Н.Номтойбаярын захыг Санжийн Баяр "мушгиж" байна

УИХ-ын 2024 оны сонгуулийг угтсан нам төвтэй хөдөлгөөн улам эрчимжих бололтой. Сүүлийн үед хөшигний ард өдөр шөнөгүй хуралдах болсон жижиг намуудаас үүнийг харж болно. Гишүүдээ жагсаалтаар хэрхэн эрэмбэлэх, хэтдээ ямар хэлцэл хийх вэ гэхчлэн тохиролцож буй парламентад суудалтай том намуудаас ч сонгуулийн хар зургийг урьдчилан харж болохоор. Үндсэн зорилго нь бол тодорхой. Аливаа улс төрийн нам засгийн эрхэнд гарахын төлөө үйл ажиллагаа явуулдаг. Тэгэхээр хүрд эргүүлэхийн төлөөх тэмцэл жижиг намуудыг хурцалж байна гэж болох юм. Харин энэ том зорилгын төлөө хэн тэднийг удирдаж “сонгуулийн тулаан”-д орох вэ гэдэг нь анхаарал татаж байгаа юм. Үүний нөгөө талд парламентад суудалтай гурван намын нэгдэл бий. Сонгуулийн хуулийг гардан баталсан тэд өөрсдийгөө хүрд эргүүлэх боломжтой хэмээн үзэж байгаа нь лавтай. Ардын намын хувьд бодлогоо тогтвортой явуулж ирсэн, иргэдийн итгэл манай талд бат байгаа гэсэн байр суурьтай байх шиг. Урьдчилсан прогноз, судлаачдын хэлж буйгаар ирэх сонгуульд МАН 80-90 хувийн суудал авна гэсэн дүгнэлт улс төрийн хүрээнд байгаад тэнд эрэмшиж буй ч биз. Тэгвэл АН, ХҮН-ын хувьд цөөн суудалтай ч гэлээ, парламентад багтаж 126 гишүүнтэй УИХ-ын өрхний оосрыг хамт таталцана гэсэн итгэлтэйгээр Ардын намын далбаан дор намирцгааж  буй.

Ер нь бол Монголын улс төрийн хамгийн том өрсөлдөгч, сөрөг хүчин болох АН-ын задрал өнөөгийн улс төрд үүсээд буй энэ нөхцөл байдлыг бий болгосон. АН-ын толгой нь томрохоор уруугаа хараад уначихдаг. Сүүл нь томрохоороо толгой цээж хэсгээ  татаад унагаачихдаг байдалтай сүүлийн хэдэн жил явж ирсэн. Ингэсээр эцэстээ хэдэн хэсэг болж, үзлийн довон дээр эрх ашгаа булаалдан дэвхцэж буй “хар хэрээ” аятай нэр хүнд, итгэл үнэмшилгүй болсон. Энэ орон зайд одоо жижиг намууд гарч ирж эхэллээ. Эхнээсээ эвсэл байгуулчихлаа. Цааш хүрээгээ тэлэх, хөрс сууриа бэлдэх, хөлөө бэхжүүлэх арга эвээ хайж байна. Гэхдээ тэд эвлэж нэгдэх, багийн тоглолт хийхийг эрмэлзэж буй. Монголын улс төрд эвсэл байгуулсан тохиолдол бүр ашигтай байсан учраас тэр. Тэгэхээр энэ  том хүчийг гартаа атгаж нэгтгэн жолоодох, улс төрийн талбарт томоор тоглох хэн нэгэн хүчтэй бөгөөд мөнгөтэй хүн хэрэгтэй болно.

Магадгүй өнөөдөр жижиг намуудыг “базах” эзэн хэн бэ гэсэн жагсаалт гаргаад хайгаад үзвэл, хамгийн түрүүнд УИХ-ын гишүүн, Хөдөлмөр, нийгмийн хамгааллын сайд асан Н.Номтойбаярын нэр тодорч таарна. Тэрбээр үндэсний эвслийн тэргүүн болж их улс төрд эргэж ирээд удаагүй байгаа. Өмнөх сонгуульд Хан-Уул дүүрэгт нэр дэвшээд УИХ-д бараг л гарч ирсэн ч баривчлагдаж торны цаана суусан. Ингээд юун гишүүн болох 5.5 жилийн хорих ял сонсож, түүний ихэнх хугацааг биеэр эдлээд гарч ирсэн. Ер нь бол түүнийг УИХ-ын гишүүн асан Г.Батхүү агсны амь насаа алдсан хэрэгт холбоотой болгох гэж оролдоод нотлогдохгүй болохоор нь өөр хэрэг тохсон гэлцдэг. Тодруулбал, ХНХ-ын сайд, Хөдөлмөр эрхлэлтийн үндэсний зөвлөлийн даргаар ажиллаж байхдаа эрх мэдлээ урвуулж, тогтоол гарган, орон нутаг, нийслэлийн онцлог, хэрэгцээнд нийцүүлсэн нэгж төслийн төсөвт өртгийг 200 сая төгрөгт багтаан, нээлттэй зарлах удирдамж баталсан зэргээр гэм буруутайд тооцсон. Гэхдээ тэрбээр өөрт нь оноосон ялыг биеэ эдэлж гарч ирсэн улстөрч гэдгээрээ бусдаас өөр.

Одоо тэрбээр улс төрд хүч үзэх бэлтгэлээ базаахын сацуу улс орны томоохон асуудлууд, хотын хөгжил, замын түгжрэлийг шийдэх гарцууд, гадаад харилцаа гэхчлэн олон салаа сэдэв рүү орж ажиллаад эхэлсэн нь өөрийгөө Үндэсний эвслийн тэргүүнээс хальж, Ерөнхий сайдын энтэй сэтгээд эхэлсэн мэт. Н.Номтойбаярын хувьд Улсын Дээд шүүхэд МАН, АН-ын дараа гуравдугаарт бичигддэг 1990 оны тавдугаар сарын 26-нд байгуулагдсан ууган намуудын нэг болох Монголын ногоон нам /МНН/-ыг өөрийн болгож, улмаар ардчилсан угшилтай намууд дотроос хамгийн нэр хүндтэй МҮАН-ыг татан авч эвсэл байгуулсан. Түүнийг ийнхүү гэнэт дээш цолгорон гарч ирснийг нэгдүгээрт мөнгөтэй холбон тайлбарлаж байгаа. Хоёрдугаарт, Монгол Улсын Ерөнхий сайд асан М.Энхсайхантай “гар барилцсан” явдал гэж хүмүүс хардаг. Мэдээж М.Энхсайхан улс төрийн том тоглогч, муугүй стратегич. Улс төрийн тавцан дээр яаж шатар нүүх тухайд Н.Номтойбаяртаа бол багшилна. Мөн О.Бум-Ялагч намаа зарчихаад алга болсон уу гэвэл үгүй байх. Мань хүн хөшигний ард улс төрийн менежерийг бол сайн хийдэг нэгэн гэлцдэг. Ил харагдах байдал имиж нь ийм байгаа ч энэ эвслийн чинадын чинадад огт өөр их гарын тоглогч, жинхэнэ стратегич сууж буй гэх жиг жуг яриа бас дуулддаг. Үгүйсгэх ч бас аргагүй. Тэр нь хэн бэ гэвэл, МАН-ын дарга байсан, Ерөнхий сайдаар ажиллаж явсан, Ардын намын бүхий л улс төрийн гол найруулагч нь байдаг С.Баяр гэх “шум” дуулдсан.

Үнэндээ бол МАК-ийн захирал Б.Нямтайшир болон Санжийн Баяр нарын эртнээс эхлэлтэй зузаан үерхэл, улс төр, эдийн засгийн салбарт үргэлжилсэн нөхөрлөлийн талаас харвал үгүйсгэх аргагүй дүр зураг харагдана. Тэгэхээр Н.Номтойбаярын ард Санжийн Баярыг байна уу гэх хардлагын хариу “магадлалтай” гэсэн дүгнэлт дээр бууж байна. Мөн нөгөө талд нь Ц.Элбэгдорж байхыг ч таашгүй. Тэр мөн л Б.Нямтайширын эртний найз. Тэгэхээр Н.Номтойбаярын гол стратегичаар С.Баяр ажиллаж байгаа гэдэг нь байж болох л хувилбар.

С.Баярт одоо алдах юм байхгүй. Хэнд ч зөвлөж, хэнтэй ч хамтарсан болно. Монгол Ардын намдаа бол тэр гомдсон. Экс Ерөнхийлөгч Н.Энхбаярыг торны цаана суулгаж, хуурай өлсгөлөн зарлуулсантай адил түүний эрүүл мэнд, амь насанд заналхийлээгүй ч шоронгийн нааран дээр өс зангидуулж, олон юм бясалгуулж, голд нь ортол гомдоосон хүмүүс нь Ардын намынхан. Эрх барьж байгаа намынхан “Загалмайлсан эцэг” С.Баярыгаа аварч болох л байсан. Мань эр шоронгийн нааран дээр “60 хоног, “жаран”-ы бутархай” ном бичих хүртэл хямарсан л байж таарна. Н.Номтойбаярт зөвлөчихлөө гээд буруудах юм бас байхгүй. Тэр бол найзынх нь хүү, эрх мэдэлд хүрсэн цагт ач санах нь мэдээж.

Үүний зэрэгцээ Монголын улс төрд бас нэг хүч хуримтлагдаж эхэлсэн нь ИЗНН-ын дарга болж улс төрийн идэвхтэй үйл ажиллагаа явуулах болсон УИХ-ын гишүүн асан Батын Батбаатар болон түүнийг тойрсон багийнхан юм. Батын Батбаатар жижиг намуудыг “базах” кандидат мөн үү. Ямартай ч түүнийг юмны арга эвийг олохдоо сайн, нам доторх юм уу, улс төрийн хүрээнд аливаа асуудлаар яриа хэлцэл хийхэд сайн менежер байж чаддаг гэлцдэг. Тэрбээр сүүийн үед улс төрийн 35 намыг нэгдэхийг уриалж, мөн дугуй ширээний уулзалт ярилцлагад удаа дараалан урьж, сонгуулийн асуудлаар санал солилцох болсон. Түүний нөгөө талд Монголын Хүний Төлөө Нам (МХТН)-ын дарга, хуульч Х.Бат-Ялалт тэргүүтэй жижиг намынхан, иргэний нийгмийн байгууллагуудаар хүч сэлбэн хүрээгээ тэлж хүчээ нэгтгэх тухай хэлэлцээ хийж буй гэх. Одоогоос хэдхэн хоногийн өмнө тэд хамтарсан мэдэгдэл хийсэн. Үүнд, Бүгд Найрамдах Нам (БНН)-ын ерөнхий нарийн бичгийн дарга Б.Зоригоо, Хөгжлийн Хөтөлбөр Нам (ХХН)-ын дарга О.Заяа, Иргэний Зориг Ногоон Нам (ИЗНН)-ын дарга Б.Батбаатар, Монголын Ардчилсан Хөдөлгөөний Намын дарга Т.Оюунаа, Ард Түмний Олонхын Засаглал Нам (АТОЗН)-ын дарга А.Батдорж нар Х.Бат-Ялалт, Б.Батбаатар нартай сонгуульд хүч хавсрахаар нэгдэхээ илэрхийлсэн.

Х.Бат-Ялалтын хэлж буйгаар бол "ИЗНН-ын дарга Батын Батбаатар  санаачилснаар улс төрийн намууд нэг бус удаа уулзалт зохион байгуулсан. Ингээд хамтарсан мэдээлэл хийх нь зөв гэж шийдсэн тул гол гурван асуудлаар мэдэгдэл хийж буй. Эхнийх нь, энэ удаагийн сонгууль шударга бус болох нь илт байна. Үндэсний Аудитын Газар (ҮАГ)-аас улс төрийн намуудад хандаж сонгуульд зарцуулах мөнгөн дүнгийн дээд хэмжээний талаар саналаа ирүүлнэ үү гэсэн бичиг ирсэн. Энэ бол монгол хүнийг хөрөнгөөр нь ялгаварлахгүй гэсэн Үндсэн Хууль зөрчиж байгаа явдал. Дөрвөн аймгийн нутаг дэвсгэр дээр сонгуульд зарцуулах мөнгөний дээд хэмжээг тогтоолоо гэхэд шударга өрсөлдөх боломж хаагдана. Намууд хамтарч сонгуулийн хуультай холбоотойгоор Үндсэн Хуулийн Цэц (ҮХЦ)-д хандаж гомдол гаргахаар ажлын хэсэг байгуулж байгаа. Сонгуулийн тойрог хуваарилалт дээр ч асуудал байна.

Жишээлбэл Баян-Өлгий аймагт дангаараа 17 хоног сурталчилгаа явуулах байтал хажууд нь байгаа дөрвөн аймгийн 80 орчим сум нэг тойрог болоод мөн л 17 хоног сурталчилгаа хийнэ. Энэ шударга ёсонд нийцэх үү, иймэрхүү тус хуультай холбоотой асуудал элбэг байгаа тул улс төрийн намууд хамтарсан гомдол гаргана” гэжээ.

Харин БНН-ын ерөнхий нарийн бичгийн дарга Б.Зоригоо "Жил бүрийн сонгуульд зарцуулах мөнгөн дүн өсдөг. Сонгуулийн тухай хуулийн 50 дугаар зүйлийн 50.2-т зааснаар тойрогт зарцуулах мөнгөн дүнг Үндэсний аудитын газрын саналаар Сонгуулийн Ерөнхий Хороо батална. Ингэхдээ зардлыг бууруулахад чиглэнэ гэж заасан байдаг. Уг нь улс төрийн намуудын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулга дээр намууд хамтарсан санал өгсөн. Гэвч бидний саналыг огт хэлэлцээгүй. Эрх барьж буй нам сандал суудалтайгаа зууралдахын тулд хэт улайрч байна. Үүнээс гарах хор уршгийг Монгол Ардын Нам хариуцна шүү гэдгийг хатуу анхааруулъя" гэв.

ИЗНН-ын дарга Б.Батбаатарын хувьд улс төрийн намууд, иргэний хөдөлгөөнүүдийг нэгдэж хамтрахыг уриалсан хэвээр. Энэ үйл  явц цааш өргөжиж, намууд эвсэж нэгдэх юм бол гол удирдлага Н.Номтойбаярын гарт очих уу, эсвэл Б.Батбаатар бас нэг эвслийн тэргүүн болох уу гэсэн асуулт гарч байна. Сонгууль угтсан Монголын улс төр одоогоор ийнхүү буцалж байна.