Уяач Б.Отгонсэлэнгэ Хэнтийн наадмын Зохион байгуулагчдыг шүүхэд өгөхөөр болжээ

Хэнтий аймаг үүсгэн байгуулагдсаны 100 жилийн ойн баяр наадмын Их насны морьдын уралдаанд түрүүлсэн Хөвсгөл аймгийн Галт сумын уяач Б.Отгонсэлэнгийн хээр морийг Хэнтий аймгийн морины комиссынхон шууд хасаж, орой нь цоллогоо руу ч оруулаагүй явдал наадамчин олныг бухимдуулсаар байна.

Уяач Б.Отгонсэлэнгэ болсон явдлын талаар “Миний морийг гадны морь гэдэг үндэслэлээр хассан юм байна. Хурдан морины уралдааны дээд хоёр нас нь машинтай юм байна. Морины комиссынх нь хүмүүс түүнд нь болдог юм уу, хаашаа юм Тод манлай уяачийн морийг Хэнтий аймгийн хорих ангийн даргын нэр дээр мордуулаад, тэр нь аманд хүзүүнд орж иртэл миний морийг хасуулсан. Аман хүзүүнд хурдалсан морь сэрвээндээ ордоггүйг уяачид бүгдээрээ мэднэ. Зургаагийн морийг бас морины комиссын нэр дээр мордуулсан. Хэнтий аймгийн Засаг захиргаа гэж байдаг бол Хурдан морины салбар комисстоо анхаармаар байна. Өөрийн комиссын нэр дээр байгаа морийг уралдуулж, өөр аймгийн нэртэй морийг хаслаа. Бид 1000 гаруй км зам туулж ирсэн.

Хассан шалтгааныг нь асуухаар Морины комиссын гишүүд нь “Чи танилцуул, чи танилцуул” гээд бие бие рүүгээ чихэж байна. Шударга наадам хийе, шударга уралдаан хийе гэж байгаа бол эхний 10 морийг хэмжих хэрэгтэй шүү дээ. Эхний байрт орсон морьдыг хэмжүүлье гээд би морио аваад ирсэн. Тийм дүрэм байхгүй гээд хэмжилт хийсэнгүй. Ядаж  “Ямар үндэслэлээр хассан юм бэ” гэдгийг асуухаар хариулт өгөх хүн байхгүй. Үнэхээр гомдолтой байна, үндэслэлгүй хассанд гомдолтой байна. Цагдаагийн хүмүүс нь намайг “Морио аваад зайл, хэний нутагт наадаж байгаагаа мэдэж байгаа биз дээ” гэх зэргээр хэллээ. Тайлбарлахгүй зугатааж явсаар байгаад орой болгосон. 

Аман хүзүүлсэн морины тухайд хаа байсан Өвөрхөнгайн Тод манлай уяачийн морийг Хэнтий аймгийн Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газрын дарга Д.Хатанбаатар гэж хүний нэр дээр явуулсан байгаа юм. Тэгээд аман хүзүүнд орсон тэр морийг түрүүлгэхийн тулд миний морийг хаслаа гэж би хардаж байгаа. Д.Хатанбаатар гэж хүн нь энд Морины комисст ажиллаж байгаа. Хурган дарга нар нь хуйвалдсан ийм л наадам болж байна. 

Би ганц Хэнтий аймгийн наадамд морио уралдуулаагүй ээ, Улсын баяр наадамд уралдуулчихаад ирсэн. Өргөдлөө өгье гэтэл авахгүй байна.  

Нэг номерын пайз байгаа юм чинь мориныхоо цолыг нь дуудуулна гэж бодоод Цэнгэлдэхийн гадаа ирсэн. Морины комиссын нарийн бичгийн дарга тэргүүтэй хүмүүс “Хөвсгөлийн морийг оруулж болохгүй” гэж үүрэгдээд, биднийг оруулаагүй.

Морины комиссынхон миний морийг цоллохгүй гэсэн ч хаа очиж Хэнтий нутгийн ард олон, шударга үнэн наадам хүсэж байгаа наадамчид биднийг түлхсээр Цэнгэлдэх рүү оруулсан. Би үнэндээ мориныхоо хийморийг бодоод цоллуулчихъя гэж бодсон. Бай шагналыг би авахгүй ээ. Түүнийг би Хэнтийн эмнэлэгт хандивлачихаад явна” гэсэн байр суурь илэрхийллээ.
 

Морь цоллогооны үеэр их насны морьдын уралдаан будилаантай болсонтой холбогдуулж,  Хэнтий аймгийн Морины салбар комиссоос акт гэж нэрлэсэн алдаатай бичгийг олон нийтэд дэлгэсэн нь дахиад л бөөн будилаан.

Уг акт гэгч нь гэхдээ ямар ч гарын үсэг, тамга, тэмдэггүй, 2022.07.28 гэсэн он сартай, 100 жилийн ойн баяраа хийж байж “99 жилийн ойн баяр наадмын их насны морьдын уралдаан” гэсэн толгойтой, хэдэн морь уралдсан нь тодорхойгүй, тэгсэн хэрнээ 019 дугаартай морийг хамгийн сүүлд бичсэн гэх мэт олон алдаа, эргэлзээтэй. Баримт, акт гэж үзэх ямар ч боломжгүй цаас байв.
 

Хэнтийн наадамчид энэ цаасыг танилцуулах үед цэнгэлдэх даяар "Уяач Б.Отгонсэлэнгийн моринд түрүүг өгөх ёстой" гэж эсэргүүцлээ илэрхийлж, Хэнтий аймгийн Морины комиссынхныг 2022 оны акт гаргаж тавьсныг шударгаар шүүмжилж байсныг тэмдэглэх хэрэгтэй.

Харин Хэнтий аймгийн Морины салбар комиссын зүгээс актыг тавихдаа "Их насны морьдын уралдаанд сэрвээний өндрийн хэмжилтээр 145 см байсан тул хасагдсан 019 номертой морь зөвшөөрөлгүй уралдааны замд гарч түрүүлсэн. Хасагдсан морьдыг хашсан байсан. Морины салбар комисс хуралдаад, хоёрт орсон морийг эхний байрт оруулж, урагшлуулсан” гэж буруу, зөрүү тайлбар тавьсан нь маргааныг улам хурцатгаж байгаа бололтой.

Ямартай ч наадамчин олныг бухимдуулсан энэ маргааныг үнэн зөвөөр шийдэж, дахин хэмжилт хийж, шударгаар шийдэх ёстой гэсэн байр суурийг уяач Б.Отгонсэлэнгэ илэрхийллээ.

Тэрээр юун түрүүнд Хэнтийн баяр наадмын Зохион байгуулах комиссыг шүүхэд өгөхөөр болжээ. Тэр нь ч зөв биз. Хэрэв Хэнтий аймгийн Баяр наадам зохион байгуулах комисс, Морины комиссынхон алдаа гаргасан бол түүнийгээ засаж, ард түмний цэнгэл баярыг будилуулсан буруугаа хүлээж, хариуцлагаа үүрэх хэрэгтэй. Хэнтийн наадмын будилааныг ард түмэн нь биш худал, хуурмагийг эхлүүлсэн хурган дарга нар нь үүрэх ёстой.

Дашрамд тэмдэглэхэд, уяач Бүдийн Отгонсэлэнгийн хээр морь 2022 онд Хөвсгөл аймгийн 90 жилийн ой, “Зүүн бүс 2023”-т түрүүлж байсан бол саарал морь нь 2022, 2023 онуудад улсын наадмын соёолон, их насанд дараалан түрүүлж, ховор амжилтыг үзүүлж байжээ.