”Гарьд магнай”-н цагаан Жигмэд Ц.Содномдорж болж орчин цагт ирлээ

Ардын хувьсгалын 19 жилийн ойн баяр наадамд зодоглосон хүчит 512 бөхөөс Ховд аймгийн Буянт сум, алс баруун хязгаар нутгийн Ш.Ванчинхүү, Дорнод аймгийн Чойбалсан сум, зүүн хязгаар нутгийн У.Дамчаа нар тунаж үлджээ. Ард олондоо “Уран мэхт”, “Гулзгай” хэмээн алдаршсан, заан цолтой хоёр залуу хүчтэн шалгарч үлдэн үзүүр түрүү булаацалдахад Ховд нутгийн Ш.Ванчинхүү заан түрүүлж, зүүн хязгаар Дорнод нутгийн У.Дамчаа заан үзүүрлэж хоёулаа улсын арслан цол хүртсэн түүхтэй.

Тухайн үед У.Дамчаа заан Ш.Ванчинхүү зааныг хонгодож дайрахад зайлж гуядсан боловч хоёулаа бараг зэрэг газардан, босч ирээд “Та давсан яв яв, үгүй би унасан та яв” хэмээн хоёр биенээ давуулах гэж бөхийн үнэнхүү ёс жудгийг харуулцгаасан гэдэг. Үзэгч олноо хүндэтгэж эр хүн шиг зан гаргасан ёс жудагтай энэ хоёр зааны барилдаан нэлээд олон жилийн түүхтэй ч өнөөдрийг хүртэл ард түмэнд дурсагдсаар ирсэн нь эр хүн хийгээд монгол бөхийн утга учрыг тунхагласан барилдаан болжээ. Бөх манайд зочиллоо, гэрийн жавар үргэж хийморь сэргэнэ гэж бэлэгшээдэг ард түмний заншлыг өнөөгийн бөхчүүд өөр тийш эргүүлэх гээд байна уу даа.

Үзэгч ард түмэн гэдэг монгол бөхийн ид хийморийг сэргээгч гол зүйл. Монгол бөхийг  үзэгчгүйгээр төсөөлөхийн аргагүй юм. Нэг ч хүн суухгүй, огт үзэгчгүй байхад хоёр аварга төв цэнгэлдэхэд ноцолдоод байвал тэр бөх мөн үү.  Үзэгчид, бөхчүүд харилцан энерги солилцож байж бөхийн халуун уур амьсгал бүрдэж монгол бөх амилдаг.

Тиймдээ ч бөхийн дүрэм зохиоход бөхчүүд, үзэгчид хоёрын аль алиных нь эрх ашиг  тусгагдсан байх учиртай байдаг юм. Сүүлийн жилүүдийн заалны барилдааны үеэр үзэгчид жудаггүй барилдсан бөхчүүд рүү уусан ундааныхаа савыг шидэлдэг болжээ. Хог шидэхэд хүргэсэн бөхчүүд тэдэнд тийм л энергийг өгч байна.

Хамгийн сүүлийн жишээ гэхэд, модон морин жилийн Сар шинийн баярт зориулсан хүчит бөхийн барилдааны зургаагийн даваанд улсын харцага Ц.Сод­номдорж, улсын гарьд Б.Гончиг­дамба нарын барилдаан олон түмний дүргүйцлийг хүргэлээ. Үеийн залуусын уран хурц барилдааныг үзэхээр түрүү бөхийн тааварт хүртэл багтаан байж, итгэл найдвар тавьж энэ залуусын барилдааныг үзэхээр шөнөжингөө оочирлож, цөөн хэдэн төгрөгний цалингаа хайрлалгүй 40 гаруй мянган төгрөгөөр шагийн билет аваад бөөн баяр орж ирсэн бөхийн өргөөний зрительд ийм барилдааныг үзүүллээ.

Улсын харцага Ц.Сод­ном­дорж Б.Гончигдамба нар ба­рилдааны үеэр сөрж мордон өрсөлдөгчийнхөө дээр тусав. Гэтэл өвдөг, тохой нь хэдийнэ газарт хүрчихээд байсан Ц.Содномдорж харцага Б.Гончиг­дамбын зүүн гарыг мөр, тохойны үеэр нь дотуур нь давхар хөшлөө. Засуул салга­хаар завдахад улам лавшруулан хар чадлаараа доош нь дарж байлаа. Барилдааны явцад янз бүрийн хөдөлгөөн гарч байдаг.

Үүнийг бөхөд дуртай үзэгчид өөрсдийнхөөрөө мэдэрч ойлгодог. Гэвч энэ удаагийн барилдаан илэрхий өрсөлдөгчөө гэмтээж бэр­тээхийг завдсан мэт сэтгэгдэлийг хүн бүхэнд төрүүлсэн учраас үзэгч түмэн дургүйцлээ илэрхий­лэн "Содном болио, чи зайл" бүр сүүлдээ Содномдоржыг ал гэж хүртэл хашгирцгааж усны сав, базсан цаас шидэцгээлээ.  Түүний энэ үйлдэл ганцхан удаа байсан бол үзэгчид тэвчээд өнгөрөх байлаа. Тэвчээр нь үнэхээр барагдсандаа тэд ингэж бухимдсан байх. 

Уг нь харцага Ц.Содномдорж уран сайхан барилдаантай, хүчтэй сайхан бие хаатай ард түмний хайртай бөх. Гэхдээ 2011 оны баяр наадмаар Санжаадамбатай барилдаж маргаад жудаггүй зан гаргасныг ард түмэн мартаагүй байгаа. Мөн сүүлийн үед гаргаж буй түүний араншин, жудаггүй зан олон удаа давтагдаж  тэвчээр нь барагдаж өмнөөс нь харамссан ард түмэн ийн дургүйцэв. Тэрээр  урьд нь болж өнгөрсөн олон барилдаануудад булхайцаж байснаас гадна дүрмийн бус зодог шуудаг өмссөн хэмээн шуугиулж явсан. Мөн унагасан бөхийнхөө дээр нь нидэрч унадаг, дээгүүр нь алхаж гардаг, нэг гараараа хүчтэй дээш нь татаж байх жишээний олон бичлэг телевизүүдийн камерт бичигдэн үлдсэн байдаг юм билээ.

Сар шинийн барилдааныг Монгол Улсын Ерөнхийлөгч болон УИХ-ын гишүүд үе үеийн монгол бөхийн аваргууд үзсэн. Тэд ч бас нэгийг тунгаасан л байх. Залуу гарьд нэлээд хэвтэж байгаад боссон юм. Харин Ц.Содномдоржийн энэ үйлдлийг "Гарьд магнай" киноны амбантны "Цагаан Жигмэд"-тэй зүйр­лэж болно хэмээн үзэгчид ярьцгааж байв. Бөхийн барилдаан гэдэг үнэн хүчийг үзэж барилддаг үндэсний өв соёл байдаг болохоос үнэн хүчээр учраа бөхийнхөө гарыг хугалах увайгүй үйлдэл биш л баймаарсан. Кинон дээр гардаг цагаан Жигмэд өнөөгийн монгол бөхөд иржээ.

Харин үүний дараа Ц.Содномдорж "Миний Монголын ард түмэн та бүхнээс уучлал гуйж байна. Би ямар нэгэн буруу санаа агуулаагүй. Унаснаа мэдрээгүй, цуг уначих шиг санаг­даад гарнаас нь татаад унасан. Та бүхэн уучлаарай" хэмээн бичжээ. Алдаагаа ухаарч уучлал гуйна гэдэг зөв.

Харин уучлалдаа өөрийгөө унасныг мэдээгүй гэх юм. Тэрбээр угаасаа учраа бөхөө давчихаад дээрээс нь нэдэрчихдэг гэмтэй. Б.Гончигдамба гарьд  дээрээс нь нэдрээгүй тул унасанаа мэдрээгүй юм байх. Унаснаа мэдээгүй санамсаргүй гарыг нь татсан гэхэд ард түмэн итгэсэнгүй. Ингэж худлаа ярьж байхаар миний буруу намайг уучлаарай гээд орхисон бол хавьгүй дээр байлаа. Учир нь хүн болсон цагаасаа бөх үзэж өссөн хашир үзэгчид энэ мэт үйлдлийг андахгүй болохоор тэднийг хуурах гэсэн тэнэглэл мэт санагдаж энэ өдрөөс хойш түүнийг орчин цагийн “Цагаан Жигмэд” гэх боллоо. Унаж сурж байж давж сурна гэдэг. Тэрээр давж сурсан ч унаж сураагүй бөх гэж ард түмэн ярьдаг юм билээ.

Ц.Содномдоржийг сумогийн их аварга Д.Дагвадорж өмөөрөнгүй жиргэсэн байна. Их аварга хэлэхдээ "Мэдэхгүй үе байдаг юм. Алдаа л биз. Би чиний фен шүү" гэжээ. Олон удаа давтагдсан монгол бөхийн увайгүй үйлдлийг сумогийн аварга өөгшүүлж байгаа бус уу. Орчин цагийн монгол бөхчүүдэд жудагтай сайхан барилддаг уран мэхтэй, ухаантай, хүчтэй залуус ч олон бий. Харин жудаггүй зангаа олон давтаж  энэ мэт үйлдлийг удаа дараа гаргасан залуус монгол бөхийн нэр хүндийг унагаж байна.

Н.Тулга

Zindaa.mn