Аймгийн ИТХ-ын төлөөлөгч нэртэй УИХ-ын гишүүдийн гар, хөлүүд л байна

Орон нутгийн сонгууль өндөрлөж, аймгуудад ялалт байгуулсан нам, эвсэл 20 хоногийн дотор хуралдаж, дараа дараагийн асуудлаа шийдэх дүрэм, журамтай. Тиймээс аймгуудын намын үүр жинхэнэ утгаараа бужигнаж байна. Орон нутгийн өөрөө удирдах байгууллага, Засаг даргыг Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлаас төлөөлөгчдийн олонхийн саналд тулгуурлан томилж, Засаг даргыг Ерөнхий сайд батламжилдаг. Гэтэл бүх аймгуудын Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын төлөөлөгчид УИХ-ын гишүүдийн дохио зангаагаар хөдөлдөг муу жишиг нэгэнт тогтжээ. Энэ сөрөг явдал нь бүх аймагт өрнөдөг бөгөөд энэ удаад Дорноговийн улс төрийн нөхцөл байдлаар жишээ татаж байна. Тус аймагт МАН үнэмлэхүй гэж болох ялалт байгуулж, энэ хэрээр Засаг даргын сунгаа далд эхэлсэн.

Дорноговь аймгийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурал 33 төлөөлөгчтэй. МАН-аас  28, АН-аас дөрөв, бие даагч нэг гэсэн бүрэлдэхүүнтэй болоод байгаа. Тиймээс МАН-аас Засаг даргаа томилж, ирэх дөрвөн жил аймгийг засаглана гэсэн үг. Одоогийн байдлаар аймгийн Засаг даргад УИХ-ын гишүүн Б.Дэлгэрсайхан, Т.Энхтүвшин нар тус тусын хүмүүсээ зүтгүүлж, нөгөө талаас УИХ-ын гишүүдээс ямар ч дэмжлэггүй нөхөд дугаарласан байдалтай байна. Нутгийн өөрөө удирдах байгууллагад нутаг зоныхоо дэмжлэгийг авч орж ирчихээд тэднийхээ хүсэл сонирхолд бус УИХ-ын гишүүдийн шууд нөлөөнд орчихдог төлөөлөгчдийн үйл хэрэг бодит хөрсөн дээр уялдаж хэрэгжинэ гэдэг юу л бол.

Шууд утгаараа бол нутгийн иргэд итгэл үнэмшлээ өгч, 70 гаруй хувийн дэмжлэгээр байгуулагдсан аймгийн “парламент” итгэлээ өгсөн иргэдийн хүсэл сонирхолд нийцэж, тэдний захиалсан хүнийг Засаг даргаар томилох ёстой. Гэтэл төлөөлөгчид маань УИХ-ын гишүүдийн захиалсан хүнийг шууд өргөн дэвшүүлдэг. Уг нь УИХ, нутгийн өөрөө удирдах байгууллага гэдэг бол тус тусдаа статустай байгууллагууд. Парламент нь хууль батлан тогтоох, Засгийн газарт чиглэл өгч, хянаж ажилладаг бол Нутгийн өөрөө удирдах байгууллага тухайн орон нутгийн хэмжээнд иргэдээ төлөөлж, Засаг даргадаа чиглэл өгч, үйл ажиллагааг хянаж ажиллах учиртай байгууллага. Гэтэл тойргоос сонгогдсон гишүүд аль аль талд нь хутгалдан орж байгаа нь ихээхэн шүүмжлэл дагуулах аж. Шүүмжлэл дагахаас гадна нийгэмд буруу жишиг нэгэнт суулгажээ.

Журамд зааснаар бол “Аймгийн ИТХ-ын төлөөлөгч нь Монгол улсын Үндсэн хууль, Монгол Улсын Засаг захиргаа нутаг дэвсгэрийн нэгж, түүний удирдлагын тухай хууль, аймаг, сум дүүргийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын сонгуулийн тухай хууль болон бусад хууль тогтоомжууд дахь холбогдох  заалтуудыг үйл ажиллагаандаа удирдлага болгон ажиллана” гэснээс УИХ-ын гишүүний шууд удирдлагаар ажиллана гэсэн нэг ч өгүүлбэр, үг үсэг байхгүй.

Тэр ч байтугай журамд “Аймгийн ИТХ-ын төлөөлөгч бол иргэдийн төлөөлөл мөн бөгөөд аймгийн нийт иргэдийн ашиг сонирхлыг эрхэмлэн ажиллана” гэсэн заалтыг тодорхой суулгаж өгсөн байгаа.

Эх сурвалжийн мэдээлсэнээс харвал Б.Дэлгэрсайхан аймгийн төлөөлөгч О.Батжаргалыг, Т.Энхтүвшин Ц.Ганзоригийг тус тус Засаг даргын суудалд “сойж” байна гэх. Тэгвэл аймгийнхаа хуралд олон удаа сонгогдон, иргэдээ төлөөлж байгаа Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурлын дарга С.Түмэнбаяр хэн нэгэн гишүүний хүсэл сонирхлоор бус аймгийнхаа иргэдээ төлөөлж сонгогдсон төлөөлөгчийн хувиар Засаг даргын өрсөлдөөнд орох магадлалтай байгааг дуулгасан. Дорноговьчууд ч нутгийнхаа иргэдийг аймгийн хуралд олон жил төлөөлж, нэр хүндтэй ажилласан, төрийн албаны туршлагатай, орон нутгийнхаа онцлог, түмнийнхээ аж амьдралыг сайтар мэдэх Хурлын даргаа дэмжиж байгааг ч тал талаас дуулгаж байна. Гэтэл УИХ-ын гишүүдийн эрх мэдэл, хөрөнгө чинээ нь ард түмний хүсэл сонирхолд богтлуулна гэж даанч үгүй. 

Уг нь УИХ-ын гишүүн Б.Дэлгэрсайхан, Т.Энхтүвшин нарыг дорноговьчууд өндөр итгэл хүлээлгэн, УИХ-д сонгохдоо төр түмний дунд бат бэх гүүр байж, хууль тогтоох ажилдаа анхаарал хандуулахыг хүссэн болохоос орон нутгийн засаг, захиргааны ажилд хутгалдаж, үймээн самуун дэгдээгээд бай гээгүй байх. Аймгийн Иргэдийн төлөөлөгчдийн хурал иргэдийн хяналт дор үйл ажиллагаа явуулна уу гэхээс тойргоос сонгогдсон гишүүдэд ямар ч хамаагүй. Энэ утгаараа Дорноговь аймгаас сонгогдсон хоёр гишүүний байр суурь нь ИТХ, аймгийн МАН-ыг хоёр, гурав хуваасан байдалтай байгааг ч дуулгав. Т.Энхтүвшингийн хувьд УИХ-ын гишүүн болсон ч аймгийнхаа МАН-ын даргын ажлыг хүлээлгэн өгөөгүй, Дэд даргаар ажиллаж байсан нөхөр нь Эрдэнэ суманд өрсөлдөөд бие даагчид өвдөг шороодсон гээд төлөвлөөгүй зүйл ч гарч ирсэн.

Тэгвэл өдгөө ч дуулиан нь алсраагүй байгаа Орон нутгийн сонгуулиар Хөвсгөл, Говь-Алтай, Увс гэх мэт найман аймагт МАН ялагдал хүлээсэн. Учир нь Хөвсгөлийн Ц.Даваасүрэн, Увсын Б.Чойжилсүрэн нараас эхлээд “Утсан хүүхэлдэй”-нүүдээ орон нутагт өрсөлдүүлэхээр зэхсэн ч нэр дэвших эрхийн мандат олдоогүй. Тийм учраас УИХ-ын гишүүд маань намын эв нэгдэл, тэдний үйл ажиллагааг үл харгалзан “Утсан хүүхэлдэй”-нүүдээ бие даалган нэр дэвшүүлснээс болж, МАН ялагдал хүлээсэн. Энэ тухай МАН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Д.Амарбаясгалан ч албан ёсоор мэдэгдэнэ лээ. Үүнээс үүдсэн намын дотоод хагарал Увс, Хөвсгөл аймагт нэгэнт эхэлсэн байна. Энэ нь эргээд Ц.Даваасүрэн, Б.Чойжилсүрэн нар 2024 оны ялагдлынхаа суурийг бэлдчихэж байна. Ер нь аливаа ялагдал, хагарал нь энэ мэт хэрээс хэтэрсэн шунал тачаалаас үүддэг гэдгийг харуулсан, айсуй цагт ч харуулж таарна. 

Тиймээс Дорноговь аймагт ч иргэдийн хүсэл сонирхолд тулгуурлаагүй томилгоо явагдахаар зэхэж байгаа учраас нам дотооддоо үймээн дэгдсэн он цагийг туулж, үүний дараа ялагдал тосож уулзахыг үгүйсгэхгүй.

Үүнээс гадна УИХ-ын гишүүд маань зөвхөн Засаг даргын томилгоонд бус бага дунд алба руу ч хуруу хумсаа дүрнэ. Нэгэнт өөрсдөө томилуулсан Засаг дарга нэртэй “Утсан хүүхэлдэй”-д үүрэг өгнө. Мэдээжийн хэрэг, УИХ-ын гишүүнээс дэмжлэг авсан Засаг дарга тэдний юу хэлснийг үг дуугүй дагах ёстой. Аймгийн засаг захиргааны бүтэц, түшиц болох Мэргэжлийн хяналтын газар, Аудитын газар, Эрүүл мэндийн газар зэрэг олон байгууллагын дарга нарыг аймгийн Засаг даргын болон Нутгийн өөрөө удирдах байгууллагын хүсэл сонирхлоор бус шууд тойргоос сонгогдсон УИХ-ын гишүүний тачаалаар сонгох аян ч иргэдэд таалагдахаа больжээ. Тойргоос сонгогдсон гишүүний сонгуулийн ажилд зүтгэсэн нэг нөхөр хэлтэс, газрын дарга болох хүсэлтээ өгнө. Эсвэл ах дүү, амраг садангийн хэлхээгээр нэг нөхрийн агентлаг, газрын дарга болох мөрөөдлийг биелүүлэх гээд төрийн албыг төрлийн хэлхээнд оруулж, самардаг үзэгдэл цагийн цагт байсаар ирсэн. Одоо бүр том сүлжээнд нэгдэж, чамгүй хөрөнгөлөг талдаа шийддэг үзэгдэл ч газар авлаа. Дорноговь аймагт ч бий. Өнөөдрийн болж байгаа улс төрийн үйл явцаас харахад энэ байдал илүү хөнөөлтэй давтагдах магадлал байна.

Бүр цаашилбал, аймгийн театр, музей, сургуулийн захирлуудын томилгоо ч тэднээс хамаарна. Ийнхүү тойргоос сонгогдсон гишүүд маань арай л хувь хүний эхнэр, нөхрөө сонгоход оролцохгүй бусад бүх томилгоонд оролцох болжээ. Энэ сүлжээ нь цааш задраад сум, багийн хэмжээнд хүртэл нөлөөлж байгаа нь хэтдээ аюул дагуулсан хэрэг боллоо. Энэ хэрээр сум, багийн хэмжээнд улстөржилт газар авсан. Сонгогдсон УИХ-ын хөрөнгөлөг гишүүнээ хэсэг бүлэг нөхөд оройн дээд мэт шүтнэ. Тэдний томилсон Засаг даргыг мөн шүтнэ, Засаг даргын нэрээр УИХ-ын гишүүдийн томилсон агентлаг, газрын дарга нараа шүтнэ. Сум, багийн дарга нарын томилгоонд ч түмний хүсэл хамаагүй. УИХ-ын гишүүний сэтгэлд нийцэж байх ёстой учраас төрийн алба төрлийн хэлхээнд орж, түмний итгэл үнэмшил дээр ус асгаж байна.