СУРВАЛЖИЛГА: Хуучирсан хувцас, хоосон лангуутай Эрээний зээлийн бодит төрх

Манай сурвалжлагч Эрээн хотод ажиллаад ирлээ.

Замын-Үүд-Эрээний хилийн боомт нээгдээд ес хонож байна. Гурван жил хөл хорионд байсан хоёр улсын иргэдийн хөдөлгөөн хилийн боомтууд дээр бужигнаж байгаа хэдий ч Эрээн хот нам гүмхэн, эзэнгүй мэт байх нь сонин…  

Бид Улаанбаатар хотоос нэгдүгээр сарын 9-ний орой Замын-Үүд чиглэл рүү гарч, 10-ны өглөө Замын-Үүд-Эрээний хилээр нэвтэрсэн юм.

Замын-Үүдээс Эрээн хот руу зөвхөн том оврын зорчигч тээврийн автобус өглөөний 08.00 цагаас өдрийн 12.00 цаг хүртэл 30, 30 минутын зайтай явах бөгөөд Замын-Үүдийнхний бирж хэмээн нэрийддэг карго хүлээн авах газраас хөдөлж байв. Энэ газар билет бичүүлээгүй иргэд ч олон байх бөгөөд тэдэнд зориулан авто тээврээс нэмэлт автобус гаргахаар болов.

Иргэд цагтаа ирэхгүй эсвэл огт ирээгүй тохиолдолд яг хөдлөхийн өмнөхөн жолооч эр хоосон суудлаа нөхөх ажил зохион байгуулна. Энэ орлого мэдээж жолооч эрийн халаас руу бэлэн мөнгө болон орох нь ойлгомжтой. Нэг том хүний зардал 25 мянган төгрөг гэж бодохоор тухайн нэг талын тээврээс жолооч 125 мянган төгрөгийг бэлнээр халааслаад амжиж байна. Билетгүй нэгэнд энэ нэг талаараа “буян” юм даа ….

Ийнхүү зорчигчдыг тээвэрлэж буй автобус Монголын гааль дээр зорчигчдыг бүх ачаа бараатай нь буулгаад, жолооч өөр хэсгээр дамжин гарна. Харин зорчигчид шинэхэн терминалаараа оочирлож, бүртгүүлээд л гарах аж. Хятад иргэд өөр хэсэгт, монголчууд мөн өөр хэсгээр …

Монголын хилээр гарч буй иргэд паспорт, бичиг баримтын ямар нэгэн зөрчилгүй бол шууд л гарна. Эрүүл мэндийн асуумж, ковидын шинжилгээ өгсөн эсэх, одоо биеийн байдал ямархуу байгаад төдийлөн шалгахгүй байна.

Урьд нь шар хуудас бөглүүлдэг байсан бол одоо тэр нь цэнхэр хуудас болсон бөгөөд түүнийг ч монголчууд бөглөх шаардлагагүй болжээ.

Гурван жилийн дараа Эрээнийг зорьж буй иргэд шинэ дамжин өнгөрөхийнхөө өнгө төрхтэй болсныг гайхаж “Өмнө нь ч ичмээр байсан шүү” хэмээн ярилцах нь чих дэлсэнэ.

Монголоос гарах явц хамгийн удаандаа л гэхэд 30 орчим минут болох бөгөөд ийнхүү цааш хятадын хилийг зорьж байгаа юм. Хятадын хил ортол 2-3 удаагийн пост дамжиж, жолооч, зорчигч нар гадаад паспортаа хяналтын ажилтанд шалгуулна. Хилийн цэргийн алба хаагч автобусанд орж ирэн, бүх хүмүүсийн паспорт болоод тамга дарсан хуудсыг нарийвчлан харах бөгөөд зөрчилтэй тохиолдолд зургийг нь аван, дотоод холбоогоороо учрыг нь ярилцах аж.

Ийнхүү 2-3 пост дамжин явсаар Эрээний хилд дөхөж ирэв. Эрээний хилийг нэвтрэхээс 500 орчим метрийн зайд автобусыг зогсоож, бүтэн ариутгал хийв. Тийнхүү “ок” болсон мэдэгдлийн дагуу жолооч хөдөлгөөнөө үргэлжлүүлж, зорчигчдоо Эрээний шалган нэвтрүүлэх терминалын үүдэнд буулгав. Зорчигчид гар тээш болоод том оврын бүх ачаа бараагаа шалганаар авч орох ёстой.

Эрээний терминал руу орох төдийд л учраа олж ядсан монголчууд хэдэн тийш сандран гүйлдэж, бие биеэсээ элдвийг асууж шуугилдана. Тэдэнд Өвөрмонгол эр учир начрыг тайлбарлах боловч олон дахин нэг л асуултад хариулж буйдаа залхаж байгаа нь илт…

Монголчууд эрээний гааль дээр очоод эхний ээлжид эрүүл мэндийн асуумж бүхий цаасыг бөглөх аль эсвэл өөрсдийн утсан дээр байх “We chat”-ийн “China customs” аппликейшнд байрлах эрүүл мэндийн асуумжийг бөглөх ёстой. Цаасан хувилбар дээр монгол хэлээрээ бөглөх бөгөөд аппликейшн дээр хятад, англи хэлийг сонгон бөглөх боломжтой. Гэвч аппликейшныг ашиглахад монголчуудад хэлний болоод зарим нэг асуултыг заавал бөглөх шаардлага тулгарах нь бэрхшээлтэй байв.

Тухайлбал, сүүлийн 14 хоногийн хугацаанд Хятадын аль нэг мужаар зорчсон эсэх, Хятадад ашиглах боломжтой утасны дугаартай эсэх талаарх асуултын хэсгийг “Үгүй” гэж бөглөсөөр байтал зайлшгүй бөглөхийг шаардах нь төвөгтэй учраас монгол хэлээр цаасан дээр асуумжаа бөглөчихсөн нь амар санагдав. Гэвч бүх зүйл цахимжсан үед монголчуудын энэхүү диталчилсан ажиллагаа хятадын гаалийн ажилчдад төвөгтэй байгаа нь илт.

Аппликейшн бөглөсөн хүмүүс шууд л QR кодоо уншуулаад орж байхад монгол хэлээр цаасан дээр бөглөсөн иргэд уртаас урт оочир дараалан үүсгэсэн харагдана. Тийнхүү зогсож байхад бидний араас хөдөлсөн дараагийн ээлжийн автобус аль хэдийн гүйцэж ирээд зорчигчид нь орж ирж, ачааллыг улам нэмэгдүүлэх аж.

Гаалийн ажилчид цаасан дээр гараар бөглөсөн асуумжийг авахын өмнө иргэдийн халууныг үзэж, эрүүл мэндийн асуумж бүхий цаасан дээр тухайн иргэний халууны хэмийг бичиж, гадаад паспорттай хамтатган зургийг нь аваад дараагийн шатлал руу яаравчлан явуулна.

Дараагийн хэсэгт монголчууд цэнхэр хуудас бөглөх ёстой. Тэрхүү хуудсан дээр овог нэр, гар утасны дугаар, сууж ирсэн тээврийн хэрэгслийн улсын дугаар, хаашаа явж байгаа эсэх зэрэг цөөн тооны асуумж байх бөгөөд түүнийг бөглөсний дараа бүртгэлийн хэсэг бүхий сүүлийн дамжин дээрээ очиж байгаа юм. Мэдээж монголчуудад зориулсан дөрвөн хэсэг, хятадуудад зориулсан хоёр хэсэгтэй…

Гаалийн ажилчид бүгд бээлий, масктай байх бөгөөд бүх бүртгэл цахим хэлбэрээр явагдана. Автомат машинууд бүгд монгол хэлээр асуумж авах аж. Иргэдээс зарим зүйлийг тодруулна. Тухайлбал, “Та ямар хэргээр ирж байгаа вэ”, “Та Хятад улсад хэд хонох вэ” зэрэг энгийн асуултыг асуух бөгөөд иргэд товчлуур даран асуултад хариулах ёстой. Зарим иргэний гадаад паспортны зураг өөр зэрэг асуудлаас болж, дараалал урагшлахгүй цаг авна.

Ийнхүү багадаа 1-2 цагийг Хятадын гааль дээр өнгөрөөгөөд биднийг Эрээний авто вокзал хүргэхээр хүлээж буй танил автобусандаа сууж байгаа юм.

Эрээний вокзал хүртэл шууд давхиад хүрэхгүй. Урьдын адил 2-3 удаа зогсож, гадаад паспортаа үзүүлэх ёстой. Зорчигчдыг шалгахаар орж ирсэн хятадын хилийн ажилчин амны маскаас гадна толгойд зүүдэг хаалт бүхий маск, бээлий зэргээр өөрийгөө “тоногложээ”. Зорчигчид “Монголын хилийнхэн ямар ч маскгүй, бээлийгүй байхад энэ нөхөд өөрсдийгөө яаж хамгаалсныг хар даа” хэмээн ярилцана… Тэд зорчигч бүр лүү нухацтай харж, бүртгэлийг маш хянуур хийх аж…

Бид эрээний авто вокзал дээр ирэв. Гурван жилийн дараа ирж буй Хятад, Өвөрмонголчуудын ар гэр бололтой цэцэг барьсан хүмүүс мэр сэр харагдана. Зорчигчид “Эвий ар гэрийнхэнтэйгээ уулзаагүй хүмүүс аргагүй” гэж дор бүрнээ шивнэх аж. Заримд энэ огтхон ч сонин биш бөгөөд буугаад ямар унаанд сууж, аль зах руу явах талаараа чанга чанга ярилцана.

Автобуснаас бууж ч амжаагүй байхад “Бээжин явна, Бээжин явна” гэх жолоочид зорчигчдыг ээрнэ… Бидний сууж ирсэн автобусанд Бээжин явах сонирхолтой олон Монгол ирсэн бололтой, шууд л үнэ мөнгөө ярилцаад хамт одох аж.

ЭЗГҮЙРСЭН ЭРЭЭН Эрээний төв гудамжнаас бидний ажил эхлэв. Хөл хөдөлгөөн ихтэй, худалдааны хот гэгддэг “Эрээн” нам гүмхэн, эл хуль оргино. Хэдхэн хоногийн өмнөхөн монголчуудыг цэцэг барин угтсан эрээний талаарх төсөөлөл огт таарсангүй. Түгжрэлгүй замаар нь хааяа нэг машин давхина. Бусад үед гурван дугуйт, мопедтой иргэд л явж харагдана. Хаа сайгүй тоосонд дарагдсан түгжээтэй хаалганууд, байшингууд нь муудаж, нурах дөхсөн мэт… Энд ер нь эзэн байна уу…

Монголчуудын ярьдгаар “Бүдүүн зах”, “Том зээл”, “И Ү” дэлгүүр гээд томоохон худалдааны төвүүд бараг бүгд хаалттай гэхэд болно. Хаа нэг ганц, хоёр лангуу онгойсон байх боловч бүгд тоос шороогоо дөнгөж цэвэрлэн, бараагаа өрж байх аж. Зарим нь бүр цөөн хэдхэн барааг дэлгэж тавиад зарж байна. Барааны үнэ хямд боловч, сонголт тун ховор… Тухайлбал, "Буянаагийн гутал" гэх хаягтай лангуугаар ороход арав гаруй загварын хавар намрын гутал өрсөн байх бөгөөд Монгол хэлээр хазгайдуухан ярих хятад эр "Өвлийн гутал зарахгүй, шууд хавар намрын гутлуудаа борлуулна"  хэмээн ярих аж.

Зээлийн дундуур байрлалтай дотуур хувцасны лангуугаар ороход найланхайтаж инээсэн хятад наймаачин "Монгол найздаа сайн хямдруулна аа. Сайн үз ээ" хэмээн угтав. Тус лангуунд дэлгээтэй байх олон дотуур хувцас бүгд гурван жилийн өмнө Монголд зарагдаж байсан, загвар нь аль хэдийн хуучирсан бараанууд байв. Гэвч түүнийгээ шинэ мэт сурталчилж, зарахыг оролдох аж.

Хятад наймаачид “Бид өнөөдөр л нээж байна. Өдөрт нэг нэг лангуу нээгдэж л байна. Гэхдээ жигдэртэл өдий байх аа. Сар шинийн дараанаас л ажиллана гэх наймаачид олон байна” хэмээн ярьж байв.

Томоохон дэлгүүр, супер маркет нь онгорхой ч мөн л захуудтайгаа адил бараагүй шахуу, хоосон лангуу олонтой…

Харин хүнсний бүтээгдэхүүн худалдаалдаг зах хөл хөдөлгөөн их байв. Гурван жил арай ядан ажиллаж, наймаачид нь амь голтой үлдсэн ганц газар хүнсний зах гэнэ. Гэвч монгол голдуу харилцагчтай бөөний цэгүүд нь хаалгаа барьж, мөн л нээгээгүй байв.

Монголчуудыг хүлээн авах зочид буудлуудын тухайд Гадаад харилцааны яамны танилцуулж байсан 22 нэр тийм чухал биш аж. Учир нь орж очсон буудал бүр монголчуудыг ямар нэгэн шинжилгээгүйгээр хүлээн авч байсан юм.

Энэ мэтээр худалдааны гэх тодорхойлолттой Эрээн хот эзэнгүй мэт хоосон болжээ. Энд хааяа нэг тааралдах хэд гуравхныг эс тооцвол өөр бужигналдаад байгаа монголчууд ч алга. Гааль дээр өдөр бүр 200-300-аараа багширч байсан монголчууд Эрээнийг дайраад Бээжин, Хөх хот бүр цаашлаад Гуанжоу зэрэг хотуудыг зорьж байгаа сурагтай…

Хамгийн их анхаарал татаж байсан ковидын айдас Эрээнд тун гайгүй байгаа бололтой юм. Тиймдээ ч энд маск зүүсэн хүн тун ховор харагдана. Маск, бээлийтэй явах монголчуудыг хараад гайхах бас шоолох маягтай. Гэхдээ болгоомж хэзээ ч илүүдэхгүй гэдгийг Эрээнийг зорьж буй, дамжин өнгөрч буй монголчуудад онцгойлон сануулъя.

Бидэнд тусалж буй Өвөрмонголын ярьснаар бусад мужийн зарим эмнэлгүүд ковидоор өвчилсөн хүмүүсийнхээ ачааллыг ч дийлэхгүй, цогцсуудаа ч шатааж амжихгүй байгаа гэнэ. Тиймээс маск, ариутгал, болгоомж хэзээ ч илүүдэхгүй …

Энэ мэт айдас хаяанд буй атал Монголын гаалийн ажилчид, хилийн цэргийн алба хаагчид төдийгүй том тэрэгний жолоочид, зарим нэг зорчигчид маскгүй явах нь хариуцлагагүй санагдаж байсныг нуух юун.

Биднийг буцахад баасан гараг таарсан тул Эрээний зээлийн хэд хэдэн лангуу нэмэгдэж нээгдсэн байв. Учир нь амралтын өдрүүдэд Монголоос Эрээнийг зорьж ирэх иргэд олон болдог тул сар шинийн өмнөх энэ амралтын өдрүүдийг ашиглаж, хуучин хэдэн бараагаа дуусгах санаатай хятад худалдаачид ийнхүү хөдөлгөөнд орсон нь энэ. Гэхдээ шинэ нэмэгдсэн зүйлгүй, гурван жилийн өмнө байснаа засаж тордоод, сэгсэрч дэлгээд л зарах аж...

Пүрэв гарагийн шөнө орсон их цас Эрээн хотыг цагаан өнгөөр хучиж, өглөө эртлэн боссон иргэд зам талбайгаа шүүрдэж харагдана. Амьдрал ахуй, худалдаа наймаа нь яахын аргагүй монголчуудаас хараат болсон Эрээн хотын олон наймаачин хил хаалттай сүүлийн гурван жил дампуурсан сурагтай. Тиймдээ ч монгол хүмүүсийг хараад хагартлаа баярлана... Буцах болоход нь "Дахин ирээрэй, дахин дахин үйлчлүүлээрэй" хэмээн хамгийн найрсагаараа ерөөгөөд үдэх аж...

Эрээнээс Замын-Үүд орохын тулд Эрээний хуучин вокзал дээрээс автобусанд суух ёстой. Гэхдээ зорчигч автобусны билетээ Эрээний вокзал дээр бичүүлсэн байх шаардлагатай. Билет бичигч хятад эмэгтэй Монгол хэлний мэдэгдэхүүн огт үгүй бөгөөд дохио зангаагаар хоёр билет, одоо явна гэж үгэлсээр билеттэй болж авав. Тийнхүү бид нэгдүгээр сарын 13-ны өдрийн 13.30 цагийн автобусанд суугаад Замын-Үүд рүү хүлгийн жолоо залсан юм. Автобусанд зорчигчоосоо ачаа нь их. Эрээнээс буцаж буй хүн бүр л хамгийн багадаа 2-3 цүнх ачааг тээж явна.

Биднийг Эрээний хилийн гарах хэсгээр нэвтэрхэд анх ороход угтаж байсан Өвөрмонгол залуу тайлбар хийж байв. Өмнө нь бид эрүүл мэндийн асуумжаа цаасан дээр эх хэлээрээ бичээд өгч болж байсан бол энэ удаад хятад, англи хэлээр, цахим машин дээр бөглөх шаардлагатай болов. Нутаг буцаж буй монголчуудын хувьд өмнөх туршлага дээрээ үндэслэн зарим нь We chat-даа урьдчилан бөглөсөн байх бөгөөд тусгай QR кодыг уншуулаад хөнгөхөөн нэвтэрчихэж байгаа юм. Зарим иргэд Өвөрмонгол залуугийн тусламжтайгаар цахим машин дээр асуумжаа бөглөөд гарна. Энэ удаад харьцангуй цөөн монголчууд хил нэвтэрсэн болоод ч тэр үү Хятадын хилээр төвөггүй нэвтэрсэн.

Эцэст нь эрээнийг зорих гэж буй монгол иргэддээ хандаж хэлэхэд БНХАУ-ын сар шинийн баяр нэгдүгээр сарын 21-ээс албан ёсоор эхэлнэ. Гэхдээ өнгөрсөн баасан гарагаас /2023.01.13/ бага шинэн буюу биднийхээр битүүний өдрүүд нь эхэлсэн учраас дэлгүүр, цайны газар зэргээ хаагаад уугуул нутаг руугаа явах хятад хүмүүсийн хөдөлгөөн идэвхжсэн. Үргэлжлүүлэн сар шинийн өдрүүд тохионо. Тэгэхээр хоёрдугаар сарын эхээр л Эрээн төдийгүй бусад хотуудын худалдаа наймаа идэвхжиж, сэргэх төлөвтэй байгаа юм.

Тиймээс баяраас урьтаж БНХАУ-ын худалдааны захуудыг зорих гэж буй монголчууддаа хандан хэлэхэд түр азнахыг хүсье.

Дашрамд өгүүлэхэд, БНХАУ-ын сар шинийн баяр тохиож буйтай холбоотойгоор Бээжин, Гуанжоу зэрэг томоохон худалдааны бүс нутаг, хотуудаас олон улс руу явуулдаг карго үйлчилгээ нэгдүгээр сарын 12-ны өдрөөс албан ёсоор зогсоод байна.