Н.Алтаншагай: Монголд хууль нь багадаагүй, хариуцлага, ёс зүй нь багадаад байна

Сэтгүүлч, хөтлөгч Х.Доржпаламын үзэгч, сонсогч, уншигчдад бэлтгэн хүргэдэг “100 асуулт” нэвтрүүлгийн зочноор Нийслэлийн Монгол Ардын Намын дэд дарга Наранцэцэгийн Алтаншагай оролц­соныг хүргэж байна.

-Та өөрийгөө танилцуулахгүй юу?

-Би Архангай аймгийн Жаргалант сумын уугуул.  Эхнэр, хоёр хүүхдийн хамт амьдардаг. Том охин маань зургаадугаар ангид сурдаг. Бага хүүхэд маань цэцэрлэгт явдаг. Манай гэр бүлийн хүн төрийн албан хаагч.

-Хүн болгонд хэлэх дуртай үг байдаг. Таны хэлэх дуртай үг?

-“Эзэн хичээвэл заяа хичээнэ” гэж монголчууд хэлдэг. Энэ их философи агуулсан үг шүү.

-Та ямар сонирхол, хоббитой вэ?

-Би спортод дуртай. Багадаа бөхийн жүдо, чөлөөт бөхөөр дөрвөн жил хичээллэсэн. Архангайд Биеийн тамир, спортын хорооны дэргэдэх бөхийн сургуульд явдаг байсан. Аймгийнхаа аварга шалгаруулах тэмцээнд үеийн найзуудтайгаа өрсөлддөг байлаа. Хоёр, гурван удаа түрүүлж байсан. Аймгаа төлөөлөөд улсын аваргад оролцож, нэрэмжит тэмцээний шагнал хүртэж байсан.

-Тэгвэл та чинь спортын хүн болохоо шахжээ?

-Би “Шонхор” биеийн тамирын дээд сургуульд сурч байлаа. 2008 оны олимп бодогдоод л, боломж байх болов уу гэж догдолж байсан. Афины олимп болж Х.Цагаанбаатар жүдо бөхөөр хүрэл медаль аваад мандаж байсан үе л дээ. Спортод амжилт гаргахгүй бол маш хатуу. Олон найзаа спортын замаас буцаж байсныг харсан. Зарим нь бэртээд спортын ертөнцөөс гарч байсан. Амжилт үзүүлэхгүй бол тамирчин хүн хэцүү. Улсын аваргаас медаль аваад яваад л байдаг. Карьер нь дуусангуут спортын замналаас нийгэмших хэцүү.

Эртхэн шийдвэр гаргаж нийгэм, түүхийн чиглэлээр явахаар шийдсэн. Тэр шийдвэрийг гаргах амаргүй байсан. Спорт бол өндөр циклтэй 10 жил буюу залуу насны ажил юм. 20 наснаас 30 нас  хүрэхэд тэгээд л дуусна даа.

-Багадаа ямар мэргэжилтэй болъё гэж боддог байсан бэ?

-Эмч болъё гэж тухайн үед бодогддог байсан. Спортын зам­нал руу ороод, мэргэжлээ сольж нийгмийн чиглэлээр яваад эмч болж чадаагүй. МУИС-д улс төрийн чиглэлээр конкурс өгөөд орсон.

-Энэ мэргэжлийг сонгочихоод буруу сонголт хийчихлээ гэж бодож байсан үе байдаг уу?

-Хэзээ ч эргэлзээгүй.

-Нийгэмд хэр стрессдэж байна вэ, стрессээ яаж тайлдаг вэ?

-Стрессдэнэ. Гэр бүл гэдэг хамгийн сайхан орчин. Хүүхдүүд­тэйгээ байх л хамгийн жаргалтай.

-Таны үнэт зүйл юу вэ?

-Миний сэтгэлгээний эрх чөлөөг хэн ч хааж хорих боломжгүй, тийм учраас хамгийн үнэ цэнтэй зүйл минь сэтгэлгээний эрх чөлөө. 

-Таныг Сонгинохайрхан дүүргийн орлогч даргаар ажил­лаж байсныг санаж байна. Удирдах албан тушаалтан хүнийг шүүмжлэл тойрохгүй дайрч гардаг. Та шүүмжлэлийг хэрхэн хүлээж авдаг вэ?

-Шүүмжлэлийг олон талаар эргэцүүлж боддог. Шүүмжлэл бол ташуур. Буруу зүйл хийгээгүй бол шүүмжлэлд бага өртөнө. Шүүмжлэлийг эерэгээр хүлээж аваад алдаагаа засахыг хичээдэг.

-Гэвч өөрөө та хэр шүүмжлэгч вэ?

-Шүүмжлэлтэй хандана.

-Хүний хувь тавилан сайн, муу явах нь юунаас шалтгаалдаг юм бол?

-Хувь хүнтэй өөртэй нь хол­боотой. Зөв явбал зөв л амьдарна. Нэг л хазгай гишгэвэл тэр чигтээ хазгай л байдаг.

-Таны хамгийн аз жаргалтай үе?

-Анх охиныгоо хараад аав болсон үе бол үгээр хэлэхийн аргагүй аз жаргалтай мөч байсан. Манай хүн Эрдэнэтэд төрсөн болохоор эхнэрийгээ өвдлөө гэн­гүүт замын унаанд суугаад давхи­чихсан. Унаанаасаа буугаад эмнэлэг рүү харайлгаж байлаа. Эмнэлгээс гарах хоёр хоногийн хугацаанд нойр хүрэхгүй, догдлоод, хүлээгээд л. Залуу гэр бүл болгон энэ сайхан аз жаргалтай мөчийг мэдэрдэг дээ.

-Таны ямар чанарт хүмүүс татагддаг бол?

-Найрсаг зантай. Хар буруу санаж явдаггүй. Нөхөрлөвөл нөхөрлөсөн шиг нөхөрлөж чаддаг. Нөхдийгөө хайрлаж чаддаг. Энэ чанарт минь татагддаг болов уу.

-Дурлалд хэр шатаж байв, залуу насандаа?

-Эхнэртэйгээ анх учрахдаа залуу хүн бүхний мэдэрдэг тэр бүхий л догдлолыг амссан даа.

-Танд дургүй хүмүүс хэр их байх шиг байна?

-Хүн бүхний дотор орж үзсэн биш. 100 хүний 70-75 хувь эерэг шүү. Мэдээж улс төрд яваа, олон нийттэй харьцдаг, амаргүй шийдвэрүүд хааяа гаргана. Тэр бүр нь хүн болгонд таалагдах албагүй шүү дээ. Дургүй ч хүн байдаг л байх.

-Сонгинохайрхан дүүрэгт болохгүй байгаа ямар асуудлууд байна?

-Сонгинохайрхан дүүрэг их том дүүрэг л дээ. 330 мянган хүн амтай, 30 мянган түр оршин суугчтай дүүрэг. Түүнийгээ дагаад нийгмийн, дэд бүтцийн, боловсролын, эрүүл мэндийн гээд олон асуудлууд урган гарч байдаг. Сургууль, цэцэрлэгийн хүртээмжийн асуудал байсан, эрүүл мэндийн асуудал байсан. Энэ бүхнийг тухайн үедээ баг хамт олонтойгоо нийлээд л даван туулж, олон ч асуудлууд шийдэгдсэн.

-Таны тэвчихэд хамгийн хэцүү зүйл юу вэ?

-Шударга бус зүйлд дургүй.

-Таны үг хэр хүчтэй бол?

-Хүчтэй шүү. Олон юм ярь­даггүй. Дүгнэж базаж байгаад л үгээ хэлдэг. Тэр нь хүчтэй тусдаг  байх. Хотын олон удирдлагуудтай ажиллаж байсан. Нэг дарга “Суудал доор байж болно, үг дээр байх ёстой шүү” гэж хэлж байсан. Тэр зарчмаар явдаг.

-Амжилт гэдэг юу юм бэ?

-Хувьд хүнд, нийгэмд амжил өөр, өөр. Амжилт гэдэг бол зорь­сон зорилгодоо үнэнчээр зүтгэж хүрэхийг амжилт гэж тооцно.

-Өөрийгөө хэр амжилттай болно гэж бодож явдаг вэ?

-Тавьсан зорилгоо биелүүлээд л явж байгаа. Амжилтандаа алхам алхмаар хүрээд л явж байна даа.

-Та үнэхээр их уурласан үедээ яах уу?

-Далайлт ихтэй буулт зөөлөн­тэй хүн. Уур амархан гарчихдаг.

-Та хамгийн ихээр юунд суралцахыг хүсэж байна вэ?

-Хүн үхэн үхтлээ суралцдаг гэж ахмадууд хэлдэг. Сурахад хязгааргүй. Дахиад сургуульд сурч, өөр мэргэжил эзэмшиж, спортын өөр төрлөөр хичээллэж болж байна.

-Спортоор хичээллэж байна уу, зав зай хэр байна вэ?

-Зав зай гаргаад чөлөөт бөхөөр бэлтгэл хийдэг. Фитнесээр сүүлийн жил хагас өөрийгөө дайчилж хичээллэж байна. Спорт гэдэг бие бялдрын хүмүүжил олгоно, тэвчээртэй болгоно. Эрүүл орчин нөхцөлийг бүрдүүлдэг. Кайф авдаг дуртай зүйлийн минь нэг дээ.

-Нам гэж ер нь юу вэ?

-Өөрийн дэвшүүлсэн мөрийн хөтөлбөрөө хэрэгжүүлэх зорилго нэгтэй олон нийтийн нэгдэл.  Намын дүрмээрээ бодлого, үйл ажиллагаагаа хэрэгжүүлнэ. Би Ардын намтай ажил амьдралаа холбоод 12 жил болж байна. Нийслэлийн МАН-д 2008 онд улс төрийн ажилтан, хэлтсийн дарга болж байсан. Анхан, дунд шатаас нь ажиллаад өнөөдрийг хүрлээ. Нам гэхээр залуучууд цэрвээд байдаг. Улс төрийн намаар дамжиж төрийн эрх барьдаг. Залуус намд орж сэлгэлт хийж, үзэл бодлоо илэрхийлж байж улс төр нь эрүүл, органик байна. Намын дэргэдэх ТББ-аараа дамжаад намд орж үзэл бодлоо илэрхийлж, үйл ажиллагаанд нь оролцоод ирэхээр хүний итгэл үнэмшил нь тогтоод ирдэг. Намын талаарх үзэл баримтлал ойлгомжтой болдог. Нэг үеэ бодвол залуучуудын сонгуулийн идэвх, оролцоо ихэсч, сонгогчдын боловсрол дээшилсэн байна. Хэнийг сонгохоо мэддэг болжээ. Анх сонгууль өгч байгаа хүүхдүүд ихэнхдээ аав, ээжийнхээ зөвлөмжөөр сонголтоо хийдэг. Оюутан болоод Оюутны холбоо, Залуучуудын холбоонд ороод ирэхээр хүний итгэл үнэмшил өөр болдог. Тэгээд л Ардын намыг сонгож байлаа. Залуус маань өөрийнхөө итгэл үнэмшлээр сонголтоо хийдэг болж байна. Энэ нам мөрийн хөтөлбөртөө залуучуудад туссан юу хийх юм бэ гэдгийг харж байгаад сонголтоо хийдэг болсон. Энэ жилийн сонгуульд залуусын давалгаа хүчтэй байсан.

-Улс төр гэж юу вэ?

-Улс төр гэдэг бол нийтийн сайн сайхан. Төрд орж байгаа хүн нийтийн сайн сайхны төлөө шийдвэр гаргах гэж, тухайн нийг­мийг засах гэж, алдаа оноотой зүйлийг залруулах гэж ажилладаг. Иргэддээ чиглэсэн гол бодлогыг төр л гаргана.

-Тэгвэл улстөрч хүн ямар байх ёстой вэ?

-Улстөрч хүн хамгийн дээд түвшний ёс зүйтэй хүн байх ёстой. Манай улстөрчдийг хараад байхад олон янзын өнгө аястай улстөрчид байна. Шударга бус зүйлд орооцолдсон хүмүүс ч байна. Нийгэмдээ хэрэгтэй зүйл бүтээе гэсэн ч хүн байна. Улс  төрд биеэ зассан, гэрээ зассан хүн орох ёстой. Тэгээд төрөө засах хэрэгтэй. Аливаа нэг буруу зүйлд автахгүйгээр олон нийтийн төлөө оновчтой шийдвэрийг олж чаддаг байх хэрэгтэй.

-Таны бахархдаг зүйл юу вэ?

-Бахархдаг зүйл олон. Эх орноороо бахархдаг. Энэ жил найз нөхөд, гэр бүлтэйгээ эх орноороо аялсан. Үнэхээр энэ сайхан нутагт төрсөндөө баярлаж, бахархаж байлаа. Мөнх тэнгэрийн дор монголчууд эрх чөлөөтэй, аз жаргалтай амьдарч байна гэж өөрийн эрхгүй бодогдсон. Дотоодын аялал жуулчлалыг хөгжүүлж, Монголынхоо үзэсгэ­лэнт байгалиар аялах хэрэгтэй юм байна гэдгийг ойлгосон. Аялал жуулчлалыг онцгойлон анхаармаар юм байна. Дэд бүтэц, орчин нөхцөлөө шийдчихвэл Монгол орон жуулчдыг татах бүрэн боломжтой.

-Таны хамгийн их айдаг зүйл юу байна вэ?

-Хүний итгэл алдахаас айдаг. Болж өгвөл худлаа хэлэхгүй юм сан, хүний итгэлийг алдахгүй юм сан гэж байнга хичээж явдаг.

-Та нэг хүнийг тодотгоод “Баярлалаа” гээд хэл гэвэл хэнийг сонгох вэ?

-Гэр бүлийнхээ хүнд, хоёр хүүхдийнхээ ээж, хайрт гэргийдээ баярлаж талархаж явдгаа илэр­хийлье. Жаргах, зовох цагт дандаа хамт байсан. Бид хоёр оюутан цагаасаа л эхэлж үерхэж байгаад гэрлэсэн.

-Бид нийгмийг сайн сайхан болгохын тулд юунаас эхлэх ёстой юм бол?

-Нийгмийг түүчээлэгч залуус өндөр ёс суртахуунтай байх ёстой. Боловсролын системээс нь залуучуудыг зөв төлөвшүүлмээр байна. Нийгэм доороосоо соён гэгээрээд ирвэл цэвэршинэ. Хэчнээн сайхан нийгэм байгаад ёс зүйгүй хүмүүс байвал эмчлэг­дэхгүй, хорт хавдар шиг байгаад л байна. 1990 оноос хойш Ардчилал гээд 30 жилийг үзлээ. Монголд хууль нь багадаагүй. Хариуцлага, ёс зүй нь багадаад байна. Ялан­гуяа улс төрд байгаа хүмүүс ёс зүйгээ өндөр болгох хэрэгтэй.

-Таны харамсдаг зүйл?

-Цаг хугацааны юмыг цаг хугацаанд нь л хийж байх ёстой. Алтан цагийг алдах юм бол хайран. Харамсалтай. Хамгийн үнэтэй капитал бол цаг хугацаа. Жишээ нь, тамирчин дээр, улстөрч дээр харагддаг. Дөрвөн жил бэлтгэл хийж байгаад сүүлийн минутад медалиас мултрахыг харах хэцүү. Тэр цаг хугацаа дахиад ирэхгүй.

-Та өөрийнхөө дөрвөн жилийн ажлыг өөрөө дүгнэ гэвэл ямар дүн тавих вэ?

-90-100-гийн хооронд А үнэлгээ тавина.

-Нийслэлийн МАН  яг юу хийдэг газар юм бэ?

-Нийслэлийн МАН 1925 онд үүсэн байгуулагдсан, МАН-ын бүтцийн хувьд хамгийн том байгууллага. Өнгөрсөн жилийн хугацаанд Нийслэлийн МАН-ын дэд даргаар ирсэн. Намын бодлого, шийдвэрүүд гараад бүтцээ тэлэх ажлууд хийгдсэн. Өнөөдрийн байдлаар Нийслэлийн МАН 171 хорооны намын хороотой. 540 гаруй анхан шатны нэгжтэй. 45 мянга гаруй намын гишүүд дэмжигчтэйгээр үйл ажиллагаа явуулдаг. Улаанбаатар хотыг чамгүй хугацаанд Нийслэлийн МАН удирдаж ирсэн. Нийслэл хотын хөгжил цэцэглэлтттэй холбоотой ажлуудыг гардан гүйцэт­гэж ирсэн. Алдаатай, оноотой зүйл байхыг үгүйсгэхгүй, гэхдээ оносон нь их. Хатуу, хөтүүг туулаад, сайн, муу нэр зүүгээд Улаанбаатар хотын хөгжлийн төлөө Нийслэлийн МАН-ын үе, үе ийн удирдлагууд, мянга мянган гишүүн хүчин зүтгэж ирсэн.

-Төр засгаас залуучуудыг яаж дэмжих ёстой вэ?

-Төр засгаа залуучууд руу чиглэсэн олон бодлого шийдвэрийг хэрэгжүүлж байгаа. Хүүхэд, гэр бүл залуучуудын агентлаг байгуулж байлаа. Залуучууд бол нийгмийг урагш нь хөдөлгөгч хүч юм. Эрч хүч энерги, ур чадвар, сэтгэл, сэтгэлгээ бүгд шингэсэн байдаг учраас залуучууддаа төр засгаас онцгойлон анхаарч, тэд­ний нийгмийг шийдсэн бодлого шийдвэр олноор гаргаасай гэж хүсдэг.

-Амьдрал гэдэг таны бодлоор юу вэ?

-Амьдрал бол тэмцэл. Их, бага хэмжээгээр үргэлж тэмцэл өрнөж байдаг. Тэр тэмцлийн шуурган дунд зөв л явах ёстой.

-Өөрөө өөрийгөө ямар үед их тоож, урамшуулдаг вэ?

-Гүйцэтгэх гээд зорьсон хүнд ажлын ард гарахаар кайф авдаг даа. Ард гарчихлаа шүү дээ гэж өөртөө хэлдэг. 

-Албан тушаал ахих тусам ашиг сонирхол, мөнгө гэдэг зүйл сүүдэр шиг дагадаг гэж ярьдаг. Үүнтэй хэр санал нийлэх вэ?

-Тухайн хүнээсээ л хамаарна. Түүнээс ангид байж болно. Ёс зүйтэй байх хэрэгтэй. Хэн нэгний дэмжлэгтэй тодорхой албан тушаалд эрт гарчихсан хүн тиймэрхүү алдаа гаргадаг явдал бий. Тэр түвшинд очих гэж байгаа хүн бүх шат дамжлагыг нь туулж байж, орон зайг нь мэдэрч байж бэлтгэгдсэн хойноо л очих ёстой.

-Хэр сайн аав бэ?

-Хичээж л явна даа. Цаг зав багатай, ажил ихтэй байдаг. Амралтын өдрүүдэд аль болох гэртээ байж, гарынхаа хоолыг хийгээд гэр бүлийнхэнтэйгээ байх дуртай. Цуйван, будаатай хуурга, гайгүй хийчихдэг. Хүүхдүүд маань ч идэх дуртай.

-Та өөрийнхөө “Би” гэдэг бие хүнээ хэдэн наснаасаа мэдэрч эхэлсэн бэ?

-Аав болоод л мэдэрч эхэлсэн. Урьд нь дэрвэсэн амьтан л яваад байдаг. Нэг л өдөр бүх үүрэг, хариуцлага толгой дээр буусан даа. Зөвхөн өөрийнхөө төлөө явж байтал хүүхэд гараад ирэхээр өөрөө өөртэйгөө нухацтай ярьж эхэлдэг юм билээ.

-Өөрийнхөө ирээдүйг хэрхэн төсөөлж байв?

-Их л өөдрөгөөр төсөөлдөг байсан. Олон сайхан найз нөхөдтэй байх, нийгэмд эзэлсэн байр суурьтай болох гээд их л юм мөрөөддөг байсан. Манлайлагч хүмүүсийг харж үлгэрлэн дуурайж, нийгэмд зөв манлайлагч байхыг эрмэлздэг байсан.

-Та дотроо ямар мөрөөдөл тээж явна вэ?

-Мөрөөдөл хязгааргүй. Спор­тоор хичээллэж байх үед олимпын аварга болохыг мөрөөдөлтэй бай­лаа. Нийгмийн салбарт ороод ирэхээр карьер хөөж, зөв төлөв­лөлттэй байх ёстой гэдгийг ухаарсан.

-Та цаг хэр сайн барьдаг вэ?

-Цаг барихыг хичээдэг. Зарим­даа амждаггүй тохиолдол гардаг. Их хот гэдэг нийгмийн дэд бүтцийн олон уулзвартай. Үүнтэй уялдуулаад эрт босоод ажлаа төлөвлөвөл цагийг барих боломжтой.

-Та хэр сайн ярилцагч вэ?

-Сайн ярилцдаг, сайн сонс­дог, сайн зөвлөдөг. Найз нөхөд, ажлынхантайгаа заримдаа залхтал ярьдаг байх аа.

-Хамгийн дуртай баяр?

-Үндэсний их баяр наадамд дуртай. Энэ жилийн наадам урьдны жилүүдээс онцлог боллоо. Өмнө нь гэр бүлээрээ хөдөө, зурагтаар үздэг байсан. Наадмын нээлт их үзүүштэй сонирхолтой хэлбэрээр хүрсэн нь их таалагдсан.

-Залуу хүний хувьд Улаа­баа­тар хотод дутагдаж байгаа ямар асуудал байна гэж хардаг вэ?

-Олон асуудал бий.  Утаа, замын түгжрэл, сургууль, цэцэрлэгийн хүртээмж, хог хаягдал, орчны бохирдол, дэд бүтэц, гэрэлтүүлэг гээд асуудлууд байна. Энэ бүхнийг үе шаттай шийднэ. Цар тахалтай холбоотойгоор төсөв санхүү амаргүй байна. Замын түгжрэлийг арилгах олон арга бий. Дэлхийн томоохон хотууд түгжрэлтэй л байсан. Нийслэлд метро барья гэхээр радиус нь 10 км учир тэр метронд оруулсан хөрөнгө оруулалтыг нөхнө гэдэг амаргүй. Мянган зам, гүүр тавиад түгжрэл арилахгүй. Буруу рультэй машины татварыг нэмэх, багасгах гээд үе шаттай ажлыг хийх хэрэгтэй. Нийтийн тээврээ илүү сайн хөгжүүлэх, давхар автобусны тоог нэмэх гээд хийх зүйл байна. Олон улсын жишгээр шинэ хот байгуулах нь хамгийн зөв шийдэл байдаг. Энэ нь хүн амын төвлөрөлийг сааруулна. Налайх, Багануур дүүргийн дагуул хот болголоо гээд бүтэц, орон тоо л нэмэгдсэн. Ахиц дэвшил гараагүй.

-Залуустаа хандаж юу гэж хэлэх вэ?

-Хөдөлмөрч бай, ажлыг бүү гол. Ажил дээр гараад шантарч болохгүй, нүдээ аниад л урагшаа зүтгэх хэрэгтэй. Сургуулиа төгсөөд шууд л л ажил дээр гарчих юм шиг санадаг, гэтэл хана мөргөдөг.

-Сургуулиа төгсөөд яагаад нам төрийн ажилд орчихов?

-Оюутан байхдаа олон ний­тийн ажилд идэвхтэй оролц­дог байлаа. намын дэргэдэх Оюутан залуучуудын холбоонд, сонгуулийн компанит ажилд орол­цоод ирэхэд орчин нь нөлөөлөөд ирсэн. Хувийн юм хийж үзсэн.  Болохгүй юм байна лээ. 2004 онд УИХ сонгуулиар судалгаа авч анкет бөглүүлээд гүйдэг хүүхэд байлаа. 2008 оны сонгуульд Нийслэлийн МАН-д орчихсон, сургалт хийгээд явж байлаа.  2012 онд Сонгинохайрхан компанит ажил удирдаж байлаа. Бага багаар шат ахиж явсан даа.