Сэжигтэн С.Баярцогтын зөвлөгөө УИХ-ын тогтоол болон мэндэллээ

УИХ-ын гишүүд өөр хоорондоо зодолдож нүдэлдэн байж Оюутолгойн ордтой холбоотой шийдвэр гаргав. Ингэснээр Оюутолгойн гэрээнд өөрчлөлт оруулах үүрэг Засгийн газарт ногдож байна. “Оюутолгойн ордын ашиглалтад Монгол Улсын эрх ашгийг хангуулах тухай” тогтоолд    ордын нөөцийн үнэлгээг дахин хийсэн шинэ ТЭЗҮ боловсруулах, байгаль орчны болон усны нөхцөл байдлын үнэлгээг шинэчлэн хийлгэхээр тогтов. Тэр дундаа 2009 оны аравдугаар сарын 6-нд байгуулсан Хөрөнгө оруулалтын гэрээ, 2011 оны Хувь нийлүүлэгчдийн гэрээг УИХ-ын 2008 оны “Үндсэн зарчим, удирдамж батлах тухай” тогтоол, 2009 оны “Оюутолгойн ордыг ашиглах хөрөнгө оруулалтын гэрээний тухай” тогтоол бусад хууль, тогтоомжийн хүрээнд сайжруулах цогц арга хэмжээ авах, энэ чиглэлд олон улсад хүлээн зөвшөөрөгдсөн хараат бус зөвлөх үйлчилгээ авахыг Засгийн газарт даалгалаа. Энэ хүрээнд 2015 онд Ерөнхий сайд асан Ч.Сайханбилэгийн дур мэдэн байгуулсан гэгддэг Дубайн гэрээний зүйл заалтуудыг сайжруулах хүндхэн даалгавар У.Хүрэлсүхийн Засгийн газарт ирлээ.  

Ийнхүү Оюутолгойн Хөрөнгө оруулалтын гэрээ 10 дахь жилийн ойн дээрээ хөндөгдөж магадгүй нь. Учир нь Монголын талын хүртэж буй үр өгөөжийг хэрхэн нэмэгдүүлэх талаар бүтэн 10 ярьсан байдаг. Угтаа бол Оюутолгой төслөөс хүртэх Монголын талын үр өгөөжийг 2009 оны Хөрөнгө оруулалтын гэрээ болон 2010 оны ТЭЗҮ-ийн тооцоололд зааснаар 53 хувиас бууруулахгүй байхаар зааж тогтоосон. Гэвч Оюутолгойн ордыг ашиглаж эхэлсэн цагаас хойш өнөөдрийг хүртэл   Монгол Улсын эзэмшлийн 34 хувьд ногдсон өр тэрбум гаруй ам.доллар болж өсөөд байгаа. Ингэж ашиг хүртэх гэхээсээ илүүтэй өр үйлдвэрлэж байгаа болохоор АМНАТ-т оруулах хувилбар буюу Монгол Улсын Засгийн газар Оюутолгой төсөлд эзэмшиж буй 34 хувиа зарж, төслөөс гараад татвараа нэмэгдүүлэх асуудал яригдаж магадгүй байна. Монголын төр “Оюутолгой” компаниас эзэмшиж буй 34 хувиа зарах хэрэгтэй гэх санаачилга үе үе цухалздаг. Тухайлбал, УИХ-ын гишүүн Л.Элдэв-Очир өчигдрийн хуралдааны үеэр “Хоёр тал тохиролцоод, анхны гэрээг засах боломж байна. Анх гэрээ байгуулсан хүмүүс УИХ-аас чиглэл аваад, 34 хувийг Монголын талд авсан нь буруу байсан гэж хэлсэн. Үүнд л анхаарлаа хандуулах ёстой. Бид үндсэндээ Оюутолгойд нэг тэрбум ам.долларын өртэй болчихсон. Тийм учраас 34 хувиа Оюутолгойд өгөх хэрэгтэй. Өрөндөө суутгаж өг. Нэгэнт хийчихсэн гэрээ байгаа, түүнээс бултах арга байхгүй.  Оронд нь одоо таван хувь дээрээ дахиад таван хувийн роаялти нэмээд явах боломж байна. Тухайн үеийн Лондоны металлын биржийн ханшаар тооцоод, татвараа авчихна. Ингэж чадвал Оюутолгойн ордоос 60-70 хувийн ашиг хүртээв явах боломжтой.  Ингэвэл ТЭЗҮ-г хянах гээд байх шаардлага ч байхгүй” гэдэг саналаа хэлж байсан юм.  Оюутолгойн Хөрөнгө оруулалтын гэрээг гардан хийсэн С.Баярцогт мөн иймэрхүү зөвлөгөө өгч байгаа. Тэрбээр Оюутолгой ордын Хөрөнгө оруулалтын гэрээ­тэй холбогдуулан 500 хуудас материал эмхэтгэсний өмнөтгөлд “2009 оны Хөрөнгө оруулалтын гэрээг хийж байх үед урт хугацаанд нэг мөр  зохицуулах хууль эрх зүйн орчин болоод улс төрийн орчин, нөхцөл нь бүрдээгүй байсан. 2010 онд Сангийн сайд, 2015 онд Монгол Улсын сайд ЗГХЭГ-ын даргаар ажиллаж байхдаа миний бие Ашигт малтмалын тухай хуульд хоёр удаа нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хуулийн төслийг санаачлан УИХ-аар батлуулж, хувь эзэмшилгүйгээр АМНАТ (рояалти)-ыг нэмэгдүүлэх зарчмаар шийдвэрлэх эрх зүйн орчныг бүрдүүлсэн. Монголын тал Оюутолгой компанийн тодорхой хувийг заавал эзэмших ёстой гэсэн тогтсон сэтгэлгээг даван туулж уг төслөөс хүртэх Монголын талын өгөөжийг чухалчилбал дээрх зохицуулалтын дагуу татвар болон АМНАТ (рояалти)-аар өөрийн өгөөжийг 53 хувиас буулгахгүйгээр үл барам нэмэгдүүлэх асуудлыг хөрөнгө оруулагч талтай Хөрөнгө оруу­лалтын гэрээний дагуу хэлэлцээр хийсний үр дүнд төслийн үргэлжлэх хугацаанд нэг мөр, тодорхой шийдэх боломжтой” гэж бичсэн байгаа. Өөрөөр хэлбэл, тэрбээр МАН УИХ-д 60 гаруй гишүүнтэйгээр засгийн эрх барьж байгаа, эрх зүйн орчин нь бүрдсэн энэ үед хөрөнгө оруулагч талтай хэлэлцээ хийх замаар 34 хувиа арилжиж, оронд нь өндөр татвар авах боломжтой гэдгийг тэр номоороо хэлж өгсөн юм. Мөн АТГ-ын дэргэд хөндлөнгийн шинжээчээр ажилласан шинжээчдийн алдааг залруулах, олон улсын шинжээчтэй хамтран ажиллахыг санал болгож байлаа. Хэрэв дээрх шинжээчдийн буруу дүгнэлт улсын бодлогод нөлөөлбөл, Оюутолгой компани олон арван жил их хэмжээний татвараа дутуу төлөх, Монгол Улсад ногдох ашиг буурах эрсдэлтэй гэдгийг анхааруулсан. Харин түүнийг Оюутолгойтой холбогдуулан хуулийнхан сэжигтнээр татаад байгаа.      

Ч.Сайханбилэгийн алдааг У.Хүрэлсүх засах үүрэг хүлээв

УИХ-аас өнгөрсөн онд Оюутол­гойн  хөрөнгө оруулалтын гэрээний хэрэгжилтийг шалгах ажлын хэсэг байгуулж, доор нь таван яамны Төрийн нарийн бичгийн даргаар ахлуулсан дэд ажлын хэсгүүд байгуулан өргөн хүрээтэй шалгалт явуулсан байдаг. Шалгалтын материалуудыг нэгтгээд товч 40 гаруй хуудас санал, дүгнэлтийг өнгөрсөн оны арваннэгдүгээр сард гаргаж байлаа. Өчигдөр гарсан тогтоол тэр шалгалтын дүн дээр суурилсан. Ажлын хэсгээс гаргасан дүгнэлтээр бол УИХ-аас өгсөн чиглэл анх­наасаа хэрэгжээгүй юм байна. УИХ-ын 2009 оны 57 дугаар тогтоолоор “Эрх зүйн орчныг бүрдүүлэх замаар анхны хөрөнгө оруулалтыг нөхсөний дараа төрийн эзэмшлийн хувь­цааны хэмжээг 50-иас доошгүй хувьд хүргэж нэмэгдүүлэх асуудлыг хөрөнгө оруулагчтай тохиролцон шийдвэрлэх”-ийг Засгийн газарт үүрэг болгосон. Гэвч Хөрөнгө оруулалтын гэрээнд уг асуудлыг гэрээний хугацаа, түүний сунгалттай (хорь, хорин жилээр хоёр удаа сунгах) холбон тодорхойлсон байна. Ингэхдээ гэрээ хүчин төгөлдөр үйлчилж эхэлснээс хойш 31 дэх жилээс буюу 2041 оноос уг асуудлыг хөндөж, 50 хувь болгох талаар сонголт хийх эрхтэйгээр тусгажээ. Энэ нь Монголын талын хүртэх өгөөжийг бууруулж, бизнесийн зарчмаас гажиж байгааг ажлын хэсгийнхэн тайландаа дурдсан байдаг. Энэ мэт олон чухал асуудлыг 2009 оны Хөрөнгө оруулалтын гэрээ, 2011 оны Нэмэлт өөрчлөлт оруулж, дахин тодотгосон хувь нийлүүлэгчдийн гэрээнд тусгасан байдаг ч 2015 оны Далд уурхайн бүтээн байгуулалтын төлөвлөгөө энэ бүгдийг бүрхэгдүүлсэн гэж үзсэн. Тиймээс Далд уур­хайн бүтээн байгуулалтын санхүүжилтийн төлөвлөгөө буюу Дубайн гэрээ өөрчлөлт оруулах даалгаврыг УИХ-аас Засгийн газарт өгч байгаа юм. Зарим улстөрчийн зүгээс Дубайн гэрээ зурагдсанаар Оюутолгой ордыг олон улсын банк санхүүгийн 15 байгууллагад 4.4 тэрбум ам.долларын барьцаанд тавьсан гэж үздэг. Үүнээс 4.3 тэрбум ам.долларыг авч ашигласан гэх бөгөөд зээлийн зардал, татварыг суутган тооцож, 4.1 тэрбум ам.долларыг зээлдүүлэгчдээс шилжүүлжээ. Энэхүү зээлийн барьцаанд Монголын Засгийн газрын өмчлөлд байгаа 34 хувийг эс тооцвол бүхий л хөрөнгө, гэрээний эрх, ирээдүйн мөнгөн урсгал орж ирэх дансуудыг тавьжээ. Өөрөөр хэлбэл, ямар нэг эрсдэл үүсэхэд хөрөнгө оруулагч тал гэрээний эрхээ шилжүүлж, гуравдагч этгээдэд Оюутолгой ордыг барьцаа хөрөнгөтэй нь худалдаад гарахыг үгүйсгэхээргүй нөхцөл үүссэн. Мөн зээлдүүлэгчийн эрсдэлийг бууруулахаар Улс төрийн эрсдэлийн даатгал хийлгэсэн байдаг. Даатгалын үйлчилгээгээр аль нэг тал гэрээний үүргээсээ татгалзах, дайн болон олон нийтийн сөргөлдөөнөөс үүсэх эрсдэлүүдийг хамруулжээ. Хэрвээ эдгээр эрсдэл үүссэн тохиолдолд тус бүрийг нь нэг тэрбум ам.доллароор үнэлсэн байдаг.

Нэгэнт УИХ-аас Оюутолгойн гэрээнүүдийг хөндөхөөр шийдвэр­лэсэн учраас Засгийн газар ийм хэцүү нөхцөлд хэлэлцээрийн ширээний ард суухаар байна. Ингэхдээ Монгол дахь гадаадын хамгийн том хөрөнгө оруулалтаа битгий л үргээчхээсэй билээ. Өнөөдөр Оюутолгойн газар дор байгуулагдаж буй хотод 17,000 хүн ажиллаж, 20,000 гаруй аж ахуйн нэгж ханган нийлүүлэлт, туслан гүйцэтгэгчээр ажиллаж байгаа. Гуравдагч хөршийн эрх ашиг шингэснийг нь ч бодолцох хэрэгтэй.