Ц.Монгол: Оюутолгойн гэрээтэй холбоотой бүх хүмүүст эрүүгийн хэрэг үүсгэж шалгах хэрэгтэй

 Одоогоос есөн жилийн өмнө буюу 2009 оны аравдугаар сард Монгол Улсын Засгийн газар, “Рио-Тинто” компанитай хамтарч, Оюутолгойн гэрээг эхлүүлсэн түүхтэй. Энэ гэрээг гардан хийсэн хүн бол тухайн үед Сангийн сайдаар ажиллаж байсан С.Баярцогт. Тэгвэл түүнийг энэхүү гэрээг хийхдээ “Рио-Тинто” компаниас хахууль авсан байж болзошгүй гэсэн мэдээлэл түгэж, уг хэргийг Щвейцарийн шүүх, прокурорын газраас шалгаж байгаа талаар гадны хэвлэлүүд бичиж эхлээд байна.

Үүссэн нөхцөл байдалтай холбогдуулан энэ хэрэг дээрх зарим нэгэн эрх зүйн асуудлыг тодруулах зорилгоор “Өмгөөллийн Монголын хуулийн корпораци” ХХК-ийн ерөнхий захирал, өмгөөлөгч  Ц.Монголоос дараах асуултад хариулт авлаа.

-Сангийн сайд асан С.Баярцогтын Щвейцарь дахь дансыг тус улсын Дээд шүүхээс царцаасан. Мөн Щвейцарийн прокурорын газраас С.Баярцогтод эрүүгийн хэрэг үүсгэн шалгаж байгаа гэсэн мэдээлэл гараад байна. Монгол Улсын иргэний дансанд тухайн улсын хуулийн байгууллагаас шууд халдаж, нөлөөлөх хууль эрх зүйн үндэс бий юу?

-Гэмт хэргийн шинжтэй, хууль бус орлого байж болзошгүй банкин дахь хэний ч  мөнгийг тухайн улсын хууль хяналтын байгууллагаас царцаах боломж бол байгаа. Данс царцаана гэдэг бол тухайн дансны зарцуулалтыг зогсооно гэсэн үг л дээ.

-Хэрвээ Щвейцарийн  Дээд шүүхээс манай улсын иргэн С.Баярцогтын гэм буруутай үйлдлийг нь тогтоолоо. Тухайн дансан дахь мөнгө хууль бусаар орж ирсэн, хахуулийн төлбөр гэдгийг нь нотолсон тохиолдолд яах вэ. Өөрөөр хэлбэл, С.Баярцогтыг яллах эрх, үүрэг аль улсад шилжих вэ. Монгол Улс уу, Щвейцарь уу?

- Хаана ч яллаж болно. Швейцарийн Шүүхийн шийдвэр нь манай улсад шалгах хэрэгт чухал нотлох баримт болно. Олон улсын хэмжээнд Интерпол гэж байгууллага байдаг. Энэ байгууллага бол ганцхан эрэн сурвалжилдаг газар биш шүү дээ.  Гэмт хэрэгтнүүдтэй холбоотой мэдээллийг хадгалдаг их өргөн хүрээтэй ажилладаг. Энэ байгууллагаар дамжуулан манай хуулийн байгууллага нотлох баримт, мэдээлэл олж авах бүрэн боломжтой. Монгол Улсад гэмт хэрэг үйлдсэн гадаадын иргэнийг Монгол Улсын эрүүгийн хуулийн дагуу шийтгэдэг шүү дээ.Үүнтэй нэгэн адил.

Энэ хүрээнд  оффшор бүсэд хууль бусаар олсон мөнгийг хадгалуулсан этгээдүүдийг шалгаж, Монгол Улсад асар их хэмжээний хохирол учруулж байгаа гэмт этгээдүүдийг олж тогтоох ёстой. Энийг Монголын прокурор, цагдаа, хуулийн байгууллага  шалгах тогтоох бүрэн боломжтой.  Эрүүгийн хэрэг үүсгээд шалгах хэрэгтэй. Жишээ нь, энэ Оюутолгойн гэрээг хийх үед оролцсон албан тушаалтнууд бүгдийг нь  Монгол Улсаас гарч явахыг нь түр хугацаагаар хязгаарлаад,  эд хөрөнгийг нь битүүмжлээд шалгаад гэм буруутай эсэхийг нь тогтоож, гэм буруугүйгийнх нь нэр төрийг сэргээх шаардлагатай. Аливаа улс  ийм зүйлийг шалгадаг, хоёр хөрш энэ талаар асар их үр дүнд хүрсэн. Харин Монгол Улсад болохоор тогтолцооны гажуудал байгаа учраас   хуулийн байгууллага нь эрх бүхий этгээдүүдийг шалгахад ихээхэн бэрхшээлтэй тулж байх шиг байна. Гол нь удирдлагын төвшинд улс төржсөн, улс төрөөс хараат болоод байгаа.

-АТГ-аас С.Баярцогтыг шалгаж байгаа гэсэн мэдээлэл гарсан. Гагцхүү хэргийг хэрхэн шийдвэрлэх нь л сонин?

- Тийм. Гэхдээ АТГ-аас шалгаж байгаа бол шалгасан шиг л шалгах хэрэгтэй. Энэ байгууллага ийм хэргийг шалгах  бүрэн эрхтэй. Олон улсын байгууллага интерполоос авах мэдээллээ аваад,  Щвейцарийн хууль хүчний байгууллагаас шаардлагатай мэдээллээ авах гэдэг ч юмуу, бүх л талын эх сурвалжаас  энэ хэргийг тодруулж, үнэн мөнийг нь тогтоох ёстой. Ингэж чадвал Оюутолгойн гэрээний ард нуугдсан маш том хахуулийн хэрэг илчлэгдэнэ. Нэгэнт хахуулиар хийгдсэн нь тогтоогдвол энэ гэрээ хууль бус гэрээ болж хувирна. Тэгэхээр энэ хууль бус гэрээний улмаас Монгол Улсад учирсан хохирлыг тогтоож, буруутай этгээдүүдээр хохирлыг нь барагдуулах ёстой. Цаашлаад Оюутолгойн гэрээг хүчингүй болгох, эргэж харах, гэрээг тэгш эрхийн үндсэн дээр өөрчлөх эрхзүйн орчин бүрдэх болно.   Энэ бол Монгол Улсын  эрх ашгийн асуудал, Монголын ард түмний хувь заяаны асуудал.Өртэй Монгол Улс, Монгол хүн бүр өргүй болохын эхлэл болно.

-Хэрвээ С.Баярцогт Оюутолгойн гэрээг хийхдээ “Рио-Тинто”-гоос  хахууль авсан нь тогтоогдвол түүнд хуулийн ямар зүйл заалтаар эрүүгийн хэрэг үүсгэж, яллах үндэстэй вэ?

-Баярцогт ганцаараа энэ гэрээг хийгээгүй. Олон хүн оролцсон. Иймд тэд илчлэгдсэн тохиолдолд хээл хахууль авсан, үндэсгүйгээр хөрөнгөжсөн, албан тушаалаа урвуулан ашигласан, Монгол Улсын тусгаар тогтнол аюулгүй байдлыг хорлох үйл ажиллагаа явуулсан зэрэг  үндэслэлээр яллагдах боломжтой

-С.Баярцогтод холбогдох энэ хэргийг Щвейцарийн талаас бараг тогтоочихлоо. Гэхдээ Монголын хууль хүчний байгууллага хэргийн үнэн мөнийг тогтоож, шийдэж чадах болов уу?

-Хүсвэл л чадна. Оюу толгойн гэрээг хээл хахууль өгч авах замаар улс, эх орны ашиг сонирхлыг хохироож хийсэн болох нь уг гэрээний агуулга, хэрэгжиж байгаа байдал, Монголын тал үүнээс болж өрөнд орж, гэрээгээ хянаж чадахгүй байгаа зэрэг олон арван баримтаар нотлогдож байгаа юм.Тэгэхээр энэ гэмт хэргийн үнэн мөнийг манай хуулийн байгууллага тогтоох, мөн  Дубайн гэрээг ч хамтад нь шалгах учиртай

-Хуульч хүний хувьд Оюутолгойн гэрээний асуудлыг хөндлөнгөөс хараад  та  ямар дүгнэлт өгөх вэ?

Энэ гэрээ хууль бус болохыг тухайн үед бид шүүмжилж, тэмцэж ирсэн. Хамгийн сүүлд дэлгэгдсэн зарим  жишээ авч тайлбарлаж өгье.

Оюутолгойн талаар УИХ ч шийдвэр гаргаж чадахгүй болсон. Зэсийн баяжмалын борлуулалтын мөнгийг Монгол Улсад оруулаад гаргах тухай шийдвэр гаргаад, үүнийгээ цуцалсан. Яагаад? Нөгөө хахууль авсан , анх гэрээ хийсэн албан тушаалтнууд нөлөөлөөд байгаа юм уу эсвэл? Ямар учир байна вэ? Зэсийн баяжмалыг дагаад алт гэх мэт маш олон төрлийн баялаг ямар ч хяналтгүйгээр гарч байна. Оюу толгойгоос гурван жилийн өмнө 17 тэрбум орчим төгрөгийн бусад ашигт малтмалыг хууль бусаар хилээр гаргасныг цагдаагийн байгууллага шалгаж байхад дээрээс үүрэг өгч зогсоосон гэж яригддаг. Нөхдөө энэ үнэн бол ер нь юу болж байна вэ?  Хэдэн жилийн өмнө С.Баярцогтын оффшор данс илрээд “Рио-Тинто”-гоос хахууль авсан байсан тухай мэдээлэл гарч л байсан. Гэвч манай хууль хяналтын байгууллага үүнийг эцэслэн шалгасан удаагүй. Энэ удаад ч гэсэн нэг хэсэгтээ шуураад л намжихыг үгүйсгэх аргагүй.

-Тэгэхээр энэ хэргийг Монголын хууль хүчний байгууллагаас шалгах сонирхол байхгүй гэж ойлгож болох уу?

-Үнэхээр эргэлзээтэй байна. Манай хуулийн байгууллага зүгээр нэг иргэнийг бол шууд хорьдог, цагддаг. Эсрэгээрээ эрх бүхий албан тушаалтан, энэ олигархиудтай холбоотой асуудлыг нэг иргэнийг шалгадаг хэмжээний түвшинд шалгаж чадахгүй байгаа. Одоо бол гадаадаас нэг мэдээлэл ороод ирэхээр л шуураад байна л даа. АТГ-аас ч гэсэн шалгаж байна гээд л мэдээлэл гаргаж байна. Үр дүн гараасай билээ. Үнэн хэрэгтээ өдийд энэ хэргийг Монголын хууль хяналтын байгууллага шалгаад аль хэдийнэ шийдчихсэн байх ёстой байхгүй юу. Гэвч тэгээгүй өнөөдрийг хүрсэн. Би энд нэг л дүгнэлтийг хэлнэ. Үндсэн хуулинд хоёр парламенттай байх заалт оруулж хяналтын тогтолцоог бүрдүүлж,  хуулийн байгууллагын тогтолцоог хараат бус байх нөхцөлийг хуульчилж өгөх шаардлагатай. Тэр цагт л иймэрхүү ноцтой хэргүүд үнэн зөв шийдэгдэнэ. Бид Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд хоёроос ихийг хүлээж байгаа. Харамсалтай нь горьдлого багассаар л...Дайчин байгаач гэж л хүсмээр байна.

-Оюутолгойн гэрээ зэрэг улс орны ирээдүй, эдийн засагтай холбоотой энэ томоохон гэрээнүүд хууль бус хийгдсэн эсэхийг Монгол төрийн нэрийн өмнөөс, Монголын ард түмний эрх ашгийн өмнөөс шалгаж, үнэн мөнийг тогтоож ажиллах үүрэгтэй  газар нь хууль хүчний байгууллага биз дээ. Гэвч өнөөдөр тэд үүргээ үнэнч шударгаар биелүүлж чадахгүй байх шиг?

-Тийм л дээ. Гэвч манай хууль хүчний байгууллагуудад УИХ, Засгийн газрын үйл ажиллагаанд хяналт тавих, төрийн өндөр албан тушаалтнуудыг шалгах, хянах боломж, эрх зүйн баталгаа хомс байна. Прокурорын ерөнхий хяналт байхгүй болсон тул Төрийн нэрийн өмнөөс хийгдэж байгаа томоохон гэрээ хэлцлүүдийг хянах боломжгүй, Төрийг, ард түмний нийтлэг эрх ашгийг хамгаалахад чиглэгдсэн эрх мэдэл нь хомс байна. Яагаад ийм дүгнэлт хийж байна вэ гэхээр манай нутаг дэвсгэрээс гадны зарим зальтай этгээдүүд асар их хэмжээний баялгийг хууль бусаар цөлмөж байна. Жишээлбэл: Дундговь аймгийн Өлзийт сумын нутгаас олон тэрбумийн жонш хууль бусаар олборлосон, байгаль орчинд нөхөж баршгүй хохирол учруулсан байхад өмгөөлөгч би гурван жил хөөцөлдөж байж арай гэж шийдвэрлүүлэх шатандаа явж байна.Энд төрийн хяналт гэж алга. Монголд гурван компани цианитаар алт угааж байгаа, цианитийн зөвшөөрлийг байгаль орчны яам өгдөг, үүнийг ард түмнээсээ нуудаг. Ноён уулын төлөө ард түмний төлөөлөл тэмцэж байна.Төрийнхөн гадныханд үйлчилж байна. Энэ тэгээд ариун явдал мөн үү.Төрийг ард түмэн байгуулж, эрх ашгаа хамгаалуулдаг бус уу?

-Эрдэнэтийн батлан даалт хууль ёсны байсан уу?

-Төр эрхээ хамгаалж чадахгүй байгаа гэдэг дээр би нэг юм хэлье. Жишээ нь Жастын Батхүү гэж хүнд Эрдэнэт үйлдвэр батлан даалт гаргаж өгсөн, үндсэндээ Стандарт банкны зээлэнд барьцаалагдсан. Энд төрөөс ямар ч хяналт тавьж чадаагүй. Гэтэл энэ хэргийг гурав, дөрвөн жилийн өмнө шийдээд , хариуцлага хүлээлгээд, Монголын шүүх шийдвэр гаргаад Олон улсын Арбитрт өгчихсөн байсан бол өнөөдөр Эрдэнэт үйлдвэр хариуцлага хүлээхгүй байх байсан.

Тэгэхээр энэ дээр нэг дүгнэлт урган гарч ирнэ. Төрийг төлөөлж, төрийн эрх ашгийг хамгаалах Төрийн өмчийн хороо, прокурорын байгууллага, Засгийн газар уялдаа холбоо байхгүй байна. Үүнээс болж хэсэг бүлэг хүмүүс энэ мөнгийг зөвхөн Эрдэнэтээс гаргуулах шийдвэрийг гаргуулж чадаж байгаа байхгүй юу. Энэ хэрэг дээрх Арбитрын шийдвэрийг уншиж байхад айхтар хариуцлагагүй үйлдэл гаргасан байна лээ. Хоёр гурван жилийн өмнө энэ хэргийг 70 сая ам.долларын хүрээнд шийдчих боломж байсан бололтой. Батхүүгээс ч болов гаргуулаад шийдэгдчих ёстой байсан. Гэтэл өнөөдөр 110 сая ам.доллар болж өссөн. Яагаад ийм олон сая доллар нэмэгдчихвээ гэхээр  Монголыг төлөөлж байсан хүмүүс, хөлсөлсөн хуулийн фирмийн хариуцлагагүйгээс болж асуудал сунжраад ийм байдалд хүрчихсэн байх жишээтэй. Гэвч өнөөдөр тэдэнд ямар ч хариуцлага тооцохгүй байна. Хууль улам бүр хэсэг бүлгийн эрх ашигт нийцэж гарах боллоо. Эрүүгийн хуулийг авлигачдад ашигтайгаар, өөрсдийнх нь зарим нэгэнд зориулж баталсан гээд хэлчихэд нэг их хилсдэхгүй байх аа

-УИХ-ын гишүүд өөрсдөдөө зориулж хууль баталдаг гэлээ. Үүнийгээ жишээн дээр тайлбарлахгүй юу?

- 2015 онд Эрүүгийн хууль гаргасан. Энэ хуулийг гаргахдаа УИХ-д байгаа гэмт этгээдүүд, гэмт бүлгийн авлигачид өөрсдөдөө тааруулж Эрүүгийн хуулийг шинэчилж баталсан гэж үзэхээр болсон байна.  Жишээ нь, хуучин Эрүүгийн хуулийн 148.4 дэхь хэсэг дэхь залилангийн хүнд гэмт хэрэг 10-15 жилийн ялтай,  хөөн хэлэлцэх хугацаа нь 10 жил байсан. Гэтэл энэ мэт хүнд хэргийн зүйл анги одоогийн Эрүүгийн хуулиар 2-8 жилийн ялтай, хөөн хэлэлцэх хугацаа нь таван жил болж багассан байгаа юм. Таван жил гэдэг бол УИХ-ын гишүүнээр сонгогдоод бүрэн эрхийнх нь хугацааны үед л хэргийнх нь хөөн хэлэлцэх хугацаа дуусах шатандаа орж байгаа юм. Энэ бол аймшигтай. Эрүүгийн хуулийг ингэж завхруулсан. УИХ-ын гишүүд чинь өөрсдөдөө тааруулж хуулиа батлаад л явж байна. Энэ мэт яриад байвал маш том гажуудал Монголын улс төр, хуулийн байгууллагын тогтолцоонд буй болсон шүү дээ...Хуулийн байгууллагууд ийм муу хуулийн уршгаар сайн ажиллах нөхцөлгүй болоод байгааг ч хэлэх нь зүйтэй байх. Сайн хуультай бол сайн ажиллах гол баталгаа нь болдог ...

-Цаг гарган ярилцсан танд баярлалаа.

С.Өлзийбаяр

Эх сурвалж: Zindaa.mn