Хүүхдийн эрхийн эсрэг ДАМ ХАЛДЛАГА ҮҮСГЭСЭН ХҮҮХЭД ХАМГААЛЛЫН ХУУЛЬ

УИХ-аар хүүхдийн эрхийн асуудалд онцгойлон анхаарч, яаралтай горимоор хэлэлцэж, хүүхдийн эсрэг гэмт хэрэгт оноох ялын бодлогыг чангатгаж, хатуу хариуцлага тооцон ямар нэгэн өршөөл уучлалд хамруулахгүй байх эрх зүйн шинэчлэл хийхээр болсон билээ. УИХ-ын дарга Г.Занданшатар "Бид хүүхдэд ээлгүй, хатуу улс болсон байна. Ингэж болохгүй" хэмээн УИХ-ын гишүүдийг уриалж, яаралтай зохион байгуулалтад орох үүрэг чиглэл өгч байв. Тэгвэл Хүүхэд хамгааллын хууль нь өөрөө хүүхдийн эрхийн эсрэг чиглэж, дам халдлага үүсгэж байгааг Үнэт зүйлсийн боловсролын академийн тэргүүн Эрх зүйч Ганболдын Болормаа хөндөн бичиж байна.

Бүх улс оронд, ямар ч цаг үед  хүүхэд анхаарлын төвд байх ёстой. Иймд дээрх нийтлэлээр хөндсөн гол асуудлуудыг манай сонин  “Анхаарлын төвд: ХҮҮХЭД” булан болгон цувралаар хүргэж байгаа юм. 

Монгол Улсын хууль тогтоох дээд байгууллага УИХ-д 2023 оны 10 дугаар 13-ны өдөр УИХ-ын гишүүн Хөдөлмөр, Нийгмийн хамгааллын сайд Х.Булгантуяагийн өргөн барьсан Хүүхэд хамгааллын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийг одоо хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа Хүүхэд хамгааллын тухай хууль болон бусад хуулиуд (хүүхэд хамгаалал, хүүхдийн эрхтэй шууд холбогдох хуулиуд)-тай харьцуулан судалж, нийцэл зөрчил байгаа эсэхийг судалж үзлээ.

Эрх зүйч мэргэжилтэй, сэтгэл зүйчээр суралцаж байгаа хоёрын хоёр хүүтэй ээж хүний хувьд ойр ойрхон түгшүүрт мэдээ сонсож, бяцхан үрс амь, нас, эрүүл мэндээрээ хохирч байгааг зүгээр л хараад суух боломж үнэхээр алга. Хуулийн төслийн шинэчилсэн найруулга өргөн барилаа гэдэг мэдээг талархан хүлээж авсан ч УИХ-ын даргад гардуулан зогсоо хавтсанд энд тэндхийн эрээвэр хураавар заалт, тодорхойгүй, сөрөг үр дагавар дагуулах магадлалтай өгүүлбэр, догол мөрүүд зүглүүлээд боож орхисонд харамсаад барахгүй байна. Монгол Улс хүүхдэд хамгийн ээлгүй улс болж энх цагт хойд эцэгтээ хөнөөгдсөн, бэлгийн хүчирхийллийн золиос болсон, зам тээврийн ослын хохирогч болсон амь нас, эрүүл мэндээрээ хүүхдэд хохирсон гэх мэдээ өдөр бүр мэдээгээр урсаж байна. 

УИХ, Засгийн газрын гишүүн, дэлхийн хэмжээний боловсролтой гэгддэг ХНХ-ын сайд Х.Булгантуяагийн хувьд тун чамлалттай хуулийн төслийг өргөн барьжээ. Хуулийн төсөл боловсруулах нь бодлоготой, судалгаатай, салбарын мэргэжилтэн, эрдэмтэд, судлаачдын байр суурь, санал бодол, гадаад орны сайн туршлагыг тусгасан Монгол Улсын эрх зүйн тогтолцоо, нийгмийн амьдралд, Монгол хүний ухамсар сэтгэхүйд нутагшиж чадахуйц хэрэгжих нөхцөл, боломжтой, хийдэл, зөрчилгүй байх шаардлага зүй ёсоор тавигдана.

Хуулийн үзэл баримтлалтай танилцахад агуулгын хувьд шинэчлэх арга зам хайсан боловч хөнгөн хуумгай хандсан, бусад хууль тогтоомжтой зөрчилдсөн, агуулгын хувьд бүрхэг, утга найруулгын хувьд ойлгомжгүй зүйл заалт олон байна. Монгол Улс НҮБ-ын “Хүүхдийн эрхийн тухай конвенц”-д 1990 оны 07 дугаар сарын 05-ны өдөр нэгдэн орсон. Монгол Улсын нэгдэн орсон олон улсын гэрээ нь Үндсэн хуулийн дараа эрэмбэлэгдэх эрх зүйн хүчин чадалтай баримт бичиг болохын зэрэгцээ НҮБ-ын бүрэн эрхэт гишүүн орны хувьд олон улсын гэрээгээр хүлээсэн үүргээ хэлбэрэлтгүй сахин биелүүлэх учиртай. Уг конвенцод нэгдэн орсонтой холбогдуулан өнгөрсөн хугацаанд Хүүхэд хамгааллын тухай хууль, Нялх, балчир хүүхдийн хүнсний тухай хууль, Нийгмийн халамжийн тухай хууль, Бага, дунд боловсролын тухай хууль, Сургуулийн өмнөх боловсролын тухай хууль, Хүүхэд харах үйлчилгээний тухай хууль, Хүүхдийн эрхийн тухай хууль зэрэг хүүхдийн эрхийг хамгаалах чиглэлээр бие даасан салбар хуулиудыг батлан гаргаж, мөрдөж байна. Гэвч сүүлийн жилүүдэд тэр дундаа Ковид-19 цар тахлын нөхцөлд хүүхдийн эсрэг гэр бүлийн хүчирхийлэл, үе тэнгийнхний болоод нийгмийн дарамт, хүүхдийг үл хайхрах сөрөг үзэгдлүүд нэмэгдсэн. Ийнхүү хүүхдийн эсрэг хүчирхийлэл жил бүр нэмэгдэж байгаатай уялдан хүүхэд хамгааллын зардлыг нэмэгдүүлэх, урьдчилан сэргийлэхэд анхаарах, гэр бүлийн таатай орчныг бүрдүүлэх, эцэг эх хуулиар хүүхдийнхээ өмнө хүлээх үүрэг, хүүхдийг хүмүүжүүлэн төлөвшүүлж зөв хүн болгох тухай ойлголтыг нэмэгдүүлэхэд чиглэсэн арга хэмжээнүүдийг зохион байгуулах шаардлага байсаар байна. Эдгээр асуудлыг зохицуулах ёстой хууль эрх зүйн өнөөгийн нөхцөл байдал чухам ямар байгааг бид онцгойлон анхаарах ёстой.

Хүүхэд хамгааллын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төслийн үзэл баримтлалд хууль зүйн үүднээс хүүхэд хамгааллын чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулах байгууллага, албан тушаалтны хүрээг өргөжүүлэх, чиг үүргийг тодорхойлох, хүүхэд хамгааллын үйл ажиллагаанд шаардлагатай санхүү болон хүний нөөцийн хангалттай хуваарилалт, хүүхдийг эрсдэлт нөхцөлд орохоос сэргийлэх, хүүхэд, гэр бүлд үзүүлэх үйлчилгээг тодорхой болгох, нийгмийн ажилтны сургалт, эрх олгох, үр дүнг тооцох талаар анхаарал хандуулах хэрэгтэй гэж үзсэн байна.

Харин практик үндэслэлийн хувьд кейс шинжилгээний үе шатыг дэлгэрэнгүй болгох, санхүүжилтэд хяналт тавих, санхүүжилтийг статистик тоонд үндэслэн хуваарилах, хамтарсан багийн үйл ажиллагаа, чиг үүрэг, санхүүжилтийг тодорхойлох, хүүхэд хамгааллын талаарх үйлчилгээний түвшин, хэлбэр, нэр төрөл, хүргэх үйл явц, үйлчилгээ үзүүлэх мэргэжлийн удирдлагыг зохион байгуулалтаар хангах шат, төрийн байгууллагын буюу орон нутгийн удирдлагын хүүхэд хамгаалалтай холбогдох харилцаан дахь чиг үүргийг тодорхойлох шаардлага бий болсон. Мөн хүүхэд хамгааллын хамтарсан баг нь зөвхөн гэр бүлийн хүчирхийлэлд өртсөн хүүхдэд үйлчилгээ үзүүлэх агуулгаар Гэр бүлийн хүчирхийлэлтэй тэмцэх тухай хуульд хуульчилсан байх тул хүүхэд хамгааллын үйлчилгээний хүрээг өргөжүүлэх, гэр бүлтэй адилтгах орчинд дэмжин хамгаалах, нөхөн сэргээх үйлчилгээг хөгжүүлэх шаардлагатай гэж үзжээ. Үүнээс гадна Хүүхэд хамгааллын тухай хууль нь Нэгдсэн Үндэсний Байгууллагын Хүүхдийн эрхийн конвенци болон олон улсын бусад сайн туршлагад нийцэж байгаа эсэх судалгааны үр дүнг Монгол Улс Хүүхэд хамгааллын тухай хуульд хүүхдийн эрхэд нийцсэн үг хэллэг ашигладаггүй, хүүхдийн эрхийг дээдэлсэн зарчим байхгүй, хүүхдэд хамааралтай аливаа шийдвэр гаргахад хүүхдэд үзэл бодлоо илэрхийлэх эрхийг тусгаагүй, хүүхдийн эсрэг гэмт хэргийг тодорхой зааж өгөөгүй гэсэн хариу гарсан байна.

Хуулийн төслийн цөөн хэдэн зүйл заалтаас иш татаж харахад л анхаарч засаж залруулахгүй бол ямар ч сөрөг үр дагавар ирж болохоор байгааг хууль санаачлагч хийгээд хэлэлцэн батлах эрх бүхий УИХ-ын гишүүд анхаарч үзээсэй хэмээн хүснэ. 

Үе тэнгийн дээрэлхэлт нэг удаа бол зүгээр үү...

“Үе тэнгийн дээрэлхэлт” гэж нэг буюу хэд хэдэн хүүхэд өөр нэг буюу хэд хэдэн хүүхдийг бие махбод, сэтгэл санааны хувьд гэмтээх, зовоох, ялгаварлан гадуурхах, айлган сүрдүүлэх, заналхийлэх зорилготой түрэмгий зан үйлээ санаатайгаар, удаа дараа биеэр, амаар болон цахим орчинд үйлдэхийг хэлнэ гэж Хүүхэд хамгааллын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгад  тодорхойлжээ. Гэхдээ удаа дараа гэдэг нь хууль зүйн шинжлэх ухаанд гурав буюу түүнээс дээш утгыг илэрхийлдэг тул нэг удаагийн бие махбод, сэтгэл санааг гэмтээх, зовоох, заналхийлэл, айлган сүрдүүлэг нь үе тэнгийн дээрэлхэлт гэх ойлголтод хамаарахгүйгээр төсөлд тусгагджээ. Баялагийн тэгш биш хуваарилалт, ядуурал, амьдрах орчны ялгаа, нийгмийн тэгш бус анги давхрага, ажилгүйдэл гээд нийгмийн сөрөг үзэгдлүүд хүүхдийн дунд үе тэнгийнхний дээрэлхэлт байдлаар сөрөг үзэгдэл бий болгоод багагүй хугацаа өнгөрөөд байна. Сүүлийн үед эцэг эхчүүдийн сэтгэлийг хамгийн их зовоож байгаа асуудал энэ юм. Хүүхдийг ивээх сангийн Өсвөр үеийнхний дуу хооолой судалгаанд  1236 хүүхдийг хамруулсан ба тус судалгаанд дээрэлхүүлж доромжлуулж байсан эсэх талаар асуухад 62.1% нь огтхон ч үгүй, 31% нь заримдаа гэж хариулсан бол 6.1% нь олон удаа гэж хариулжээ. Харин 15.4% нь бусдад дээрэлхүүлж, доромжлуулах вий гэдгээс санаа зовдог гэж хариулсан байх бөгөөд энэ сэтгэл түгшил нь хөвгүүдэд илүүтэй тохиолддог буюу 19.9% нь эрэгтэй хүүхэд, 11.2% нь эмэгтэй хүүхэд ийнхүү хариулжээ. Мөн судалгаанд оролцсон хүүхдүүдээс авсан ярилцлаганд дурдсанаар “Үе тэнгийхний хүчирхийлэл охид, хөвгүүдэд ялгаатай байдаг. Хөвгүүдийн эсрэг дээрэлхэлт нь ил хэлбэрээр буюу зодох гэх мэт байдаг бол охидын хувьд илүү хорон байдаг. Нэр хүндийг нь унагаах, сургууль дээр эсрэг фракц үүсгэх, цахим орчинд өөр хүүхдээр дамжуулан доромжлох зэрэг байх суух газаргүй болтол дээрэлхдэг.” гэж тайлбарлажээ. Энэ бол үе тэнгийн дээрэлхэлтийн зөвхөн ил харагдаж байгаа, мэдэгдэж эхэлсэн нэг хэсэг нь. Харин далд байдлаар яаж явагдаж буйг мэдэхгүй. Сургуулийн багш, нийгмийн ажилтнуудын харилцаа хандлага ч үүнд хэрхэн нөлөөлдгийг нуугаад байх шаардлагагүй. Зарим талаар бүр хөхүүлэн дэмжигч болдог талаар хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр гардаг жишээнүүд нотлоод өгнө.

Энэ асуудалд анхаарлаа хандуулахгүй орхиж хэрхэвч болохгүй. Үе тэнгийн дээрэлхэлтийн улмаас хүүхэд сургуульд сурах идэвх буурах, хичээл сурлагадаа муудах зэргээс авахуулаад амиа хорлох, эсхүл сэтгэл санааны дарамт нь өөр бусад хүүхдийн эрүүл мэндэд хохирол учруулах хэлбэрээр илэрч гэмт хэрэгт түлхэх, гэмт хэргийн хохирогч болох эрсдэлийг нэмэгдүүлж байна.

Хуулийн төсөлд одоо хэрэгжиж буй хуулийн хүүхэд хамгааллын арга хэмжээнүүд дээр нэмээд хэд хэдэн шинэ арга хэмжээ авахаар нэмж тусгасан байгаа хэдий ч суралцагчийн зан үйлд нөлөөлөх хөтөлбөрийг хэн батлах, хэрэгжүүлэх нь тодорхойгүй мөн өөр бүлэг болон сургууль руу хүүхдийн болон эцэг эхийн саналыг харгалзахгүй шилжүүлэхээр заасан нь хүүхдийн эрхийг зөрчиж байна. Дээр дурдсанчлан үе тэнгийхний дээрэлхэлт нь цахим байдал руу шилжсэн байх бөгөөд Хүүхэд хамгааллын тухай хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа хууль болон өргөн барьсан хуулийн төслийн цахим орчин дахь хүүхэд хамгаалалд нэвтрүүлэг болон контент руу чиглэсэн зохицуулалттай байна. Тиймээс цахим орчин дахь хүүхэд хамгаалалд үе тэнгийхний дээрэлхэлтийг илрүүлэх арга хэмжээ, хэрхэн шийдвэрлэх талаарх зохицуулалтыг оруулах хэрэгтэй байх бөгөөд цахим дээрэлхэлтийн талаарх ойлголтыг түгээх хэрэгтэй байна.

Хүүхэд хамгааллын тухай хуулийн төсөлд хэвлэл, мэдээлэл, цахим орчин дахь хүүхэд хамгааллын талаар нарийвчилсан зохицуулалт оруулахыг зорьсон боловч хэрхэн  хэрэгжих нь тодорхойгүй байна. Хэрэгжих орчныг тодорхой болгоогүй хууль зөвхөн цагаан цаасан дээр хараар бичсэн хэдэн үгс л болж дуусдаг жишээг бид олон харсан. Хуулийн төслийн тус тодорхойлолтод дээрэлхэлтийг үйлдэх орчноор зааж өгсөн байгаа нь хангалтгүй байна. Учир нь дээрэлхэлт нь зөвхөн амаар эсхүл цахим орчинд үйлдэгдэхгүй бөгөөд үе тэнгийн дээрэлхэлтийг бичгээр, амаар, цахим хэлбэрээр илэрхийлсэн аливаа үйлдэл, дохио зангаа эсвэл тэдгээрийн нийлбэр бүхий аливаа үйлдлийг хэлнэ гэж өргөн хүрээнд хуульчлах нь оновчтой юм.

Үргэлжлэл бий

Г.БОЛОРМАА