Хөршийн шийдвэр бидэнд хамаагүй ч ЭЛЭГ ТАТАХЫН учир

Азийн цээжинд Монгол хэмээн омогшиж байсан өвөрмонголчуудын босоо бичиг, үндэстэн оршихын ганц том шалтгааныг хятадууд аваад хаячихлаа. Монгол туургатнууд хаа сайгүй бухимдаж байна. Буруутгах аргагүй ч их гүрний бодлого сөрж, энд бид бухимдах нь өрөөсгөл мэт. Яагаад гэхээр элэг нэгтэн ч гэлээ туурга тусгаар болоод олон арван жил болчихсон хөршийн төрийн бодлогод хөндлөнгөөс бухимдах хэрэгтэй юу, үгүй юу. Ингэлээ гээд Монгол Улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга захирамж гаргахгүй. Монголын парламент хууль батлахгүй. Туурга тусдаа улс шүү дээ.

Харин хэл соёл нэгт ахан дүүсийн бичиг үсэгт халдаж байгаа нь бидэнд томоохон сануулга өглөө. Ингэхэд бухимдаад байгаа бид ямар бичиг соёлтой, хэрхэн аж төрж байгаагаа тунгаах цаг ч иржээ. Өнөөдөр өвөрлөгчдөд хорьж байгаа босоо бичиг бидний ч бичиг. Бид үеийн үед түүхийн өөрчлөлт дамжуулан хэрэглэж ирсэн их өв соёл. Гэтэл Кремлийн шийдвэрээр кирил үсэгт шилжээд бараг 100 жилийн нүүр үзэх нь. Монголчууд олон улсад тусгаар тогтнолоо хүлээн зөвшөөрүүлсэн бүрэн улс учраас халдашгүй эрхийн гэх туган дор Монгол хэмээн цээжээ дэлдэж байна. Түүнээс бус бодолтойхон байхгүй бол орших, эс оршихын заагт амьдарч байж мэдэх шүү. Өвөрлөгчид бидний харилцаа кирил үсэгт шилжсэнээр суларч алга болсон гэдгийг судлаачид өгүүлдэг. Арга ч үгүй биднийг холбож байсан нэгэн тулгуур зүйл нь босоо бичиг. Харин сүүлийн жилүүдэд хил хязгаар чөлөөтэй болж, өвөрлөгчид бидний харилцах харилцаанд шинэ эргэлт бий болов. Ийнхүү өвөрлөгчид илүү элэг татах болсон нь Цагаан хэрэмний цаана ийм шийдэлд хүрсэн байхыг ч үгүйсгэхгүй.

Өвөрлөгчдийг Монгол чигээр нь өнөөдөрт авчирсан зүйл бол бидний босоо бичиг. Одоо сургалтын хөтөлбөр, төрийн үйл хэргээс босоо бичгийг авч, ханз үсгээр татлахаар өвөрлөгчид далайн усанд хаясан атгахан шороо шиг замхрах ч магадлалтай. Хатуухан хэлэхэд их гүрэн үерийн ус шиг л хамж одно. Одоогийн байдлаар Өвөр Монголд хичээлийг бүхэлд нь хятад хэлээр заахаар болсон. Өвөрмонголчууд Ерөнхий боловсролын сурах бичгүүдийг Монгол хэлнээ буюу босоо бичигт хөрвүүлэн 70 гаруй жилийн турш хэрэглэж ирсэн нь талаар болж байна. Хэдийгээр өв соёлоос эхлээд бүх зүйлийг хятад үндсээс хөрвүүлэн үздэг ч босоо бичгээрээ уншиж, бичиж байсан нь ихээхэн давуу тал байсан ч одоо үгүй боллоо. Нэгэн жишээ татахад 100 гаруйхан жилийн өмнө Хятад, Манж, Монгол, Төвд гээд олон улс захиран мандсан Чин гүрэн өнөөдөр алга. Яагаад гэхээр хүчирхэг мандсан гүрний хэл соёлыг нь устгасан учраас ийм богино насалжээ. Судрын хуудаснаа судлал төдий л үлдэж. Тэгэхээр бухимдаж, чулуу шидэхээсээ өмнө ийм аюул хэзээ ч, хаана ч тосон уулзаж магадгүйг санах учиртай. Бид эх орон гэж цээжээ дэлдэхдээ бус энэ мэт зүйлд бодлоготой, ухаалаг хандах учиртай.
 

Монголчууд элэг нэгт өвөрлөгчдөд учраад байгаа энэ эмгэнэлтэй зүйлийн гэрч нь болж чадахаас аврал нь болж нэгэнт чадахгүй. Хэчнээн хашхирлаа ч цуурай болон замхарна. Үүнтэй зуузай холбон даяаршлын туган дор дэлхийг нэгтгэх их гүрнүүдийн бодлого хаа сайгүй шуургалж байна. Жижигхэн Монгол Улс энэ шуурганд хэрхэн тэсэж үлдэх тухай бодож үзсэн үү. Энэ шуурганд ташуур өгч байгаа нэг хүчин зүйл нь өвөрлөгчдийн босоо бичгийг халж байгаа хэрэг гэж үндэстэн дотроо ойлгож болно. Бидэнд тэсэж үлдэх олон шалтгаан байгаа ч болгоомжлол илүүдэхгүй цагийн өмнө зогсож байна.

Монгол Улс 2025 оны нэгдүгээр сарын 1-ний өдрөөс эхлэн төрийн болон нутгийн өөрөө удирдах байгууллага албан хэргээ кирил болон үндэсний хос бичгээр хөтлөн явуулах тухай “Монгол хэлний тухай хууль” мөрдөгдөж эхэлнэ. Хэтэрхий оройтсон шийдвэр, хууль ч гэлээ үүнийгээ мөрдөж эхэлнэ гэдэг үндэстэн оршихын нэг том шалтгаан хөлд орж байна гэсэн үг. Үүнийгээ хөлд оруулж, улмаар гүйлгэж, ухаан суулган, хүн болгон төлөвшүүлэх нь энэ улсын бодлогын нэгэн том тусгал байх болов уу. Азийн цээжинд тэсэж үлдэх учиртай энэ улсын хувь заяа бидний л гарт байгаа. 

Өнгөрөгч зууны 1973 онд монголчууд бүх нийтээр бичиг үсэгтэн болсноо НҮБ-аар дэлхий нийтэд зарлуулсан түүхтэй. Гэхдээ кирил үсэгтэн. Харин 2025 онд бид босоо Монгол бичгээ сэргээн хэрэглэлээ хэмээн дэлхий нийтэд зарлуулах сайхан үйл хүлээж байгаа гэж найдна. Хуулийн дагуу хос бичигтэн гэж зарлуулах хэдий ч үндэсний өв соёл болсон босоо бичгээ сэргээж байгаагаа дэлхий нийтэд тунхаглуулна гэдэг сайхан хэрэг.  

Тэгэхээр шуудхан босоо бичигт шилжээд, нэг л өглөө кирил бичгийг халчихгүй учраас хуулийг ч бодолцож хийсэн гэдэгт эргэлзэх хэрэггүй. Тус хуулийн 7.3-т “Өмчийн бүх хэлбэрийн ерөнхий боловс­ролын сургуулийн суралцагсдад үндэсний бичгийг зургаадугаар ангиас эхлэн төгстөл тусгайлсан хөтөлбөрөөр заана” хэмээсэн нь бий. Тэгвэл өнөөдөр үүнд хэрхэн ач холбогдол өгч байгаа вэ. Ерөнхий боловсролын сургууль төгсөгчдийн үндэсний бичгийн чадвар ямар түвшинд байна гэх мэт асуудал ч тулгарна. Учир нь энэ заалт 2015-2016 оны хичээлийн жилээс хэрэгжээд эхэлжээ.

Тэгвэл үүнийг мэдэх нэг шалтгаан нь хуулийн 7.4-т бий. Тодотговол, “Их, дээд сургуульд элсэгчдээс авах элсэлтийн ерөнхий шалгалт болон төрийн албанд анх орох иргэнээс авах монгол хэлний шалгалтын агуулгын дөрөвний нэгээс доошгүй хувь нь үндэсний бичгийн мэдлэгийг үнэлэхэд чиглэнэ” хэмээн заасан. Ямартай ч бид хэтдээ үндэстэн оршихын нэгэн том тулгуур болсон босоо бичигтээ шилжинэ гэдэг гэгээ татсан ирээдүйгээ болгоомжлон тосох хэрэгтэйг өвөрлөгчдийн үйл хэрэг санууллаа.
 

ХОЛБООТОЙ НИЙТЛЭЛ: Боловсролын шинэчлэл ба ӨВӨРМОНГОЛЧУУД тэмцэхийн учир