СУДАЛГАА: Ковидын үеийн  “Нэг хаалга-нэг шинжилгээ”  ҮР АШИГГҮЙ, ОНОВЧГҮЙ байсан

Дэлхийн Эрүүл Мэндийн Байгууллага КОВИД-19 цар тахал өндөрлөснийг өнгөрсөн сард зарласан. Хэдий тийм ч уг вирусний шинэ хувилбарууд эрсдэлүүд дагуулж болзошгүй талаар олон улсын түвшинд яригдаж буй. Түүнчлэн цар тахалтай тэмцсэн өнгөрсөн хугацаанд улс орнууд ямар сургамжууд авснаа үнэлж, дүгнэж буй энэ үед Монгол Улсын цар тахлын үеийн эрүүл мэндийн зарим бодлогод үнэлэлт, дүгнэлт өгсөн судалгааны мэдээллээс хүргэе. 

Зүүн Финландын Их сургуулийн судлаачид, доктор Д.Жавхланбаяр, доктор Б.Энхжаргал болон профессор Жусси Кауханен нар КОВИД-19 цар тахлын үед Монгол Улсад авч хэрэгжүүлсэн эрүүл мэндийн зарим бодлого хэр оновчтой байсан тухай хийсэн судалгааны ажлууд нь The Lancet Regional Health – Western Pacific, Asia Pacific Journal of Public Health сэтгүүлүүдэд 2021, 2022 онд тус тус хэвлэгдсэн байна.

Тэгвэл “Эн Ар Си Си” судалгааны компанийн  энэ удаагийн судалгааны семинарын хүрээнд дээрх судалгаатай холбоотой хэлэлцүүлэг болжээ. “Эн Ар Си Си”-гээс уг судалгааны талаар өгсөн мэдээллийг хүргэе.

Д.Жавхланбаяр нарын судлаачид эхний судалгааны ажилдаа “Нэг хаалга-нэг шинжилгээ” арга хэмжээ нь үр ашиггүй, дизайны хувьд оновчгүй хэрэгжсэн болохыг хэд хэдэн үндэслэл гарган тайлбарлажээ.

Харин хоёр дахь  судалгаандаа КОВИД-19 цар тахлын эсрэг вакцинжуулалтын арга хэмжээ Монгол Улсад амжилттай хэрэгжсэн хэдий ч үүнд найдан хөл хориог хэт эрт цуцалсан нь хүүхдийн эрхийг зөрчих, олон нийтийн итгэлийг сулруулах болон нийгмийн тэгш бус байдлыг нэмэгдүүлэх зэрэг сөрөг үр дагавар бий болгосон хэмээн дүгнэжээ.

КОВИД-19 цар тахлын дэгдэлтийг бууруулах зорилгоор 2021 оны хоёрдугаар сарын 11-нээс 23-ны хооронд буюу Цагаан сарын баярын үеэр Засгийн газраас хөл хорио тогтоож, улмаар энэ хугацаанд “Нэг хаалга-нэг шинжилгээ” арга хэмжээг хэрэгжүүлсэн.

Судлаач Д.Жавхланбаяр болон бусад судлаачид дор дурдсан шалтгаануудад үндэслэн  уг арга хэмжээ үр ашиггүй, оновчгүй хэрэгжсэн гэж үзжээ. Үүнд:

Масс шинжилгээ нь тухайн нэг агшингийн КОВИД-19-ын зураглалыг харуулах боломжтой. 2021 оны хоёрдугаар сарын 9-ний байдлаар Улаанбаатарт КОВИД-19 халдварын шинэ тохиолдол өдөрт дунджаар 41 байсан бөгөөд нас баралт байхгүй байсан.

Ийм үед нийтийг хамарсан тест хийх нь шаардлага бага байв. Мөн олон нийт хэт эрт тайвшрах, хуурамч аюулгүй байдал мэдрэх нөхцөл үүсгэсэн байж болох юм. Мөн түүнчлэн, тухайн үед КОВИД-19 халдвартай бүх өвчтөнийг хүнд, хөнгөн эсэхээс үл хамааруулан эмнэлэгт хэвтүүлэн эмчилж байсан бөгөөд ихэнх халдваруудыг мөшгөх боломжтой байжээ.

Харин 2021 оны хоёрдугаар сарын 24-ний өдөр 18.4 тэрбум төгрөг зарцуулж хэрэгжсэн “Нэг хаалга-нэг шинжилгээ” арга хэмжээний үр дүнд 131 (үүнээс 59 шинэ халдвар) тохиолдол илрүүлсэн болохыг Эрүүл мэндийн яам мэдээлсэн.

Энэ нь уг арга хэмжээ хэр үр ашиггүй байсныг харуулж байна. Улмаар уг арга хэмжээ дөнгөж дууссаны дараа халдварын тохиолдол огцом өссөн.

“Нэг хаалга-нэг шинжилгээ” арга хэмжээ дизайны хувьд оновчгүй хэрэгжсэн. Ам бүлийн тоо болон бүтцийг үл харгалзан шинжилгээг хийсэн нь тухайн өрхийг төлөөлж шинжилгээ өгсөн хүн гэр бүлийнхээ халдварын нөхцөл байдлыг бүрэн төлөөлж чадахгүй нөхцөл байдал үүссэн. Ийм нөхцөл үүсгэхгүйн тулд нэг өрхийг төлөөлж шинжилгээ өгөх хүнд илүү нарийн шалгуур тогтоох шаардлагатай байсан. Гэтэл “Нэг хаалга-нэг шинжилгээ”-нд ийм шалгуур тавиагүйн улмаас өрхийн эрэгтэй, халдвар авах эрсдэл багатай гишүүд илүүтэй хамрагдах хандлагатай байсан. Үүний улмаас жинхэнэ халдвар авсан хүмүүсийг гээснээр цар тахлын халдварын бодит байдлыг гажуудуулж үнэлэх нөхцөл үүсгэсэн гэж судлаачид дүгнэжээ. 

Мөн энэхүү арга хэмжээ хэрэгжих үед гэр бүлийн гишүүд КОВИД-19 халдварыг бие биедээ халдварлуулах түвшин 4.6%-49.5% байсан бөгөөд өндөр настай гишүүд болон хосууд гэр бүл дотроо халдвар авах магадлал нь өндөр байгаа тухай судалгааны үр дүнгүүд гарсан байжээ. Тиймээс уг арга хэмжээг хэрэгжүүлэхдээ эдгээр судалгааны үр дүнд үндэслэн илүү оновчтой байдлаар хэрэгжүүлэх боломжтой байсан гэсэн үг.

 “Нэг хаалга-нэг шинжилгээ” арга хэмжээ нь эрүүл мэндийн салбарын ажилтнуудын ачааллыг хэт нэмэгдүүлснээр ажлаас халшрах болон КОВИД-19 вирусын халдвар авах эрсдлийг нь өсгөсөн.

Их хэмжээний нөөцийг үр ашиггүй зарцуулсан нь хожим КОВИД-19-ийн халдвар огцом ихсэх үед нөөцийн хомсдол үүсгэх эрсдэлтэй.

Цаашид КОВИД-19 цар тахалтай тэмцэхдээ “Нэг хаалга-нэг шинжилгээ” арга хэмжээгээ эргэн харж үнэлэх, авч хэрэгжүүлэх арга хэмжээний зардал-үр ашгийн шинжилгээг хийж байхыг судлаачид зөвлөсөн байна. Судалгааны баг 2022 онд хэвлүүлсэн ажилдаа 2021 онд Монголд хөл хорио, зарим хөдөлгөөний хязгаарлалтуудыг цар тахлын нөхцөл байдалтай уялдуулахгүй, сулруулж байсан нь 2021 оны гуравдугаар сараас хэрэгжүүлсэн вакцинжуулалтын үр нөлөөг бууруулсан гэж үзжээ.