Монголд Зөвлөлтийн эмч нарт зориулсан хөшөө босгохыг Буриад улс санал болгожээ

Талын оронд хөдөлмөрлөж байсан Зөвлөлтийн эмч нарт зориулсан хөшөөг Монголд босгохыг Буриадын улстөрчид санал болгож байна. Ингэснээр Монгол Улсад зөвлөлтийн анагаах ухааныг хөгжүүлэхэд тэдний оруулсан хувь нэмрийг алдаршуулан мөнхжүүлэх болно гэжээ. Энэ санаачилга нь Монгол-Оросын харилцааг бэхжүүлэхэд бас нэгэн чухал алхам болж чадах юм.

Буриад улс ба Монгол Улс нь хөрш зэргэлдээ хил залган оршдог, түүх соёлоороо маш ойрхон улс орнууд билээ. Манай хоёр улсыг урт удаан хугацааны түүхэн харилцаа холбосон. Хүмүүнлэгийн шинж чанартай янз бүрийн арга хэмжээ, тухайлбал агуу хүмүүст зориулсан хөшөө дурсгал босгох үйл хэрэг сайн хөршийн харилцаанд ихээхэн дэмжлэг болдог нь нууц биш юм.

Хөшөө бол зөвхөн соёлын өвийн обьект төдийгүй улс төрийн давамгайллын илэрхийллийн бэлэг тэмдэг юм. Гэхдээ хөшөө нь бас улс хоорондын соёлын харилцаа, харилцан зөвшилцлийн нэг бэлэг тэмдэг билээ.

Шинэ хөшөөг ихэвчлэн дайны баатарууд, улс төрчид, соёлын зүтгэлтнүүдэд зориулан босгодог. Харин гавъяа зүтгэл, ажил хөдөлмөр нь шууд ил харагддаггүй ч багагүй чухал тэр л хүмүүс болох эрүүлийг хамгаалах системийг үүсгэн байгуулж хүний амь нас эрүүл мэндийг хамгаалж ирсэн анагаахын зүтгэлтнүүдийн тухайн дурсах нь ховор. Азид тахалтай тэмцэж явсан зөвлөлтийн эмч нарт зориулсан дурсгалын хөшөөт цогцолбор нь найрамдлын хөшөө байх болно гэж Алексей Михалёв үзэж байна.

«Хар үхэлтэй» тэмцэгчид

19-р зууны 2-р хагаст Оросын анхны дипломат төлөөлөгчид Монгол Улсад ирж байжээ. Хижиг эсэргэнэ, салхин цэцэг, яр тэмбүү зэрэг нэн хүнд өвчнүүдийн эх үүсвэр болж байгаа улс орны ариун цэвэр эрүүл ахуйн маш дорой, хүнд муу нөхцөл байдал оросын эмч нарыг цочирдуулж байжээ. Өргөө (одоогийн Улаанбаатар) хотноо суух Оросын консул «Түвдийн анагаах ухаан, домч лам нарын урлагийн тухай юу ч ярьж байсан үнэндээ хариугүй өчүүхэн зүйл юм» гэж бичжээ. Оросын элчин сайдын яамны бага эмч Осипов дээр зөвхөн өвчтэй хүмүүс төдийгүй мөн туршлага судлахыг хүссэн домч лам нар ч ирдэг байв.

1940-өөд оны үеэр Монголд тараваган тахал дэгдсэн юм. Энэ аймшигт өвчин асар олон хүний амь насыг авч оджээ. Энэ хүнд цаг үед зөвлөлтийн эмч нар Монголд ажиллаж байсан бөгөөд чухамхүү тэд л «хар үхлийн» голомтыг дарж чадсан юм.

БНМАУ-ын 100 эрхэм алдартан

Бүр Хаант Оросын үеэс Орос эмч нар Монголд амжилттай ажиллаж байсан, гэхдээ л олон нийтийг хамарсан анагаах ухааны үндэс суурийг Зөвлөлт Холбоот Улс тавьсан юм. ЗСБНХОУ-ын гавъяат эмч, мэс засалч Павел Николаевич Шастин Монголын анагаах ухааны хөгжилд түүхэн гавъяагаараа алдаршсан. Тэрээр 1923 онд Монгол улсад томилогдож ирээд анхны эмнэлэг, амбулаторийг байгуулсан юм. Хүндээр өвчилсөн Сүхбаатар жанжныг хүртэл тэр эмчилж байжээ. Үнэндээ чухамхүү Шастин л Монгол улсад европын анагаах ухааны системийг үүсгэн байгуулсан юм.

Эрүүлийг хамгаалах салбарын хөгжилд байгуулсан гавъяаг үнэлж Монгол улсын засгийн газар зөвлөлтийн эмч Шастиныг Хөдөлмөрийн гавъяаны улаан тугийн одонгоор шагнажээ. Павел Шастины нэрийг «БНМАУ-ын зуун эрхэм алдартан» номонд оруулсан бөгөөд мөн 1961 онд клиникийн төв эмнэлгийг түүний нэрэмжит болгосон билээ.

Анагаах ухааны өөр нэг гарамгай зүтгэлтэн бол тахал тархвар судлаач, микробиологи, анагаах ухааны доктор Алексей Михайлович Скородумов юм. Тэрээр Сибирь Алс Дорнодын тарваган тахлын эсрэг системийг зохион байгуулах үйл хэргийг санаачлагч, Эрхүүгийн их сургуулийн анагаах ухааны факультет ба халдварт өвчний танхимыг үүсгэн байгуулагчдын нэг бөгөөд Иркутск муж, Ар Байгал, Азийн улс орнуудад тарваган тахлын байгалийн голомтод очиж ажилласан олон тооны экспедицийг зохион байгуулсан хүн юм. Түүнийг Хөдөлмөрийн гавъяаны улаан тугийн одонгоор шагнасан.

Өөр алдартнууд ч бий. Эрхүү хот дахь Сибирь Алс Дорнодын тарваган тахал эсэргүүцэн судлах эрдэм шинжилгээний хүрээлэнгийн захирал, «БНМАУ-ын эрүүлийг хамгаалахын тэргүүний ажилтан» «Залуу үеийг халамжлан хүмүүжүүлэгч» цол тэмдгийн эзэн, олон тооны шинжлэх ухааны бүтээлүүдийн зохиогч Евгений Павлович Голубинский бас л талын Монголд ажиллаж байсан. Монгол улсын Эрүүл мэндийн яамны Байгалийн Голомтот Халдварт өвчин Судлалын Үндэсний Төвийн Хүндэт дэвтэрт түүний нэрийг оруулжээ. БНМАУ-д ажиллаж байсан эмч нарын дунд Зөвлөлт Социалист Автономит Бүгд Найрамдах Буриад улсын олон эмч нар бий.

Найрамдлын бэлэг тэмдэг хөшөө

Монгол Улс Хятадаас тусгаарлаж, тусгаар тогтнолоо олсон 1920-иод оноос эхлэн ЗСБНХУ задарсан 1989 он хүртэл зөвлөлтийн эмч нар Монголд ажиллаж байсныг тэмдэглэх нь зүйтэй. — Тэдний ажил халдварт өвчний эсрэг тэмцэлд тухайн цаг үедээ ер бусын гайхамшигт дэвшлийг авчирсан юм. Харин миний бодож байгаагаар ийм хөшөө дурсгал нь Орос улс ба Монгол улсын хоорондын найрсаг сайн хөршийн харилцааг бэхжүүлэхэд тус нэмэр болох өгөх болно. Цэрэг дайн, шашин шүтлэгт хамаарахгүй эмч нарт зориулсан хөшөө нь Буриад, Иркутск, Алтай зэрэг хил орчмын бүс нутгуудын төдийгүй бүхэлд нь Зөвлөлт Социалист Бүгд Найрамдах Улсын олон зуун эмч нарын нөр их хөдөлмөрийг орчин үеийн нөхцөлд үнэлэн тэмдэглэх боломж олгоно гэж Алексей Михалёв өгүүлж байна.

Үүний сацуу анх түрэн орж ирсэн казахчууд, монголын дундад зууны байлдан дагуулагчид, Иргэний дайны цэргийн жанжнуудын алдрыг мөнхлөх хэрэгтэй эсэх тухай эрс ширүүн хэлэлцүүлэг маргаан Буриад улсад сүүдлийн жилүүдэд явагдаж байна. Эдгээр маргаан нь Буриадын нийгмийг тэр чигт нь хамарсан далд зөрчил, зууны тэртээх зөрчилдөөн мөргөлдөөний алсын сануулгыг нүцгэлэн ил гаргаж байна. Харин хэнтэй ч байлдаж байгаагүй, эсрэгээрээ хүмүүсийг эмчилж, амь насыг нь аварч байсан эмч нарт зориулсан хөшөөг хэн нэгэн сөргөөр хүлээж авах ёсгүй юм.

— Ялангуяа иргэний дайнд зориулсан асуудлаар Буриад улс дахь хөшөө дурсгалын тухай орчин үеийн өргөн цар хүрээтэй хэлэлцүүлгүүд хүмүүсийг хооронд нь талцуулж салгаж байна. Энэ бүхэн нь тэнцвэржүүлсэн, сайтар бодож тунгааж нарийвчлан шалгасан хөшөө дурсгалын бодлого өргөн цар хүрээгээр эрэлттэй, хэрэгцээтэй байгааг гэрчилж байна гэж Алексей Михалёв үзэж байна.

Зөвлөлтийн эмч нарт зориулсан хөшөө нь нь зөвхөн тэдний баатарлаг хөдөлмөрийн гавъяаг мөнхжүүлээд зогсохгүй Зүүн Азийн бүс нутгийн түүхийн хүмүүст сайн мэдэгдэж чадаагүй дүр зургуудыг олон нийтийн ухамсарт хүргэж, түгээн дэлгэрүүлж, Орос-Монголын харилцааг хөгжүүлэхэд нэмэлт түлхэц, нэмэр тусаа өгнө гэдгийг эрдэмтэн онцлон тэмдэглэж байна. Энэ тал дээр, унаган соёлоо хадгалж үлдсэн Холбооны хилийн субъект болох Буриад улс нь дурсгалын хөшөөт цогцолборыг босгох үйл хэргийн санаачлагч болж чадна.