УТАА | БОАЖЯ агаарын бохирдлыг бууруулахад өнгөрсөн сард 12 тэрбум төгрөг ШИЛЖҮҮЛЖЭЭ

Агаарын бохирдлын улмаас сүүлийн 10 жилийн хугацаанд 10,000 хүнд ногдох амьсгалын замын өвчлөл 2.7 дахин буюу огцом нэмэгдэж, 5 хүртэлх насны хүүхдийн эндэгдлийн хоёр дахь шалтгаан нь уушгины үрэвсэл болсон талаарх таагүй судалгааг 2018 онд мэргэжилтнүүд танилцуулж байв.

Тэгвэл үүнээс хойш дөрөв дэх жилдээ агаарын бохирдол дунд Улаанбаатарчууд аж төрж байна. Дээр дурдсан судалгаанд Улаанбаатар хотод амьдарч буй хүүхдүүдийн уушгины багтаамж хөдөө амьдардаг хүүхдүүдийнхээс 40 хувиар бага байгаа талаар бичсэн байсныг мөн сануулъя. Харамсалтай нь, агаарын бохирдол буурахгүй хэвээрээ учраас хүн эрүүл байх ямар ч боломжгүй нөхцөл байдал үргэлжилсээр байна.  Хүүхдүүд хотод амьдарсныхаа төлөөсөнд нэг насаараа хэвийн бус багтаамжтай уушгитай, эрэмдэг хүмүүс болж үлдэж байна.

Агаарын бохирдол, утааг үүсгэж буй хэд хэдэн хүчин зүйл бий. Тэдгээрээс хүйтэн сэрүүний улиралд “яндан”-гууд гол буруутнаар тодордог. Гэвч утаа үйлдвэрлэж буй 200 мянган яндангийн ард хүмүүс амьдарч буй учраас тэднийг ялтан болгож чичилж болохгүй. Нэг хүнд ногдох газар нутгийн хэмжээгээрээ дэлхийд гайхагддаг гэгддэг хэрнээ нийт хүн амынхаа 46 хувийг дөрвөн уулын дунд хашигдсан Улаанбаатартаа бөөгнөрүүлнэ гэдэг бол үнэндээ өнгөрсөн 30 жилд Монголын төр, засаг бодлогогүй явж ирсний хамгийн тод жишээ.

Тэгэхээр өнөөдрийн энэ их утаа, бохирдлын буруутан нь 200 мянган яндангийн ард байгаа иргэд биш, харин үүнд бодлого, шийдвэрээр зохицуулалт хийн, эртнээс төвлөрлийг сааруулах, орон нутгууд руу хөгжлийн бодлогоо чиглүүлэх ёстой байсан Монголын төрийн алдаа юм.

Жишгийн дагуу утаа илтэд ихсээд ирэхээр улстөрчид попордог байдал энэ удаад ч дахин давтагдаж байна. Байгаль орчны асуудал хариуцсан сайд нар сүүлийн үед нэг жил хүрэхгүй тамгаа шилжүүлж байна. 2020 оны 7 дугаар сарын 8-нд Н.Цэрэнбатаас сайдын тамга гардан авч байсан Д.Сарангэрэл 2021 оны 1 дүгээр сарын 29-нд Н.Уртнасанд сайдын тамгыг шилжүүлж байв. Тэгвэл мөнөөх Н.Уртнасангийн оронд Байгаль орчны яамыг удирдах ажлыг Б.Бат-Эрдэнэ 2022 оны 1 дүгээр сарын 19-ний өдөр хүлээн авав.

Бодит нөхцөл байдлыг авч үзэхэд агаарын бохирдлыг бууруулахаар авч хэрэгжүүлж байгаа арга хэмжээнүүд “бай”-гаа онохдоо тааруу байгаа нь илтэд ойлгомжтой байна. Тиймээс цаашид Үндэсний аюулгүй байдлын түвшинд энэ агаарын бохирдлын асуудлаа нухацтай авч үзэж, бүхий бодлого шийдвэрүүдийнхээ уялдааг хангаж ажиллах шаардлагатай байна.

Эрх мэдэлтнүүд сайжруулсан шахмал түлшээ үндсэн шийдэл гэж эндүүрэхийн сацуу татварын төлөгчдийн мөнгө үргүй зардал болон урссаар байна.

Тухайлбал, 2021 оны 12 дугаар сард Байгаль орчин, аялал жуулчлалын яамнаас Агаарын бохирдлыг бууруулах чиглэлд гаргасан зардлуудаас хүргэж байна.

• Мэргэжлийн Хяналтын Ерөнхий Газарт – 418 сая төгрөг
• Нийслэлийн Агаарын бохирдолтой тэмцэх газарт – 669 сая 825 мянган төгрөг
• Нийслэлийн Агаарын бохирдолтой тэмцэх газарт – 311 сая 876 мянга 471 төгрөг
• “Блейз Тек” ХХК-д – 237 сая 751 мянга 562 төгрөг
• “Термо Мастер” ХХК-д – 479 сая 638 мянга 581 төгрөг
• “Тавантолгой Түлш” ХХК-д – 600 сая төгрөг
• Иргэн Г.Амгалантуяад – 17 сая 100 мянган төгрөг
• Сэргээгдэх эрчим хүч үйлдвэрлэгчдийн холбоонд – 14 сая 925 мянга 989 төгрөг
• “Цомбон Тоосго” ХХК-д – 28 сая 472 мянга 853 төгрөг
• “Оргил Өргөө” ХХК-д – 704 сая 903 мянга 671 төгрөг
• “Брэнд Шилдэг” ХХК-д – 455 сая 797 мянга 117 төгрөг
• Дархан Хот байгуулалт, барилга захиалагчийн газарт – 6 сая 96 мянган төгрөг
• “Эрчим хүчний яам” – 107 сая 397 мянга 935 төгрөг
• Эрчим хүчний хөгжлийн төв ТӨҮГ-т  - 7 сая 175 мянган төгрөг
• “Тавантолгой Түлш” ХХК- 1 тэрбум 400 сая төгрөг
• Дархан –Уул аймгийн ЗДТГ- 80 сая төгрөг
• Булган аймгийн ЗДТГ-т 70 сая төгрөг
• Баянхонгор аймгийн ЗДТГ-ын нэмэлт санхүүжилт – 80 сая төгрөг
• Дундговь аймгийн ЗДТГ-т 80 сая төгрөг
• Дорнод аймгийн ЗДТГ- 160 сая төгрөг
• “Хурд Транс” ХХК-д 1 тэрбум 42 сая 910 мянган төгрөг
• Өвөрхангай аймгийн ЗДТГ- 350 сая төгрөг
• Ховд аймгийн ЗДТГ- 800 сая төгрөг
• Нийслэлийн Агаарын бохирдолтой тэмцэх газар – 656 сая 192 мянга 900 төгрөг
• “Регал Инженеринг” ХХК – 724 сая 866 мянга 761 төгрөг
• Дашваанжил ХХК – 151 сая 419 мянга 845 төгрөг
• Некст Стандарт ХХК – 409 сая 551 мянга 394 төгрөг
• Олон Тоосго ХХК – 393 сая 920 мянга 401 төгрөг
• Минжзанд ХХК – 71 сая 443 мянган төгрөг
• Архангай аймгийн ЗДТГ- 80 сая төгрөг
• Өмнөговь аймгийн ЗДТГ- 20 сая 230 мянган төгрөг
• ОББҮ Хороо барьцаа- 698 сая 385 мянга 732 төгрөг
• ОББҮ Хороо барьцаа- 286 сая 186 мянга 180 төгрөг
• Нийслэлийн Агаарын бохирдолтой тэмцэх газар -7 сая 500 мянга
• Хөвсгөл аймгийн ЗДТГ- 27 сая 16 мянга
• Мон-Илч ХХК – 670 сая 912 мянга 900 төгрөг
• Жам ХХК – 328 сая 840 мянга 812 төгрөг
• Сэлэнгэ аймгийн ЗДТГ -80 сая төгрөг

Тэгэхээр эндээс харахад, БОАЯ өнгөрсөн 12 дугаар сард Агаарын бохирдлыг бууруулах чиглэлд 12 гаруй тэрбум төгрөгийг дээрх төрийн өмчит болон хувийн аж ахуйн нэгжүүдийн данс руу шилжүүлсэн байна. Төрд өөрийн гэсэн мөнгө. Төрийн мөнгө бол энэ улс орны иргэдийн төлсөн татвараас, Монгол Улсын иргэн бүрд хамаатай газрын хэвлийн баялгаас төвлөрдөг орлого гэдгийг хэн хүнгүй мэдэж байгаа.

Гэтэл утаа бохирдол нь шийдвэрлэгдэхгүй хэрнээ хариуцсан яам агентлаг нь ингээд хэдэн тэрбумаар нь агаарын бохирдлыг бууруулж байна гэх нэрийдлээр татварын мөнгийг гарын салаагаар урсгаж байгаа аятай зарцуулж байгаа дүр зураг л харагдаад байна.

Сануулахад, өмнөх олон жилүүдэд агаарын бохирдол, утааг бууруулах чиглэлд төсөвлөсөн хөрөнгө мөнгө үр дүнгүй үрэгдсэнийг гэрчлэх дүгнэлтийг Аудитын байгууллага гаргаж байсан.

Утааг багасгах чиглэлд хөрөнгө мөнгө төсөвлөгдөх ёстой. Гол нь ХЯНАЛТ хэрхэн яаж тавигдах вэ. Үр дүнг хэдий хугацаанд шаардах вэ гэдэг асуудлыг хариуцлагатай түвшинд авч үзмээр байна. Агаарын бохирдлын эсрэг дуу хоолойгоо илэрхийлдэг ТББ-ууд  нь төрийн байгууллагуудтай тав, арван цаасаар тохиролцдоггүй байхын тулд юуны төлөө яах гэж бид агаарын бохирдлыг бууруулъя гэж хэлж, яриад байна вэ гэдгээ ухамсартайгаар эргэн харах ёстой байгаа юм.

Мөн агаарын бохирдлыг бууруулах хүсэл зориг Монголын төрд байх ёстой болохоос олон улсын байгууллагууд юу хийх нь вэ гээд хүлээгээд сууж байдаг байж болохгүй талаар өмнө нь нийтэлж байсан билээ. Манай төр төсөвтөө мөнгө суулгахаас татгалзаж байхад гадаадын зээл, тусламжийн хөрөнгөөр дэд бүтэц хөгжүүлэх, гэр хорооллыг хөгжүүлэх, орон сууцны барилгын чиглэлээр 2019 онд хэрэгжүүлэх төсөл, арга хэмжээний жагсаалтад нийт 1,733.32 сая ам.долларын төсөвт өртөг бүхий 23 төсөлд 204.03 тэрбум төгрөгийн төсөл хөтөлбөр хэрэгжүүлэхээр тусгасан байв. Үүний 186.94 тэрбум төгрөг нь зээл, 17.09 тэрбум төгрөг нь буцалтгүй тусламж хэлбэрээр байсан юм.

Агаарын бохирдлын эсрэг арга хэмжээ авч хэрэгжүүлсэн 2011-2017 онуудад “Нээлттэй нийгэм форум”-аас  дүгнэлт хийхдээ:

• Нэгдсэн бодлого, төлөвлөгөө, хөтөлбөр байхгүй.

• Агаарын бохирдлыг бууруулах чиглэлээр батлагдсан хууль, тогтоомж, шийдвэрийн хэрэгжилт тодорхойгүй буюу хангалтгүй

• Олон газар олон нэгжүүд байгуулагдаж, үйл ажиллагааны уялдаа холбоогүй, замбараагүй ажилласан, татан буугдсан.

• Албан ёсны мэдээ, мэдээлэл, тайлан, хийж хэрэгжүүлж байсан арга хэмжээнүүдийн талаарх тоо баримт, мэдээлэл байхгүй.

• 2016 онд “Цэвэр агаар сан”-г татан буулгаснаар Улсын төсвөөс зарцуулах хөрөнгө, санхүүжилтийн хэмжээ эрс буурч 4-5 тэрбум болсон.

• 2016 оноос хойш агаарт агуулагдах хорт нэгдлийн хэмжээ буюу SO2, PM2.5, PM10 нэгдлүүдийн түвшин буцаад 3-33 хувь хүртэл хэмжээгээр нэмэгдэхэд шууд бусаар нөлөөлсөн гэж үзэх үндэслэлтэй.

• Орон сууцанд амьдардаг бүртгэлтэй айл өрхүүдийн тоо жилд дундаар 5.6 хувиар буюу 5-8 мянгаар нэмэгдэж байгаа.
• Гэр хороололд амьдардаг бүртгэлтэй айл өрхүүдийн тоо 2016 оноос эхлэн жил бүр 0.5-1.5 хувиар буурсан.

• Нийслэл хотод бүртгэлтэй тээврийн хэрэгслийн тооны өсөлт саарч 15-аас 7% болсон нь тээврийн хэрэгслээс шалтгаалах бохирдлын эх үүсвэрийн өсөлтийг сааруулахад нөлөөлсөн байж болзошгүй гэхчлэн дурдсан байдаг.

Ер нь агаарын бохирдлын эсрэг хөрөнгө мөнгийг хэн, хаана захиран зарцуулж байна вэ гэдэгт бодитой хяналт хэрэгтэйг олон жилийн өмнөөс л судлаачид сануулсаар ирсэн. Учир нь “Цэвэр агаар” сангийн үйл ажиллагааны тайлан үргэлж хаалттай байж ирсэн. Байнгын хороо, УИХ-д танилцуулсан маш товч тайлан л ил болсон байдаг. Мөн Ерөнхийлөгчийн дэргэд 2011-2014 оны хооронд Нийслэлийн агаарын бохирдлыг бууруулах Үндэсний хороо гэж байгуулагдан ажиллаж, тодорхой хөрөнгө мөнгө төсөвлөж байсан ч, чухам ямар ажил хийсэн, үр дүн юу байв гэдэг талаар тодорхой мэдээлэл байхгүй. Дөрвөн жил дараалан төсвөөс тэрбумаар хэмжигдэх мөнгө авсан Нийслэлийн агаарын бохирдлыг бууруулах Үндэсний хороо гэж  бүтцийн талаар хэн ч ярьдаггүй. Энэ бол агаарын бохирдлыг бууруулах хөрөнгө мөнгөний араас холбогдох байгууллагууд хяналтгүй, хариуцлагагүй хандаж ирсний нэг л жишээ. Тиймээс л хяналтыг чангатгах механизмыг хэрхэн яаж бүрдүүлэх вэ гэдэг нь чухал гэдгийг судлаачид сануулсаар байгаа юм.