Г.Жигжидсүрэн: Би сүүлийн үед киноны тухай ярихаа больсон

Нэрт найруулагч, Хөдөлмөрийн баатар, Ардын жүжигчин Г.Жигжидсүрэнтэй ярилцсанаа хүргэж байна.

-Сүүлийн жилүүдэд таны бүтээсэн уран сайхны кино гэж дуулдсангүй. Энэ олон уран сайхны кино гарч байхад яршиг гэж бодов уу. Эсвэл?

-Сүүлийн үед уран сайхны кино хийсэнгүй дээ. Ер нь дэлхий нийтэд баримтат түүх бодит байдлыг илүү үзэх болсон. Өнөө үеийн нисэн дүүлсэн алаан хядааныг үзэхээ больсон шүү дээ. Энэ боп цаг зуурын зугаа төдий л зүйл. Тиймээс би баримтат кино, баримттай ном хийе л гэж боддог болсон. Хоёр ч ном бичиж байна. Ердөө дуусдаггүй. Кино гэдэг чинь уран бүтээлч техник технологи, үзвэрийн гэсэн гурван том сүлжээ байж сая кино болдог. Манайд аль аль нь алга. Өнөөдөр манайхан кино хийж байна л гэнэ. Энэ гурваар дамжихгүй кино цааш явахгүй.

-Сүүлийн үед бараг л өдөр бүр кино гарч байна. Та нэгэн насыг кино урлагт зориулсан хүний хувьд ямар нэгэн зүйл хэлэх байх?

-Би бараг киноны тухай ярихгүй байя гэж өөртөө тангараг тавьсан. Түүнээс биш үндсэндээ манайд кино байхгүи болсон. Уран сайхны кино зүгээр л сонирхогчийн төвшинд очсон. Одоо кино найруулахаасаа өмнө хор найруулдаг болжээ.

-Яагаад киноны тухай ярихгүй гэж тангараг тавьсан гэж?

-Ярихгүй байхын учир нь киноны тухай ярихаар одоо үеийнхэн Г.Жигжидсүрэн үеэ өнгөрөөчихөөд солиорч байгаа юм гэх байлгүй.  Би нэг жишээ ярья. Хоёр жилд нэг удаа “Улаанбаатар” кино наадам болдог юм. Хэдхэн жилийн өмнө л дөө. Намайг "шүүгчээр ажиллаач” гэж гуйсны дагуу зөвшөөрсөн юм. Тэгээд шалдар булдар зүйлээс болоод хаяад явчихсан юм. Гэтэл "та наадмын шалгаруулалтын ёслол дээр ирж шилдэг найруулагчийн шагнал гардуулна уу" гэхээр нь очлоо. Би шагнал гардуулахдаа "Монголын кино урлаг цулбуураа чирээд давхиж яваа морь шиг байсан. Одоо эзэнтэй болжээ" гэж хэлсэн. Гэтэл сонин хэвлэлээр "Г.Жигжидсүрэн наадам дээр согтуу гарч олон юм ярьсан" мэтээр бичсэн. Бас нэг удаа БСШУ-ны яаман дээр киноны тендер зарлаад намайг дуудсан юм. Тэгээд бид шалгаруулаад өнгөрсөн. Нэрийг нь хэлээд яах вэ, дараа нь харин тендерт оролцсон нэг нөхөр гудамжинд таараад "Миний бичсэн зүйлийг үг үсгээр нь яриад агсам тавьж байгаа юм" Тендер хүртэп ингэж задардаг байна. Энэ мэт зүйлээс болоод аливаа зүйлд ч оролцохоо л больчихсон.

-Кино урлаг яагаад ийн эзгүйрч, уруудаад байна. Мэдээж нэг шалтгаан бий дээ?

-Урьд цагт Уран сайхны зөвлөл гэж айхтар зүйл байжээ. Түүгээр дамжиж, тусгай баг суугаад л хэлэлцээд, үүнийг кино болгох уу, үгүй юу гэдгийг шийднэ. Гэтэл энэ нь манайд алга болсон. Мэргэжлийн кино зохиолч гэж байхгүй болсон. Манайд байсан ганц мэргэжлийн кино зохиолч н.Зандраа гуай 90 нас гарч бурхан болоод дуусах шив. Харин АНУ-д энэ яг хэвээрээ одоо ч байна. Тэр л уран сайхны зөвлөлд мэргэжлийн киноны зохиолчоос аваад дандаа мэргэжлийн хүмүүс суусгаад шүүнэ. Тийм дээ ч дэлхийд шуугиулсан олон кино гаргаад байгаа юм. Манайд болохоор кино хийж байгаа хүмүүсийг хайраад байхад юуны түрүүнд мөнгө яриад байх юм. Мөнгө бол асуудал биш, олддог л эд. Мөнгө байвал мандуулах юм яриад л явна. Үнэндээ мөнгөнд биш уран бүтээлчиддээ байгаа юм. Нөгөө талаар уран бүтээлчдээ ямар ч сэтгэл алга, эрэл хайгуул ч хийхээ больсон. Би бас нэг жишээ дурдъя. Тэр жил нэг кино хийгээд, жүжигчин залуу авахгүй юу. Гэтэл нэг өдөр зураг авах болчихоод байдаг, өнөөх чинь байдаггүй. Нэг цаг хоцроод, ирэхдээ "За хурдлаарай. Яг юу хийх билээ. Хурдлаарай. Би тэдэн цагт хурим хөтлөх ёстой" гэлээ. Тэгэхээр нь би "Чамаар монголын кино дутна гэж бодоо юу. Яв" гээд хөөгөөд явуулсан. Энэ мэт байдлыг харахад хэцүү. Кино урлаг уруудсныг зах зээлтэй холбож ерөөс болохгүй. Мөнгөгүйдээ энэ урлаг уруудаад байгаа юм биш.

-Тэгвэл жүжигчдийн ур чадварын хувьд?

-Жүжигчид ч дээ. Яах вэ. Уран бүтээл­дээ сэтгэл гаргахгүй. Яаж урьдынх шиг байх вэ.

-Таны хувьд үе үеийн сайхан уран бүтээлчидтэй хамтарч байсан. Тухайн цагийн жүжигчид бол мэдээж өөр байлгүй яах вэ. Тэдний тухай?

-Би 1967 онд "Анхны алхам"-ыг хийх гэж Сөгнөгөрт гарсан юм. Гэтэл нэг өглөө сэрээд хартал манай Нямын Цэвэгмид, С.Цэрэндаш, Ё.Шаравдоо, Дондог гуай нар гэрүүд  тойруулаад гортиг татчихсан. Түүнийгээ тойроод богино өмдтэйгөө гүйж байна. Энэ нь ч яах вэ, гимнастикаа хийж буй хэрэг. Тэд бүгд гартаа цаас барьсан харагдсан юм. Би зургийн талбай дээр очоод тэднээс "Та нар юун цаас бариад гүйлдээд байв" гэж асуусан чинь өнөөдүүл чинь тэр өдрийн хэлэх үгээ бэлдээд гимнастикаа хийж явсан байгаа юм. Ийм л сэтгэлтэй улс байсан.

-Өнгөрсөн хугацаанд мөн ч олон олон зохиолчидтой хамтран ажилласан байгаа даа. Бөхөөр бол барилдаан таардаггүй хүн гэдэг шиг тийм зохиолч таарах уу?

-Киноныхоо зохиолч бүхэнтэй хүзүү сээрээрээ тэврэлдээд байсан гэвэл худлаа. Уран бүтээл хийж л байгаа юм чинь зөндөө л юм болно. Сайдах муудах юм юм л байна. Би С.Эрдэнэ, Д.Дашдооров, Д.Гармаа гээд үе тэнгийнхнээс болохоор Б.Лхагвасүрэн Б.Догмид гээд олон хүнтэй уран бүтээл хийсэн. Хөгжмийн зохиолч З.Хангал бид хоёр үеийн ч юм даа их муудна. Би "чиний хөгжмөөр кино дутахгүй Чи юу юм" гээд л мань хүн ч бас л "чиний найруулагч гэж юу байсан" юм гээд бөөн л юм болно. Харин орой нь юм уу маргааш нь инээгээд уулзана. Б.Догмид нэг удаа "Хайрын нулимс хатдаггүй" гэж кино бичээд ирлээ. Би нэлээд засвар хийгээд өгөөд явуулахгүй юу. Гэтэл мань хүн эргээд аваад ирлээ. Бас л болдоггүй .Өөрийнхөө зүйлийг ч хамгаална гэж жигтэйхэн.  Өөрийнхөөрөө зөрөөд болдоггүй. Хоёулаа муудаад чиний зохиолоор Монголын кино дутах юм уу гээд гал тогоондоо юу ч үгүй ураад хаячихлаа. Тэд удалгүй эвлэрч шалаар нэг хөглөрсөн цаасаа цавуугаар нааж байж билээ. Тэр нь манай Б.Догмидын анхны кино байсан байх шүү.

-Б.Лхагвасүрэн найрагч бол зөрүүд өөрийнхөөрөө хүн дээ. Тэр нэг удаа "Намайг аймшиггүйгээр кинонд тог­луул­сан хүн бол Г.Жигжидсүрэн "гэж байсан?

-Бид хоёр ч бас муудна.Намайг жаахан хуйсагнаад ирэхээр Б.Лхагвасүрэн "За за цаадхын чинь юм хөдөлчихлөө гээд сэм яваад өгдөг тухай манай хэд инээлдээд ярьж байдаг юм. Лхагвасүрэн бид хоёр нэг нутаг, үеийн ч юм даа. Уран бүтээл дээр маргах юм байлгүй яах вэ. Түүнээс биш С.Эрдэнэ гуай гэх мэт ахмад үедээ бол юу гэж тэгэж аашлах вэ. Манай хүн чинь "Хүн чулууны нулимс"-аа бичиж байгаа тухай үйл явдлыг нь ярина. Анх "Цусан гавьяа" нэртэйгээр жүжиг тавина гэнэ. Тэгээд би энэ чинь жүжиг биш киноны л зохиол байна гэсэн. Мань хүн кино болгоод 12 хуудас текст аваад ирсэн. Тэгээд л "Хүн чулууны нулимс" гэдэг кино бүтсэн түүхтэй.

-Кино зохиол 12-хон хуудас байна гэж үү?

-Уг нь 30-40 хуудас материал ирдэг юм. Яагаад гэвэл би Б.Лхагвасүрэнг "Чи битгий алтан нар, мөнгөн сар гэж бич. Түүнийг чинь манай зураглаач тэртээ тэргүй гаргана" гэдэг байсан. Энэ үед Г.Жигжидсүрэнгийн хийж байгаа кино, кино биш гэх зэргээр намайг элдвээр л ярьсан.

Эх сурвалж: ӨГЛӨӨНИЙ СОНИН