Малыш Б.Энхтүвшин: С.Эрдэнэ АН-ын хогийн шааруудын эвийг олж чадаж байна

“Чухал зочин” булангийнхаа энэ удаагийн дугаарт  ардчилсан хувьсгалын анхдагчийн нэг, “Малыш” хэмээх хочит  Б.Энхтүвшинтэй ярилцлаа.

-Хавар болохоор улс төрийн амьдрал идэвхждэг нь бичигдээгүй хууль. Жилийн жилд батлагддаг энэ хууль  энэ хавар ч жамаараа үргэлжлэх нь дамжиггүй. Та бол улс төрийн идэвхтэй ажиглагчдын нэг байх аа?

-Хаврын улс төр энэ жил өмнөх жилүүдээс хүчтэй явагдана. УИХ тарна. Хөгжихгүйгээр нэг байрандаа удаан байж болохгүй. Манайд улс төрийн өөрийн онцлог бий.  1921 оноос хойш 1990 он хүртэл үндсэндээ  төсвийн 60 хувь нь ЗХУ-аас хамаарагдаж байсан бол өнөөдөр төсвийнхөө 40 хувийг олон улсын байгууллагуудаас авч байна. Энэ бол гайхалтай дэвшил мөн үү гэвэл мөн. Нэг намын тогтолцооноос олон намын тогтолцоотой болсон.  Өнөөдөр нийгэмд гарч байгаа гай гамшиг бүхэн  олон намын тогтолцоотой  холбоотой.  Намыг бүтцээр нь авч үзвэл орчин үеийн ардчилсан намын бүтэц биш, маш хатуу гишүүнчлэл бий болсон. “Хөгжил” гэх үгтэй ч  үнэндээ нийцэхгүй байна. Намуудад хар амиа бодсон хүмүүс олширлоо. Манай нам ялбал “Би ажилтай болно” гэдэг аминч үзэл  явсаар байгаад өнөөдөр албан тушаалын наймаа болж хувирсан. Албан тушаалын хээл хахууль Монгол Улсыг удирдаж байна. Одон медалийн шагнал Монгол Улсыг удирдаж байна. Доод түвшинд  архидалт Монгол Улсыг удирдаж байна. Товчхондоо албан тушаалын наймаа, хээл хахууль, одон медаль, архидалт Монгол Улсыг удирдаж байна. Бодлого нь байдаггүй, хүн байдаггүй, асуудалд  хэн ч шийдэл, гарц олж хардаггүй. Учир нь боловсролын салбарын тогтолцоо нь сэдэв задлах хэлбэрээр явагдаж  ирсний уршиг энэ.  Энэ бол 200 жилийн өмнө л байсан тогтолцоо. Монголд асар удаан оршсоор байна. Өнгөрсөн долоо хоногт Финландад 100 жилийнхээ боловсролоос салъя гэдэг  аян өрнөлөө. Боловсролын хувьсгал болж буй энэ эрин үед Монгол хоцорч болохгүй. Бид шилжилтийн үеэ маш удаан барьж байна. Монгол бол ардчилсан улс биш. Ардчиллыг сонгосон гэж хэлж болно. Эдийн засгийн шилжилтийн үедээ явж байна. Үүндээ хэтэрхий удчихлаа. Дэлхийд ингэж уддаг улс манайхаас өөр байхгүй. Эр зориг гаргаад Монголд хувьсгал болчихно гэж байхгүй. Үүнд гарц чухал. Монгол Улс төсвөө ч бүрдүүлж чадахгүй байна. Дэлхийн банк, Азийн хөгжлийн банк үүнийг ихэд гоёор хэлдэг. Төсвийн сахилга бат байхгүй  гэж. Энэ бол зөөлөн гоё үг. Монгол Улсын  амьдрал 11 тэрбум ам.долларын дотор өрнөж байна. 6 тэрбум ам.долларыг бид  өөрсдөө бий болгож,  үлдсэнийг нь гадны туслалцаагаар олж авдаг. Ийм байдлаар удаан үргэлжилж болохгүй. Бид бүтцийн, менежментийн эрс өөрчлөлтөд орох шаардлагатай байна. Миний хувьд энэ бүхнийг хийх  санаанд багтаж байгаа.

-Тодорхой яръя л даа.

-Бид нүүдлийн соёлоос иргэншлийн соёл руу орох гээд хүсээд байна. Нүүдлийн соёл нь уулнаас урсаж байгаа цэнгэг горхийг дагаж байгаа малын бэлчээр. Энд амьдралын өрнөл явагдаж байна. Иргэншил газар нь мөрөн голд хот суурин газар бий болох. Гэтэл манайд мөрөн гол нь алга. Сэлэнгэ мөрөн нь Байгаль нуурт цутгадаг. Амар мөрөн нь Хятад, Оросын хилээр цаашаа явчихсан. Монголчууд бидэнд хүртээл алга. Бид НҮБ-ын гишүүн орон. Энэ байдлаа танилцуулж шинэ хуулийн төсөл гаргаж улмаар Монгол Улс мөрөн голтой болох ажлыг эхлүүлэх ёстой. Энэ бол 21-р зууны хамгийн гайхалтай бүтээн байгуулалт. Үүнд нөгөө хүрэхгүй байгаа төсөв хамааралгүй. Бид дэлхийн нийтийн нэг гишүүн.

-Тэгэхээр та хөгжлийг төсөвтэй холбон тайлбарлах гээд байна уу даа?

-Яг тийм. Үүнийг би төсвийн тэнцэтгэлийн ардчилал гэж  тодорхойлж байгаа. Монгол нэг төсвөөр явахгүй. Монгол гурвын гурван төсвөөр явна. Дэлхийд ийм бүтэц хаана ч байхгүй. Бид юу ч үйлдвэрлэдэггүй  учраас ингэж л явахаас өөр зам байхгүй.  Хоёрт, төсвийг нь бүрдүүлж байгаа гол  зүйл нь Монголын соёл. Монгол юугаараа өөрийн төсвөө бүрдүүлэх  вэ гэхээр  түүх,  соёл хоёроороо. Түүнийг бүтээж туурвих чадвар хэрэгтэй. Би зорилго  тавьсан байгаа. Монгол Улс 11 тэрбум ам.долларын төсөвтэй болно.  Чадваргүй хүмүүсийн хийж чаддаг юм нь хуйвалдаан. Хот суурин  газар  бол чадвартай хүмүүсийн эв нэгдэл. Манайд  харамсалтай нь алга.  Монгол улсыг чадвартай хүмүүс хөгжүүлнэ. Суурин соёлд орохын тулд эхлээд бүлгэм бий болдог. Бүлгэмийн гол ярьдаг асуудал нь санхүүгийн хүртээмж.

-ОУВС-гийн дэмжлэгтэйгээр "Монгол Улсад хэрэгжиж буй хөтөлбөр эерэг үр дүнтэй, төсвийн сахилга бат сайжирсан" гэж дүгнээд байгаа шүү дээ?

 -Олон удаа хамрагдсаны эцэст одоо нэг учраа олж эхэлж байгаа байх. 16 жилийн турш бодсон төслөө би удахгүй танилцуулна.  11 тэрбум ам.доллар олох энүүхэнд. Жоохон сэтгэлтэй л байхад чадна. 

       -НАМ БОЛ ЧАДВАРГҮЙ ХҮМҮҮСИЙН ТЭЖЭЭВРИЙН ТОГОО-

-Улс төрчдөөс сэтгэл дутаж байна гэж үү?

-Тэд сэтгэл гаргахгүй байна. Уул уурхай, нүүрс ярихаас хэтрэхгүй. Дэлхий дээр юу их байна, мөнгө л байна. Харин яаж гэдэг нь чухал. 

-Та улс төрд орох боломж байсан. 2000 онд эх орондоо ирэхэд АН танд  баахан мөнгө амалсан байдаг.  Оронд нь  таниас яг юу хүссэн юм бэ?

-Америкаас ирэхэд АН Б.Билэгт, Ц.Энхтүвшин хоёрыг над руу явуулж байгаа юм. Тэр хоёр надад боодол мөнгө барьж ирсэн. 10 мянган ам.доллар  гаргаж ирээд “Малыш, чи ганцаараа намаас мөнгө авна. Бусад нь мөнгө өгч орно. Чамаас өөр намаас мөнгө авах хүн байхгүй” гэсэн. 10  мянган ам.доллар бол сонгуульд үнэхээр хангалттай санхүүжилт.  Мөн халаасны 100 мянган төгрөг байсан. Одоо намаа аваад яв. Хэдэн хүн Элчин сайд болох гэж байгаа юм. Тантай одоо уулзана” гэж хэлсэн. Тэгээд би ганц хэдэн хүнтэй нь уулзсан. Уулзаад үзтэл “Англид Элчин сайдаар сууна” гэж байна аа. Англи хэлтэй юу гэтэл “Үгүй” гэж байна. Би бүр гайхсан. Гэтэл өмнөөс “Би намдаа маш их мөнгө өгсөн” гэлээ. Тэгээд л би  шууд ойлгосон л доо. Би чадваргүй хүмүүсийг ажилд томилж оронд нь мөнгө авах юм байна гэж. Албан тушаалын наймаа гэдэг зүйл аль 2000 онд эхэлчихсэн  байсан байгаа биз.

-Тэгээд л шууд татгалзсан уу?

-Хоёр өдөр бодсоны эцэст гарц олсон. Тэгээд би талийгаач С.Зоригийн хэрэг илэрсэн цагт би улс төрд орно гэсэн. Ингэж татгалзсандаа  одоо ч гэсэн бахархдаг. Нөгөө талаар  Ардчилал гэдэг хамтран амьдрах ухаан, маш энгийнээр. Бид энгийн зүйлээ хүндрүүлж ойлгоод байна. Нам бол чадваргүй хүмүүсийн тэжээврийн тогоо. Монголд энэ үг дэндүү батлагдчихсан. Бидний супер давуу тал нь цөөхүүлээ учраас үүнийгээ мэддэг. Хоёрт, аливаа шинжлэх ухаан байгалийн, нийгмийн гэсэн хоёрхон шинжлэх ухаанаас бүрддэг. Нийгмийн шинжлэх ухаан юу өгүүлдэг үү  гэхээр бүгдээрээ оролцоод байгаа хэрнээ хамгийн муу хүн гараад байна гэдгийг л өгүүлдэг. Дэлхий хэдийнээ мэдээд өөрчлөлт хийгээд байхад мода Монголоор дуусдагийн жишээгээр 28 жил үүнтэйгээ бид ноцолдлоо. Угаасаа 20 жилийн дараа Дэлхийн улс оронд нам гэж байхгүй болно. Дахиад мода монголоор дуусах уу. Хэрэггүй дээ.

-Ардчиллын удирдагч,төр нийгмийн нэрт зүтгэлтэн С.Зоригийн амь насыг хөнөөсөн хэрэгт холбогдож, ял шийтгүүлж буй  гурван иргэн бий.  Та үүн дээр ямар бодолтой явдаг вэ?

 -Одоо хоригдож байгаа гурван хүндээ  асуудал  байгаа ч юм биш. Гол нь хэн алсан, захиалга хэн өгөв гэдгийг л олох. Дунд нь зохион байгуулагч орсон байх магадлалтай зэрэг олон зүйл нь тодорхой байгаа. Гүйцэтгэх ажлын хэсэг дээр зориуд өөрчлөлт орж байгаа. Үүнийг нийт масс мэдэхгүй. Миний мэргэжил тагнуулч учраас цаана нь болж буй  учир шалтгааныг нь би олж харж чадаж байна. Хэргийг илрүүлэх гүйцэтгэх ажиллагаанд өөр тохируулга орж ирсэн гэж хэлнэ.

-Ардчилсан хөдөлгөөний удирдагч, санхүүжүүлэгч байсан хүний хувьд асуухад, одоогийн залуусын улс төрийн оролцоо хэр байна вэ? Таны үеийнх шиг бадамласан зүрх зориг байх  юм уу?

-Үнэндээ залуус өөрсдийнхөө амьдралтай зууралдаад  л таарч байна. Өөрийнхөө эмэгтэйд эр хүн болж харагдах гээд л. Нөгөө талаар улс төрд нас чухал. Хэт залуу байх хэрэггүй. 50 гараад ор ир л дээ.  Улс төр гэж сүр бадраагаад хэрэггүй.  Монголын улс төрийг улс төр гэхгүй. Бодлого алга. Цаашид нам  гэж байхаа ч болино. Оронд нь иргэний нийгэм гарч ирнэ.  Харин яаж гэдгийг би энгийнээр тайлбарлая.  Монгол улс хоёрхон хөрштэй. Монгол-Орос найрамдлын нийгэмлэг гэж хүчирхэг байгууллага Монголд байсан. Энэ байгууллагын төлөөллийн 50 хувь нь эмэгтэй, 50 хувь нь эрэгтэй байх нь эхний шалгуур. Хоёрт, 75 хувь нь магистр болон түүнээс дээш зэрэгтэй байх энэ шалгуурыг хангасан хүмүүсийг дээрх нийгэмлэгт оруулдаг байсан. Бид хоёрхон хөрштэйгөө наймаагаа хийж чадахгүй байна, гарц нь найрамдлын нийгэмлэгээр үүснэ. Энэ нийгэм бол арилжааны нийгэм. Хоёр хөрштэйгөө наймаа чадахгүй бол цаашаа явахгүй. Наймаа гэдэг нь блансаа барих. Хятадаас орж ирж байгаа бараанд яг таарсан бараа монголоос гарна гэсэн санаа. Адил тэнцүү байх. Мөн Монголчуудын тэтгэврийн доод хэмжээ хоёр хөршөөс өндөр байж бидэнд  бахархал бий болно.

-Та 11 тэрбум ам.долларын төсөв олоод  2020 оны сонгуульд нэр дэвших нь ээ?

-Үгүй дээ, сонгуульд нэр дэвших нь миний зорилго биш. Би хоёр намын  нөхдүүдтэй ярилцана. Та нар Монголын төсвийг  11 тэрбум ам.долларт хүргэ.  Тархи ажиллуул.  Би хоёр төсөв бий болгоё, цалин авахгүй гэж хэлнэ. Би бол бүтээлтэй хүн. Тэд намтар баяжуулж цаг элээгээд байна. Монгол улс хөгжих энүүхэнд, уг нь.  Х.Баттулга, У.Хүрэлсүх хоёрын хэн нь зоригтой байх нь уу, харъя л даа. Энэ цаг үед ганц л зүйлийг нийгэм тэднээс хүсэж байна. Авилгачдыг шоронд суулгах хэрэгтэй. Эд хөрөнгийг буцааж авчир. Хэрэв чадахгүй юм бол яах гэж Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайд болсон юм, тэд.  

-Хоёр намын гишүүдээс  хэнтэй нь илүү ойр вэ

-Бүгдэдтэй нь. Явж явж би бүгдийнх нь босс. Би тэдний хүндлэлийг авсан. Хоёрт, би бүхэл бүтэн хувьслыг өөрийнхөө мөнгөөр хийсэн хүн.  Аз болоход урвалт намайг аварсан. Үгүй байсан бол би цаашаа яваад л байх байсан биз.

 -МОНГОЛЫН УЛС ТӨРИЙГ УЛС ТӨР ГЭХГҮЙ. БОДЛОГО АЛГА-

-“Ямар ч  улс төрийн үйл явдал урвагчийн буянаар өрнөдөг.  Одоо ч ялгаагүй. Урвагчид байгаа учраас л улс төрийн намууд дотроо бужигнадаг” гэж  та нэгэн ярилцлагадаа хэлсэн байсан. Одоо энэ үзэл нь өөрчлөгдсөн болов уу? 

-Урвалт бол байдаг л зүйл.

-Та болон таны журмын нөхөд Монгол Улсад ардчиллын салхийг сэвэлзүүлсэн. Ардчилалд оруулсан хувь нэмрээ товчхоноор  юу гэж тодорхойлох вэ?

-Эр зориг.

-Тэр агуу  тэсвэр хатуужил, эр зориг тэнхээ одоо танд бий юу. Өнөөдөр  УИХ-ын гишүүдэд эх орны төлөөх эр зориг дутаж, зөвхөн амин хувиа хичээсэн  үзэл давамгайлах болсон?

Намуудад хар амиа бодсон хүмүүс олширсон  нь үүнтэй холбоотой. Эр зориг гэдэг бол  шийдвэр. Өнөөдөр ч гэсэн би тэрхүү эр зоригоор Монгол  Улсыг  11 тэрбум ам.долларын төсөвтэй болгоно гээд л явж байна. 1990 оны үеийнх шиг бослого үймээн одоо хэрэггүй.

- 2016 оны  УИХ-ын сонгуульд  ялагдсан  Ардчилсан нам алдаа оноогоо дэнсэлж намынхаа шинэчлэлийг эхлүүлээд багагүй хугацаа болж байна. Өнгөрсөн амралтын өдөр   намын дотоод сонгууль нь тун чиг хэл амыг  гишүүд дундаа дагууллаа. Ардчилсан нам “ЭРДЭНЭ ВАН”-гийн нам болох нь уу гэх халаглал  нийгэмд байгаа нь илт. Та ийм ардчиллыг хүсээгүй л байх?

-АН-ын дарга С.Эрдэнэ харин ч эсрэгээрээ хийж  чадаж байна шүү дээ. Би оронд нь байсан бол өдөр болгон зодоон хийнэ. С.Эрдэнэд бусдын эвийг олчихдог чадвар байна. Ийм хүн ховорхон шүү. Хогийн шааруудын эвийг олж чадаж байна. М.Энхболд, С.Эрдэнэ хоёр характерийн хувьд хоорондоо адилхан. Хоёулаа намдуу зөөлөн хүмүүс.  Би хоёуланг нь эртнээс  танина. Яг л тэр хэвээрээ. Хар амиа хоохойлсон хүмүүсийн дунд С.Эрдэнэ ротаци явуулж чадлаа шдээ.

-Энэ хаврын улс төрийн тод өнгө яах аргагүй Сангийн сайд асан С.Баярцогт байна.  АН-ын дарга С.Эрдэнэ тушаал гаргаж, С.Баярцогтыг намынхаа гишүүнчлэлээс хаслаа. Үүн дээр та ямар бодолтой байна?

-Зөв. Хулгайчдыг явуулсан дээр. Энэ бол эхлэл. Олон хүн шуналын нөлөөнд автагдсан. Тэдэнд сургамж болог. Э.Бат-Үүл ч ялгаагүй дээ. Тэр миний цүнхийг барьдаг байсан. Эцэст нь түүний шунахай байдал нь ил гарсан даа.

Ярилцсанд баярлалаа.

Ш.АДЪЯАМАА