээр хүн амд ногдох старт ап компанийн тоогоороо Европт тэргүүлж байна.  

Дэлхийн банкнаас гаргасан тайлан, бусад статистикийг харахад Европын холбооны улсуудад аж ахуйн нэгжийн тоо огцом хорогдож, нөхцөл байдал тийм ч сайнгүй гэдгийг харуулсаар буй. Зөвхөн ОХУ-д тавьсан хоригоос болж хэдэн мянган компани хаалгаа барихад хүрсэн.  Гэтэл Эстонд байдал эсрэгээрээ өрнөж, 2014 онд 14000 аж ахуйн нэгж шинээр байгуулагджээ. Энэ нь 2008 онтой харьцуулахад даруй 40 хувиар давсан үзүүлэлт гэнэ.

Нэгэн үе манайд борооны дараах мөөг шиг олширч, хөрөнгө оруулалтыг соронздон татаж байсан офф шор банк, аж ахуйн нэгжүүд энэ улсад 2009 онд олноор байгуулагдсан бөгөөд өдгөө үүргээ гүйцэтгэж, үр дүнгээ харж эхэлж байгаа аж. Өнгөрсөн хугацаанд Эстони улс Балтийн далайн улсуудаас хамгийн жижиг нь гэсэн имижээ аажмаар гээж, эдүгээ хамгийн бага татвар, төр засгийн оролцоо багатай бизнесийн орчноороо хөрөнгө оруулалтыг хөрш зэргэлдээ Литва, Латви улсаас илүү татах болжээ. Интернэт өндөр технологийн бизнест бол бүр ч хол хаях нөхцлийг бүрдүүлжээ. Эдүгээ Эстон улс энэ чиглэлээр дэлхийн стандартад хүрсэн боловсролыг олгох болсныг хүлээн зөвшөөрөхөөс өөр аргагүй.

Дэлхийн газрын зураг дээр туурга тусгаар улс хэмээн анх тэмдэглэгдсэн 1991 оноос хойш тус улс шуудхан л өнөөгийн түвшиндээ хүрчихээгүй. 2008 оны дэлхий нийтийг хамарсан эдийн засгийн хямралд өртөж ДНБ нь 20 хувиар буурч байсан үе бий. Гэхдээ одоо харахад энэ уналт тэдэнд урагшлах эрч хүчийг өгчээ гэлтэй.

Дэлхий дээр хамгийн үнэтэй баялаг бол оюун ухаан билээ. Энэ утгаар авч үзвэл шилдэг боловсон хүчнээ гадагш алдсан Эстони улсыг хямралд хамгийн их хохирол амссан гэж үзэж болно. Хямралын жилүүдэд тус улсын урдаа барьдаг “алтан” толгойнууд арай дээр амьдралыг хүсэмжлэн гадагшаа одоцгоосон байдаг. Гэхдээ дээр дурьдсан хүндрэл, бэрхшээлүүд тэднийг өндөр технологийн зах зээлийн том тоглогч болоход нь садаа болж чадаагүй юм. Өдгөө энэ улсад тив, дэлхийд танигдсан 16 том аж ахуйн нэгж ажиллаж байгаагийн дотор монголчууд бидний хэдийнэ танил болсон программ хангамжуудыг үйлдвэрлэдэг нь ч байгаа юм. Өнгөрсөн жил Лондон хотноо зохион байгуулагдсан программ хангамж зохион бүтээгчдийн олон улсын шалгаруулалтын ялагч болсон ГрабЦАД программ цаашид дэлхийн хэрэглээ болох эхлэлээ хэдийнэ тавиад байна. Хөрөнгө оруулалтын “Сээдцамп” сан энэ төсөлд хөрөнгө хаяна гэдгээ энэ сард мэдэгдээд байгаа юм. Дашрамд дурьдахад, Лондоны шалгаруулалтын шувтаргын шатанд шалгарсан 20 оролцогчийн дөрөв нь эстонд хамааралтай байв. Эстоны өндөр технологийн тоглогчдоос Skype /одоо Майкрософт-ын нэг хэсэг болсон/ маргаангүй тэргүүлэгчийн нэгэнд тооцогдоно. Интернэт, телефоны үйлчилгээ эрхэлдэг тус компанийн программ хангамжийг дөрвөн эстон залуу бичсэн бөгөөд өдгөө Таллинд төвлөрөн үйл ажиллагаагаа явуулж байна. Нутгийн программчин Даниэль Ваарикийн ярьж байгаагаар эдгээр залуус нутагтаа рок од шиг л хүндлэгддэг аж. Эстони нь мөн Playtech-ийн томоохон төв бөгөөд хүний сэтгэл хөөрлийг дээд зэргээр гаргаж, олны хэлдгээр “азаартуулсан” олон тоглоомыг “эх барьж” авчээ. Энэ төрлийн программ хангамжийн жинхэнэ “уурхай” гэж Эстоныг нэрлэдэг байна.

Одоогийн байдлаар амжилтад хүрэхээр тэмүүлж буй 1,3 сая “авьяас” гадуур тэнэж буй гэсэн тоо байна. Магадгүй тэдний нэлээдгүй хэсэг нь дэлхий дахинд “тэсрэлт” хийх программ, тоглоомыг аль хэдийнэ хийчихээд хөрөнгө оруулагч хайн бэдэрч яваа ч юм бил үү. Капиталист ертөнцийнхөн энэ боломжийг юу гэж алдах билээ дээ. Барууны хөрөнгө оруулагчид энд хэдийнэ суурьшаад авцгаасан. Тэдний нэг болох Аллан Мартинсон гэгч эр “Хэрвээ өндөр технологийн гоц авьяастнууд байдаггүйсэн бол хэн ч Эстоныг зүглэхгүй байсан” хэмээн өгүүлж байна. Түүнийхээр бол хүйтэн, эрс тэс уур амьсгал, ойлгомжгүй хэл нь гадныхныг үргээх шалтгаан гэнэ. Гэхдээ маш амбицлаг үүйлдвэрлэгчид бүр эхнээсээ л хил хязгаар, хол ойроос шалтгаалахгүйгээр интернэт гэгч сайхан зүйлийг ашиглан хөрөнгө оруулалт татаж, үйл ажиллагаагаа өгөжүүлсээр байгааг хэлэх нь зүйтэй.

Эстон улс ийнхүү программ хангамжийн зах зээлд хүч түрэн орж ирэхийг бусад нь хараад сууж түвдэхгүй байна. Интернэт худалдаагаар дэлхийд тэргүүлэгчдийн нэг Японы Ракутен корпораци Эстоны Fits.me гарааны компанийг худалдаж авсан тухай мэдээлэл гарсан. Skype-ийг Майкрософт авсан гэж дээр дурьдсан. Санхүүгийн үйлчилгээг хэрэглэгчдэд ойртуулах зорилготой гарааны компани Bondora энэ оны гуравдугаар сард АНУ-ын хедж-фонд Valinor Management-ээс таван сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт авлаа. Эстоны гарааны компаниудын амжилтын талаарх энэ мэт мэдээлэл интернэтээр дүүрэн байгаа.   

Интернэттэй л бол “Сонгож ав, тэгээд өсч дэвж” гэсэн зарыг сонжиход үнэндээ дэлхийн хаана байх нь хамаагүй болчихоод байгаа билээ. Амжилттай үйл ажиллагаа явуулж байгаа “старт-ап”-уудын ихэнх нь амьдралыг илүү хөгжилтэй амар хялбар болоход чиглэгдсэн бүтээгдэхүүнийг гаргадаг. Жишээлбэл, flirtic-ээс найзаа олж, үнтэй танилцаж болох бол sportlyzer сургалт дасгалжуулалтын шинэ арга барил, шинжлэх ухааны нээлтүүдийг гишүүддээ хүргэдэг байх аж. Хүний амьдрал мэдээллийн технологиос улам их хамааралтай болж байгаа энэ үед Эстони улс улам л баяжсаар байх нь тодорхой. Учир нь тэдний баялаг оюун ухаандаа байдаг. Баялгийн энэ “уурхай” шавхагдашгүй билээ.

С.Төгөлдөр