Наадмын тухай НАЙРАГ, ШҮЛГҮҮД

СУМЫН НААДАМ

(Д.Пүрэвдорж)
 

Суусрын гүйдэлт салхин шанхаар наадан сэвэлзсэнээс

Суурь хөлгөн асрын шашир цацаг дэрвээ юу

Сумын наадмын дэвжээг өдөржин тойрох морьтноос

Суран жолоо атгасан өнгийн цэцэг ургаа юу

 

Дурлал гээч нь намайг бас л дахин жаргаахаар

Дугариг цагаан царайгаар наран дороос мишээв үү

Дулаан амьсгалд дасгаж бас л дахин зовоохоор

Дун цагаан шүдээр наадамч дундаас инээв үү

 

Хайр гээч нь намайг бас л дахин жаргаахаар

Хайлган цайлган сэтгэлтэй хүний үртэй учруулав уу

Халуун дэрний хавьд бас л дахин зовоохоор

Хадамд очсон бэртэй хүнээс далдуур уулзуулав уу

 

Хүсэл гээч нь намайг бас л дахин жаргаахаар

Хүүхэн ялдам хонгорын ангир цээжийг түшүүлэв үү

Хүний хүнтэй дасгаж бас л дахин зовоохоор

Хүрэн шандан тэрлэгний суман хормой шүргүүлэв үү

 

Учрал гээч нь намайг бас л дахин жаргаахаар

Уруулын халуун амсраар зүрхний бал шимүүлэв үү

Уураг цээжний хагацалд бас л дахин зовоохоор

Улаан чулуун бэлзэг ядам хуруунд зүүлгэв үү

 

Борви нугалах хэвтэргүй борхон туулай  хөөрхий

Богшрон жиргэх мөчиргүй болжмор шувуу хөөрхий

Больё гэвч болихгүй борхон зүрх минь хөөрхий

Болъё гэвч болохгүй богинохон заяа минь хөөрхий

* * *

"ИЖИЙТЭЙГЭЭ ҮЗСЭН ТЭР ЖИЛИЙН НААДАМ" 

(Б.Лхагвасүрэн)

Ижийтэйгээ үзсэн тэр жилийн наадам
Цэцэг нар хоёртоо бахардсан наадам
Ижийтэйгээ үзсэн тэр жилийн наадам
Чихэр инээд хоёртоо бялуурсан наадам

Наадамчдьiн зулай дээр
Нар голлон халуун байсан ч
Элбэг дээл шиг
Ижийнхээ сүүдэрт хярахад сэрүүхэн
Дан эмжээртэй
Даалимбан дээлнээс минь
Даавууньi шинэхэн үнэр
Сэнгэнэх нь даанч сайхан.

Над шиг гоё хүнгүй
Тэр жилийн наадам
Нар хур тэнцсэн
Тэр жилийн наадам.

Долоогийн даваа
Нар хэвийлгэн шувтарч
Даага ирлээ! гэсэн шуугиан
Наадмьiн хөндийг дүүргэсэн сэн...

Тосон ирсэн хоёр тоос
Бичигтийн хөндийд томолдож
Тоос тоосньi дундаас
Зургаан даага сугарсан сан...

Хошуу сүүл даран
Хоорондоо их ойрхон
Барианьi газар
Бараа саахалтьiн хэртэй

Бэлчээрт хүрсэн нь л түрүүлнэ гэсэн аархал
Эмээл бүхэн дээр ноцож байхад
Бичигт хадны сүг зураг
Татвалзаж байх шиг санагдсан...

Хөтөлгөө гүүтэй өвгөн уяач хажууд байсньiг
Хөөрч догдлохдоо би хараагүй байж...
Зөв тальiн дөрөөн сэнж хан хийлгэн
Жингэнэтэл үүрсэн хөтөлсөн гүү ньтэлүүлэв.

Зургаад нь явсан буурал даага
Зуузай даран янцгааснаа сүүл нь годойж
Хаанаас гарсан ид шид нь энэ вэ гэлтэй
Хар хурдаараа яралзан барианд магнайлав.

Хөлсий нь хусахьiн зав өгөлгүй
Хөхөө хөхөх гэж эх рүүгээ шунгав.
Эхийнхээ дууг сонссон
Эсгэл даага сут юм билээ.

Ингэдэг гэдгий нь мэддэг
Хашир уяач нум юм билээ.
Ижийтэйгээ үзсэн тэр жилийн наадам
Цэцэг нар хоёртоо бахардсан наадам

Ижийтэйгээ үзсэн тэр жилийн наадам
Чихэр инээд хоёртоо бялуурсан наадам

* * *

УЛААНБАДРАХЫН НААДАМ

(А.Эрдэнэ-Очир) 

 

Жилдээ хоёр болмоор

Улаанбадрахын наадам дээр

Сумандаа ганцхан тэр минь

Нөхөртэй болчихоод ирлээ

Үснийх нь сувдан даруулга

Эмээлийн ганзагатай ороолдож

Үйтэн хуар дээлэнд нь

Наран хөлбөрч харагдлаа

Үеийн жаахан хархүү

Заяаных нь гэж санагдаад

Үймэж гуньсан би л

Наадам дунд ганцаардлаа

 

Ардын дууны нугалаанаас

Морьдын хөлс ханхалдагсан

Тэгэв үү үгүй юу мэдсэнгүй

Аймгийн заан Дашдэндэв

Зүүний магнайд гардагсан

Ирсэн үү үгүй юу харсангүй

Моринд хүндэдсэн хүү

Их нас тосч давхидагсан

Хайхарсангүй

Монголын гурав хоног

Айраг залгилан өнждөгсөн

Анзаарсангүй...

***

ГОВЬ-УГТААЛЫН НААДАМ

(Б.Доржпалам)

 

Говь-Угтаалын наадам даамай гурван өдөртэй

Гоё исгэрээнд хөгжсөн гоомой хөнгөн салхитай

Гончигсүмийн оройд хэюүд боржигон сахиустай

Гол усандаа тодорсон хэдэн сайхан бөхтэй

 

Үсэг ланзан асар үүлэн бүүвэй суудалтай

Үйс лимбэн гийнгоо “Үлэмжийн чанар” эгшигтэй

Үйтэн хонгор морьтон үтэр жороо гүйдэлтэй

Үлэмжийн хурдан туурай нь үүлүү даалуу мөртэй

 

Үүнээс илүү бахадмаараа үеийн жаахан  Бадмааяа

Үнэтэй алчуур авмаараа үзүүлж чадалгүй  явмаараа

Үзэсгэлэн гоо чамдаа үгээ хэлчихээд зугтмаараа

Үйтэн хуар дээлтэй чинь үрээ мориндоо сундалмаараа

 

Сум сумын наадмаас манай сумын наадам

Сулинхээрийн хулан шандас дутах наадам

Сугын голын надтай суухгүй гэсэн Бадмаад

Суурин хотын гангачуул зориг дутсан наадам

 

Барьц ханасан аварга, Моотон заанаас эхлээд

Барнангийн хүүг хүртэл барилдуулж өнжсөн  наадам

Бат идэр азарга Палам гуайн саарлаас эхлээд

Баян ходоодын даагыг цоллуулж өндөрлөсөн наадам

 

Говь-Угтаалын наадам хээ ланзан асартай

Гоё мөнгөн эмээл дээрээ хээнцэр ганган суудалтай

Гогцооруулан алдсан хэюүд боржигон дуутай

Гол усандаа тодорсон хэдэн сайхан хүүхэнтэй

 

Сураг сургийн дундаас нандин байдаг Бадмаа

Суурь суурь адуунаас наадамд унадаг халиун

Суваг сувгаар уснаас Сугын голын худаг

Сум сумын наадмаас манай сумын наадам

Айсуй наадмын сураг, чиний дугийн салхинаас сонсогдоно

* * *

ДУГУЙ ХЭЭТЭЙ НААДАМ

(Ш.Гүрбазар)

Зүс булаалдсан гурван сумын хүүхнүүд

Хэлэлцсэн юм шиг хөх торгон дээлтэй ирцгээж

Зуузай харшуулсан гурван сумын морьд

Ижилссэн юм шиг суман дэлээрээ гайхуулж

Хөх торгон баадантай хөлийн хоёр асар

Хэцийн цэнхэр салхинд хээгээ гээтэл дэрвэхэд

Еэвэн хээтэй зодгоо зууван болтол дугтралцах

Есөн давааны бөхчүүд наадмын цагирагт тэмцэлдлээ

Үйлийн үргүй хөөрхөн алтан шаргийн Цэрмаа

Үйтэн хуаран тэрлэгээ дурдан болтол дэврүүлэхэд

Хатирч саарал мориных нь газар асгасан сүүлнээс

Хаан бугуйвч сүлжих шиг туурайн мөр хоцорлоо

Дэлгэр хэтийн наадам гурав хоног нижгэнэсэн

Дэвжээнийх нь дэнж дугуй хээтэй үлдлээ
 

Морь наргиа хоёр цуглах жамтай талбараас

Монгол газар шороо минь туурай хээтэйг ухаарлаа

Ийм сайхан Монгол наадмаа орхиж хэн чадах вэ дээ

Наадам гэдэг өөрийн хөг аялгуутай, наадам эхлэх

Наадмын их өрнөл,наадам тарах ч гэсэн

Надад олон янзын хөг аялгуу харагддаг юм

Алчуурын торгон сэжүүр дээр салхиар хийсэн амьсгааг

Айлын бүлээн бараанаас айраг ханхайх зуныг

Аав ижийгээ дагаад хөөрч гүйцсэн өдрүүдийг

Адуу хэмээх адгуус хийморь болдог сүрийг би наадам гэж бэлгэшээдэг юм

Өвөр дүүрэн үзэмтэй наадмаар давхих сайхан

Өргөн сумын харчуудыг хараад нэгийн даваанд гармаар санагдана

Асар тойросхийн алхжээ явах хүн хүнээс наадам сонсон холхижээ явах

Өлсөөгүй ч хуушуур айрагхан амсхийж

Өдөржин наадмын хүрээгээ тойрох л сайхан байдаг юм даа
 

Харин үзүүр түрүү булаалдасхийгээд наадам тарна гэхээр

Үрээ дагаад хөтлөөд уяачид буцна гэхээр

Үнсье гэлээ ч аз дутах тэр минь харинаа гэхээр

Сумын захиргааны орой дэрвэсэн туг ганцаардах шиг

Сул асрын хормой нэвсэгнэх ямар уйтай гээч

Хорогдон хорогдох гал галын хөлөөр намар эхэлж

Хорлоо гуайн их охин хүнтэй суучихдагсан

Дахиад наадам болохгүй юм шиг давчуурахыг яана

Шинийн хорины өглөөнөөс зунаа хүлээж тайтгарахад

Шингэн сарны чимээнд жаргалд хорогсоод агшилхад

Нэмнээтэй ботгоны дэргэдээс эх нь холдохгүй юм шиг

Нэг л яваа насаараа наадмаа хүлээж жаргах юм даа

* * *

ДЭЛХИЙД ГАНЦХАН НААДАМ

(А.Сүглэгмаа)

Хаан Чингисийн зарлигаар хамаг Монголоо нэгтгэсэн

Хатан Мандухайн зоригоор харь дайснаа сөхрүүлсэн

Алунгоо эхийн сургаалаар эв эеэ бэхжүүлсэн

Алтан дэлхийн эзэгнэл агуу хүч Монголынх

Догшин баатар Зэвийн нум сум эвшсэн

Долоо долоо үеийн Хавт Хасарууд дэвсэн

Дорноос өрнийг тамгалсан ажнай хvлэг хатирсан

Домог амилан огшоох даншиг наадам Монголынх

 

Есөн хөлт цагаан сүлдээ хөх тэнгэртээ асаасан

Есөн цагаан хүслээ алтан нарандаа цацласан

Ерөөл билгийн мэндээ цэнхэр хадгандаа цацраасан

Ертөнцийн зүрхнээс дуурьсах цэнгэл баяр Монголынх

Уухай хадаан ялалтын тугаа мандуулж наадъя

Улс улсын сонорт түгээн дуулж наадъя

Умардаас дорныг донсолтол бие биелж наадъя

Уул уулсыг сэрээж өндөлзүүлэн байж наадъя
 

Агуу сүр хүчээ бахдан алдаршуулж наадъя

Ариун тусгаар тогтнолоо тунхаглан зарлаж наадъя

Арван зүгийн бурхдыг хурайлан аргадаж наадъя

Атаа таван тэнгэрийн мэлмийг баясгаж наадъя

Нүүдэл нүүдлийн жинг хураар аргамжиж наадъя

Нүнжиг ханхалсан өвгөдөө хойморьтоо дээдэлж наадъя

Нуга нугын зэлнээс гийнгоо нисгэж наадъя

Нутаг нутгийн харчуулын аархлаар гангарч наадъя
 

Морин хуурын чавхдасаар хорвоог уясааж наадъя

Молцог дэрвэх асрын цэгээнд бялхаж наадъя

Монголжингоо үзэсгэлэнгээ дээлэнд баринтаглаж наадъя

Мохошгүй тэнхээт бөхийн захыг мушгиж наадъя

Торгон тэрлэгний өнгөнд жаргал хээлж наадъя

Тормон нүдэн амрагтай дөрөө ижилсүүлж наадъя

Торшгүй шандаст соёолонгийн тоосонд умбаж наадъя

Товруу мөнгөн эрвээлж дээр салхи хөлөглөж наадъя
 

Бай мэргэн харваачдын цэцийг сорьж наадъя

Босоо хийморьт эрсийн мэхийг сонжиж наадъя

Бусгаа аргамаг хүлгийн хурдыг шагшиж наадъя

Буурал буурал түүхийн хэлхээс шаглаж наадъя

Дээдсийн алтан шастир дэгжиж дэлгэрэх наадам

Дээлтэй ардын соёл дэгжирхэж гоёх наадам

Дэнж дэнжийн гэрээс аварга төрдөг наадам