Улсын начин Р.Ганхуяг: Би бөхөөс л өөрийн амьдралыг олсон

Багаасаа л бөх болох мөрөөдөлдөө хөтлөгдөн бөхийн ногоон дэвжээнд өөрийн нэрээ дансалж чадсан, Өвөрхангай аймгийн Бүрд сумын харьяат, Улсын начин, Зэвсэгт хүчний дэд хурандаа Рэнцэндоржийн Ганхуяг хэмээх төлөв даруу, дуу цөөтэй, бөх хүний шинжийг агуулсан нэгэн эрхэм зочин "Зиндаа" сэтгүүлийн "Гарьд магнай" буланд зочноор дугаарт уригдан ярилцсаныг хүргэж байна.

-Монгол түмний бахархал болсон “Үндэсний бөх”-ийн дэвжээнд Улсын цолонд хүрч алдар нэрээ дуурсгаж явсан эрхэм бидний урилгыг хүлээн авч сэтгэл гарган ирсэнд баярлалаа.

-Та бүхэнд ч гэсэн баярлалаа. Хэвлэл мэдээлэлд би ер нь нэг их ярилцлага өгөөд байдаггүй юм./Инээв/ 2004 онд Улсын начин цолонд хүрсний дараа ганц хоёр хэвлэлд ярилцлага өгч байсан санагдаж байна.

-Ярилцлагаа таны бага насны үеэс эхэлье. Та хаана төрж, өссөн бэ?

-Би Өвөрхангай аймгийн Бүрд хэмээх байгалийн үзэсгэлэн бүрдсэн суманд төрсөн. Аав, ээжийнхээ дэргэд мал хариулж өсөж торнисон. Багын л их том биетэй хүүхэд байсан болохоор харсан хүн болгон л бөх болгоно гэдэг байлаа. Би ч өөрөө бөхөд их сонирхолтой хүүхэд байсан. Миний олон сайхан барилддаг ах нар байдаг. Тэд нартайгаа багадаа их ноцолдоно шүү дээ. Тэр хатуу гартай хүмүүст тархи, толгойгоо хөдөлтөл шидүүлнэ, савуулна гээд л янз янз болдог байлаа. Гэхдээ бас шидэж явсан удаа бий бий./Инээв/ Ах нартайгаа ноцолддог байсан болохоор аав маань гудамжинд үеийн хүүхдүүдтэй ноцолдуулахад хөнгөхөн унагачихдаг байсан.

-Хөдөөний том биетэй хүчирхэг хүү хэдэн онд хотод ирэн энэ спортод албан ёсоор орж эхлэв?

-Би сурагч байх үеэсээ л барилдаж байсан. Ер нь бол 1989 онд Бүрд сумынхаа дунд сургуулийн 50 жилийн ойн өсвөрийн хүүхдийн барилдаанд түрүүлж бөхийн гараагаа эхэлж байлаа. Улмаар 1995 онд “Хилчин спорт хороо”-нд цэргийн алба хаасан. Тэндээ ахлагчаарулиран 1996 онд “Хилчин спорт хороо”-ндоо МУГТ дасгалжуулагч Д.Дашжамцын удирдлаган дор бэлтгэл сургуулилтаа хийж эхлэн олон сайхан амжилтыг гаргасан байна.

-Хүүхэд байхад л бөх ах, дүү нарын дунд өссөн гэлээ. Ах нарынхаа тухай яриач?

-Бөхийн ертөнцөд сайхан амжилттай яваа миний олон ах нар бий. Жишээ нь Улсын начин С.Дамдинбазар, Аймгийн хурц арслан С.Мөнхнасан, Аймгийн начин С.Сандагдорж, Улсын начин С.Мандах гээд бүгд манай ээжийн дүү нар. Энэ хүмүүсийн хүчээр би өдий зэрэгтэй бөх хүн болон төлөвшсөн гэж боддог. Намайг “Бөхийн удамтай. Чи л бөх болох ёстой” гэж ах нар маань их хэлдэг байсан. Тэр жил намайг Улсын начин цолонд хүрч байхад. Манай сумын Д.Ганбат мөн начин цол авч бид хоёр ихэрлэж байлаа.

-Мэдээж олон сайхан уран барилдаануудыг гаргаж байсан байх. Тэр дундаас танд маш их сэтгэгдэл үлдээж байсан барилдаан байгаа байх?

-Байлгүй яахав. 1995 онд Өндөр гэгээн Занабазарын 360 жилийн ойн даншиг наадмын өсвөрийн барилдаанд түрүүлж Улсын шонхор цол хүртсэн барилдаан байдаг. Залуу, хүүхэд байсан болоод ч тэр үү эргэн дурсахад сайхан дурсамж болон үлдсэн байна. Тэр жилийн даншиг наадамд Улсын цол хүртсэн бөхчүүдийн цолыг хураачихсан. Харин миний цолыг хураалгүй үлдээсэн. Хүүхдийн цолыг хураагаад яахав гэж бодсон юм байлгүй.

-Улсын начин болсон тэр сайхан үеийн дурсамжийг сөхье л дөө. Урамтай сайхан барилдаж тавын даваанд М.Баяржавхлан гарьдыг тахимдаж даван Улсын цолонд хүрсэн.

-Мэдээж Улсын цолонд хүрнэ гэдэг сайхан байлгүй яахав. Тухайн үед баярлах, уйлах хоёр давхцаж л байлаа. М.Баяржавхлан тэр үед Улсын харцага байсан юм. Өмнө нь бид хоёр заалны барилдаанд нэг золгоод би тойгдоод давчихсан байсан. Намайг магадгүй тойгдох байх гэж бодсон байх. /Улсын Начин Р.Ганхуягийн дархан мэх нь тойгдох/ Гэхдээ би тахимдаад унагаачихсан. Сүүлд зурагнаас харахад гараа зангидаж дээш өргөөд л маш их баярлан гүйж байсан харагддаг. Тав давчихаад төрийн есөн хөлт цагаан тугаа тойроод алхаж байх тэр мөчид төрүүлж өсгөсөн аав, ээж, төрсөн нутаг ус, бөхийн замд оруулсан ах нар маань, Дашка багш гээд л олон зүйл хоромхон хугацаанд бодогдоод халуун дулаан сэтгэгдэл төрүүлсэн үнэхээр ярих юмгүй сайхан мөч байсан.

-Начин болчихоод байхад наадмын талбай дээр хэн хамгийн түрүүнд баяр хүргэж байв?

-Туг тойрчихоод талбайд явах үед гэртээ зурагт үзээд сууж байсан С.Мөнхнасан ах аль хэдий нь ирчихсэн намайг үнсэж байлаа. Намайг гурав давчихаар нь цэнгэлдэхэд давхиад ирсэн юм билээ. Аав, ээж маань нутагтаа байсан болохоор ирж амжаагүй. Маргааш өдөр нь л аав ирж нулимс мэлтгэнүүлэн хацар дээр үнссэн.

 

НЭГ СОНИН ЮМ БОЛСОН ЮМ. АЙМГИЙН ЗААН Н.АНХБАЯР БИД ХОЁР БЭЛТГЭЛЭЭ ТАРЧИХААД БУГЫН САНГИЙН АЖ АХУЙН ОВООН ДЭЭР ГАРСАН. ГЭТЭЛ ОВООН ДЭЭР ХОЁР ХЭРЭЭ СУУЧИХСАН ГУАГАЛАЖ БАЙДАГ БАЙГАА. ТЭГСЭН Н.АНХБАЯР ХЭРЭЭ ОВООН ДЭЭР СУУХ САЙН БАЙДАГ ЮМ. ЧИ БИД ХОЁРЫН НЭГ НЬ НАЧИН БОЛОХ НЬ ДЭЭ ГЭЖ БАЙСАН. ТЭР ЖИЛИЙН НААДАМДАА БИ УЛСЫН НАЧИН БОЛСОН ДОО.

-Олон сайхан бөхчүүдтэй үерхэж, нөхөрлөдөг байх. Бөхчүүдээс хэнийг нь хүндэлж явдаг вэ?

-Найзалж явдаг олон бөхчүүд бий. Үүний дотроос Аварга Г.Эрхэмбаяр, Д.Сумъяабазар, нарыг бөх хүний хувьд хүндэлдэг. Харин Гавьяат дасгалжуулагч, улсын начин Л.Дашжамц, И.Доржсамбуу нарыг илүү хүндэлдэг. Учир нь миний амжилтын үндэс Л.Дашжамц багш маань болохоор.

-Танай нутаг Улсын цолонд хүрсэн бөхчүүдээрээ тэргүүлдэг. Нутаг усныхаа талаар сайхан яриач?

-Ер нь Монгол Улсдаа эхний гуравт орох байх. Манай нутгаас есөн бөх Улсын цолонд хүрсэн байдаг. Би өөрөө бас тэдний нэг болсондоо баярлаж явдаг юм. Эдгээр есөн бөхийг дурдвал Даншигийн даян аварга Их Монгол хэмээх Х.Шаравжамц, Монгол Улсын начин “Шигшээ” хэмээх Ш.Галсан, Улсын начин Д.Даваасүрэн, Т.Дэмбэрэлсамбуу, С.Дамдинбазар, С.Мандах, Р.Ганхуяг, Д.Ганбат, П.Ганхүү гэсэн есөн бөх Улсын цолонд хүрсэн байна. Манай сумаас төрсөн есөн бөхөд зориулж залуу яруу найрагч, спортын сэтгүүлч, тайлбарлагч Д.Ууганбаатар “Бүрдний бөхчүүд” хэмээх сайхан дууг хийлгэсэн байна лээ. Их билэгшээж дүүдээ баярлаж байгаа.

“БҮРДНИЙ БӨХЧҮҮД”

Анхдугаар халхын минь хүйс ээ

Ар халхын минь хүйсээ

Бат-Оршилыг анх өргөсөн

Буян хурсан дэвжээ дээ

ДХ: Бүхий олондоо цуутай

Бүрд нутгийн бөхчүүдээ

Өргөн түмэндээ алдартай

Өврийн хангайн хүчтэнүүд ээ

Ар жаргалантын голоос

Алдарт бөхчүүдийн гараатай

Эртнээс улбаатай наадамдаа

Их Монголын дэвээтэй

ДХ: Монгол Улсынхаа тө цэгээс

Манлайн баясгалантай цоллогоотой

Ширээт цагаан нуурын хөвөөнөөс

Шилдэг бөхчүүдийн шавьтай

-Таны аав, ижий хоёр тань хүүгээрээ бахархдаг байх. Аав ээжээ танилцуулна уу?

-Миний аав Рэнцэндорж гэж нутаг усандаа сайхан нэртэй шатахуун түгээх газар нярав хийдэг хүн байсан. Ямар ч байсан сумын наадамд үзүүр түрүүнд үлдчихдэг бөх байсан гэж хүмүүс ярьдаг юм. Ээж маань төрөхийн өмнөх бригад эмнэлэгт ажилладаг хүн байсан. Одоо тэтгэвэртээ суугаа сайхан буурай байгаа.

-Өдий хүртэл таны амьдралын ар тал болж ирсэн гэргийнхээ тухай яриач?

-Миний эхнэр Завхан аймгийн Түдэвтэй сумын Улсын алдарт уяач, аймгийн арслан Аюурзана гэдэг хүний охин А.Цэрэнчимэд гэж сайхан хүн байгаа. Бид хоёр охин, нэг хүүтэй өнөр өтгөн сайхан амьдарч байна. Хүү маань таван настай томроод ирэхээр нь барилдуулна л гэж боддог. Уул нь хоёр талаас бөхийн сайхан удамтай юм чинь мундаг бөх болно гэж бодож байгаа.

-Энэ жил Улсын наадамд зодоглох уу?

-Зодоглоно оо одооноос жингээ хаяж эхэлж байгаа. Хэдий бөхөөс тасраад удсан ч Улсын наадмаа хүндлээд гурав даваад суух чинь сайхан шүү дээ.

-Улсын өсөх идэр начин болсноос хойш таныг тайвшраад ханачихлаа гэж хүмүүс ярьж байсан.

-Яг үнэндээ тэгсэн тал байгаа. Улсын начин цол хүртээд бага зэрэг тайвширчихсан. Бас жижиг, сажиг бэртэл нөлөөлсөн байх. Дараахан нь бодоход цолоо баталж өсөх идэр начин болчих байсан юм гэж бодогдсон. Гэхдээ энэ маань биелж Улсаас өсөх идэр начин цолоор нөхөн шагнасан. Төрөөс Улсын өсөх идэр начин цолыг нөхөн олгосон үед өсөх идэр начин болох ёстой байсан юм байна л гэж бодогдсон. Бөхөөс хөндийрөөд удаж байна.

-Одоо ямар албан тушаал эрхэлж байна вэ?

-Би Баруун хараад байрладаг. 30 гаруй албан хаагчтай Зэвсэгт хүчний 310-р ангид, Цэргийн дэд хурандаа цолтойгоор Аж ахуйн дарга хийж байгаа. Ямар үйл ажиллагаа явуулдаг юм гэхээр. Зэвсэгт хүчний бүх хүнсний ногоог органикаар нь тарьж боловсруулж, сүү цагаан идээ бүтээгдэхүүнээр хангах үүрэгт ажлыг гүйцэтгэж байна. Энэ дашрамд Өвөрхангай аймгийн Бүрд сумын ард иргэд, мөн зэвсэгт хүчний бүх албан хаагчиддаа сар шинийн мэнд хүргэе. Та бүхэн Дээрээ тэнгэрийн нартай Дэргэдээ ханийн нартай Өвөр дээрээ үрийн нартай Өөдлөн, өсөн дэвжиж яваарай гэж ерөөе.

-Бидэнтэй ярилцсанд баярлалаа. Таны ажил үйлсэд амжилт бүхнийг хүсье.

Ярилцсан Б.Энхтулга

2017-02 сар. “Зиндаа” сэтгүүл №3 /503/