“Чингис хаан” одонг "МОРИН ХУУРЫН ЧУУЛГА"-д хүртээнэ

Их Эзэн Чингис  хааны мэндэлсний 861 жилийн ой, "Монгол бахархлын өдөр" энэ сарын 14-ний өдөр тохиож байна. "Монгол бахархлын өдөр" нь Монгол Улсад 2012 оноос бүх нийтийн амралтын өдөр болгон тэмдэглэн өнгөрүүлж буй баярын өдөр юм.

Их хааны мэндэлсэн ойг тохиолдуулан жил бүр Монгол Улсын төрийн дээд шагнал, тэргүүн зэргийн “Чингис хаан” одонг Монгол Улсын тусгаар тогтнол, бүрэн эрхт байдал, үндэсний эв нэгдлийг бататган бэхжүүлэх, эх орондоо хүмүүнлэг, ардчилсан нийгэм цогцлуулан хөгжүүлэх, нийгэм, эдийн засаг, соёл, шинжлэх ухааны дэвшлийг хангах, төрт ёс, түүх соёлынхоо уламжлалыг гүнзгий судалж, хойч үедээ өвлүүлэх, тэдгээрийг дэлхийн бусад оронд сурталчлан таниулах үйлсэд жинтэй хувь нэмэр оруулж, төр, нийгэм, үндэстний өмнө онцгой гавьяа байгуулсан иргэнийг шагнаж, одонг батламж, үнэмлэхийн хамт гардуулдаг.

Монгол Улсын Ерөнхийлөгч У.Хүрэлсүхийн зарлигаар 2023 оны “Чингис хаан” одонг Монгол Улсын Филарморны дэргэдэх Морин хуурын чуулгад хүртээхээр болсныг өнөөдөр /2023.11.13/ Ерөнхийлөгчийн тамгын газраас зарлалаа.

Монгол Улсын Ардын жүжигчин Ц.Батчулууны санаачлагаар 1992 онд байгуулагдаж, 1992 онд байгуулагдсан Морин хуурын чуулга анхны тоглолтоо 1993 онд хийсэн түүхтэй.

1994 оны тавдугаар сарын 25-нд Засгийн газрын 98-р тогтоолоор Улсын Филармонийн бүтэц бүрэлдэхүүнд нэгдсэн Морин хуурын чуулга нь байгуулагдсан цагаасаа эхлэн АНУ Нью Йоркийн “Карнеги Холл” НҮБ-ийн танхим, Францын ЮНЕСКО-ийн танхим, Австрийн Вена хотын Филармони, Австралийн Сидней хотын дуурийн театр, Франц улсын Версалийн хааны ордон зэрэг дэлхийн хамгийн нэр хүндтэй тайзнаа Монголын үндэсний бахархал, соёл урлагийг түгээн дэлгэрүүлж, сурталчилж ирсэн. Одоогоор эх орондоо 3,000 гаруй, дэлхийн 21 улсад 95 удаа 600 гаруй удаа тоглож, уран бүтээлээ толилуулаад байна.

Соёлын сайд Ч.Номин "Морин хуурын чуулга нь 20 гаруй жилийн түүхэндээ Монголын сонгодог язгуур урлаг, орчин үеийн урлагийг зэрэг хөгжүүлж байна. Морин хуур нь монгол хүний оюу санааны илэрхийлэл, түүх соёл, иргэдийн ирээдүйг харуулсан хөгжим байгаа юм. Үүнийг түгээн дэлгэрүүлэх, цааш сурталчлан таниулах ажлыг Морин хуурын чуулга авч явдаг. Энэ ч утгаараа 2003 онд ЮНЕСКО-оос хүн төрөлхтөний оюун санааны охь болсон энэхүү бүтээлийг бидний ирээдүй хойчид зориулан бүртгэж авсан.

Үүнээс гадна Морин хуурын чуулга маань Монгол Улсын Соёлын элч, тэр дундаа Монгол Улсыг олон улсад сурталчлан таниулах үндсэн ажлыг хийж авч явдаг. Бид бүхэн Монгол Улсын хэмжээнд язгуур, сонгодог, орчин үеийн урлагийг тэгш хөгжүүлж явах бодлогыг барьж яваа. Энэ дотроос бидний оюуны охь болсон морин хуурыг хөгжүүлж авч явах чиг үүрэг Морин хуурын чуулгад ноогдож буй бөгөөд энэ ч утгаараа Морин хуурын чуулга маань дэлхийд морин хуурыг таниулах, морин хуурын урлагийг илүү сонгодог болгох, олон улсын сонгодог хөгжмийн нэг болгоход илүү анхаарч ажилладаг.

Энэ ч утгаараа Морин хуурын чуулга маань олон улсын томоохон тайзууд дээр байнга очиж тоглодог. Үүний томоохон жишээ 2021 оноос буюу Соёлын яам байгуулагдсан цагаас Япон улсын Токио хотод байдаг NHK Hall, Сиднейн Опера театр, саяхан Франц улсын Версалийн ордны Хааны дуурийн театрт тоглолтоо хийсэн амжилтуудтай байгаа. Цаашдаа бид бүхэн Морин хуураараа дамжуулан Монгол Улсаа сурталчлан таниулах түгээн дэлгэрүүлэх, дэлхийн сонгодог хөгжим болгоход илүү анхаарч ажиллаж, олон улсын томоохон тайзуудад тоглохоо ард түмэндээ хэлэхэд таатай байна" гэлээ.
 

"Чингис хаан" одонг 2004 онд Монгол Улсын хоёр дахь Ерөнхийлөгч Н.Багабандийн гаргасан санаачилгыг УИХ сайшаан дэмжиж, УИХ-ын 21 дүгээр тогтоолыг баталж байжээ. Тус одонг хамгийн анх Монгол Улс анхны Ерөнхийлөгчдөө дараа жил буюу 2005 онд гардуулж, улмаар нийт 15 удаагийн шагнал гардуулах ёслол болсноос 13 нь хувь хүн, нэг нь Монгол Улсын Зэвсэгт хүчин байв.

Шагналыг дагалддаг урамшуулал
 

• Одон хүртэгч нь Монгол Улсын иргэнд тухайн үеийн ханшаар 9 цэн алттай тэнцэх хэмжээний мөнгөн шагнал, гадаадын иргэнд мөн тухайн үеийн ханшаар 9 цэн алттай тэнцэх хэмжээний мөнгөн шагнал эсвэл түүнтэй дүйцэх дурсгалын зүйлийг олгоно.
   
• “Чингис хаан”одонгоор шагнагдсан Монгол Улсын иргэн “Чингис хаан” одонг гардуулах ёслолын ажиллагаа, Үндэсний их баяр наадам, Үндсэн хуулийн өдөр, Цагаан сарын баярыг тохиолдуулан зохион байгуулах төрийн ёслолын арга хэмжээнд уригдана.
   
• “Чингис хаан” одонгоор шагнагдсан Монгол Улсын иргэнд Их Эзэн Чингис хааны өдөр буюу Их Эзэн Чингис хаан мэндэлсэн билгийн тооллын өвлийн тэргүүн сарын шинийн 1-ний өдөр Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн гарын бэлэг өгнө.
   
• “Чингис хаан” одонгоор шагнагдсан Монгол Улсын иргэн нь Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн гадаад улсад хийх албан ёсны айлчлалын бүрэлдэхүүнд багтах эрхтэй гэж “Чингис хаан” одонд нэр дэвшүүлэх, шагнах журамд заажээ.

Одон хүртэгчийг алдаршуулах нь
 

• Одон хүртэгчийн хөрөг зургийг Ёслол хүндэтгэлийн баганат танхимд хүндэтгэлтэйгээр байршуулна.
   
• Одон хүртэгчийн амьдрал, ажил үйлс болон Чингис хааны одон хүртэж буй ёслолын ажиллагааны торгон агшинг харуулсан 30-50 минутын хөрөг нэвтрүүлгийг бэлтгэж 3-аас доошгүй телевизээр 3-аас доошгүй удаа цацах, 1 хэвлэлийн нүүр хэмжээ бүхий сурвалжлага, эссе, өгүүллийг  орон даяар тараагддаг 3-аас доошгүй өдөр тутмын хэвлэлд нийтлүүлэх зэргээр алдаршуулна.
   
• Энэ журмын 5.4-т заасан хөрөг нэвтрүүлэг, сурвалжлага, эссе, өгүүллийн эх, үндсэн хувийг Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын архивт хадгална.
   
• Одон хүртэгч, эсхүл түүний өв залгамжлагч нь хүсвэл Одон хүртэгчийн алдар гавьяаг мөнхжүүлэх зорилгоор уг одонг батламжийн хамт Үндэсний түүхийн төв Музейд хүндэтгэлтэйгээр байрлуулна.

"ЧИНГИС ХААН" ОДОН ХҮРТСЭН ҮЕ ҮЕИЙН ЭРХМҮҮД
 

2005 онд Монгол Улсын анхны Ерөнхийлөгч Пунсалмаагийн Очирбат
 

2006 онд Төрийн шагналт хөгжмийн зохиолч Бямбасүрэнгийн Шарав
 

2009 онд Монгол Улсын Ерөнхий сайд асан Дашийн Бямбасүрэн
 

2010 онд Төр, нийгмийн зүтгэлтэн Раднаасүмбэрэлийн Гончигдорж
 

2011 онд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч асан Нацагийн Багабанди
 

2012 онд УИХ-ын гишүүн асан Дамдины Дэмбэрэл
 

2013 онд Монгол Улсын Ерөнхий сайд асан Думаагийн Содном
 

2014 онд нэрт эрдэмтэн, физикч Хавтгайн Намсрай
 

2015 онд Монгол Улсын Соёлын гавьяат зүтгэлтэн, нэрт зохиолч, яруу найрагч Гомбожавын Мэнд-Ооёо
 

2016 онд Монгол Улсын гавьяат жүжигчин, дуурийн дуулаач Ганбаатарын Ариунбаатар
 

2017 онд Монгол Улсын Гавьяат тамирчин, Хөдөлмөрийн баатар, олимпын аварга Найдангийн Түвшинбаяр
 

2019 онд Монгол үндэстний хөгжмийг рок дуугаралттай хослуулсан Монгол рок буюу Хүннү рок урсгалаар тоглодог Хү хамтлаг
 

2021 онд Монгол Улсаас сансарт ниссэн цорын ганц, дэлхийн 101 дэх, Азийн хоёр дахь сансрын нисгэгч бөгөөд нислэгийн инженер, хошууч генерал Жүгдэрдэмидийн Гүррагчаа
 

2021 онд Монгол Улсын Зэвсэгт Хүчин
 

2022 онд Академич Дэчингунгаагийн Доржготов
 

2022 онд Америкийн Нэгдсэн Улсын эрдэмтэн Жак Уэтерфорд /Jack Weatherford /