УЛСТӨРЧИЙН АЛДАА: Үзмэрч, төлөгчтэй ЕРӨНХИЙЛӨГЧ

Монгол Улсын анхны Ерөнхийлөгч П.Очирбат дэргэдээ Ч.Дашцэрэн хэмээх үзмэрчтэй, мөнөөх төлөгч нь Төрийн тэргүүний зөвлөхийн албатай, “Төрийн үзмэрч” хэргэмтэй байсан инээдэмтэй атлаа эмгэнэлтэй гашуун түүх бий. Монгол Төрийн тэргүүн үзмэрчдээ ажил үйлсээ даатгадаг, нөгөөх нь Төрийн ордонд сан тавьж, арц, хүж уугиулж, зоос гүйлгэж, шоо орхиж, мэргэлж түргэлж суусан нь бодит үнэн.

Уг нь Ч.Дашцэрэн Улаанбаатар хотын Барилгын гэх тодотголтой III автобаазын жолооч байсан хүн. Геологийнхонтой ч хамтарч ажиллаж байсан тул ашигт малтмалын орд бүхий газруудын нууц зургийг харж байсан удаатай гэх. Мөнөөх эр 1990 оны эхээр “Ромбу” гэдэг харь гаригийнхантай холбогддог тухай шуугиан дэгдлээ.

Тэр үед биеэсээ гал гаргадаг Б.Өнөрмаа бүсгүй, харь гаригийн нисдэг тавгаар нийслэл дээгүүр аялсан Өвөрхангайн Мөнгөнцэцэг охин, үдэш бүр “Ромбу” гаригийнхан нөхрийнх нь өврөөс сугалж авч яваад үүрээр буцааж авчирдаг далдыг харах шидтэй Ховдын хүүхэн, Сонсголонгийн гүүрний дэргэд бужигнаж байсан одойчуудтай ярилцсан гэх хүүхдүүд, өөр ертөнцийнхөнтэй дөрвөн ч удаа уулзаж гэрэлтсэн ногоон чулуу “бэлгэнд авсан” Увсын Гүнтэвдэлгэр охин, зохиолч Дожоодорж, Сэлэнгийн залуу Төмөрбаатар хоёрын “Алтан цөгц”-ний  дуулиан гээд хүний ой тойнд багтамгүй үйл явдал ар араасаа цуварч, тэр бүрийг ШУА-ийнхан “шинжлэх ухаанч”-аар нотолж, улсын төв телевизээр дамжуулж, хэвлэлээр шуугиж, төр, засгийн удирдлагууд унаж тусан итгэж байсан хоржоонтой цаг байв.

Монгол Улсын Ерөнхий сайд асан Д.Бямбасүрэн нэг өдөр Үндэсний телевизийн сэтгүүлч, “Гарын таван хуруу” аяллын багийн гишүүн, “Парик” Жаргалсайхан агсныг дуудаж “Ерөнхийлөгчийн Тамгын газарт “Ромбу” гэдэг харь гаригтай холбоо барьдаг Ч.Дашцэрэн гэдэг хүн ирсэн. Тэр хүн манай улсын хувь заяаг шийдэх магадлалтай. Гурав хоногийн дараа Богд уулан дээрээс харь гаригийнхантай холбоо барина гэсэн. Түүнтэй уулз” хэмээх үүрэг өгчээ. Энэ тухай Жаргалсайхан сэтгүүлч амьд ахуйдаа дурссан байдаг. Харь гаригийнхантай холбоо барьж буй нь гэж гараа алдлан хөлсөө цувуулж, тэнд тийм, энд ийм баялаг байна хэмээн нэрлэж, Төв Азийн усны хагалбар дор нь бий гэх уулын оройг зааж бахардаж ядарсан дүр эсгэн ус залгилах, тэгснээ “Харь гаригийнхантай холбоо барихаар ингэдэг” гэж цээжин дээрх хөндлөн улаан зураасуудыг харуулан тамир тасран ойчих түүний тухай нэвтрүүлэг цацагдаж, төрийн үзмэрчийн нэр алдар улс даяар суга өсөв. Яруу найрагч, улстөрч О.Дашбалбар хүртэл гэрлэн бүрхүүлд нь орж сүсэглэсэн тухайгаа зурагтаар ярьж байлаа.

Улсын Ерөнхийлөгчийн зөвлөхөөр залагдсан Ч.Дашцэрэн төрийн томчуудын шадар бараа бологчдын суудаг асан Төв шуудангийн өмнөх байранд аж төрөх болов.

Гэвч Марз ууланд 1993 онд гарч, олон хүний аминд хүрсэн онгоцны сүйрэл Төрийн төлөгчийн тарыг таниулсан юм. Үзмэрч Ч.Дашцэрэн тэргүүтэй 200 гаруй мэргэч төлөгч, бөө, удган өөр өөрийнхөө аргаар үзэж харсан ч 10-аад хоногийн турш бодитой сураг гаргасангүй. Нисдэг тэрэг хөлөглөсөн мэргэчүүд баруун хэдэн аймгийн нутгийг тойроод олсонгүй. Үр дүнд нь улсын тарчиг хөрөнгө л нимгэрэв.

Эцэст нь уулчдын баг Марз, Зүрх ууланд авирч, тэдэнд газарчилсан Ж.Сэнгэмугаа гэдэг хүн сүйрсэн онгоцны сэгийг анх олж харжээ. Ингээд Төрийн үзмэрчийн сүр сүлд шалдаа унах нь тэр.

Тэр жил Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн сонгууль болж, анх 1990 онд Улсын Бага Хурлаас БНМАУ-ын эхний бөгөөд сүүлийн ганц Ерөнхийлөгч болон сонгогдсон П.Очирбат Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийн анхны бүх нийтийн сонгуулиар Төрийн тэргүүний сэнтийд дахин морилсон ч мэргэч, төлөгч нь албанаасаа бууж үлгэр төгссөн билээ.

Нэг талаас Монголын ашигт малтмалын цэг, судлуудыг гарын таван хуруу шигээ мэддэг, тухайн цагтаа Түлш, эрчим хүч, геологийн орлогч сайд, сайд байсан П.Очирбат нь геологийн нууц зураг, зураглалыг үзэж харж байсан Ч.Дашцэрэнг дэргэдээ авч, ашигт малтмалын ордуудыг үзмэрчээр олуулж буй дүр эсгэж, өнөөдрийн олон хариуцлагагүй уурхайг цэцэглүүлэх эхийг тавьсан ч гэж хардаж болох. П.Очирбат Ерөнхийлөгчийн үед Алтны шороон ордыг замбараагүй ашиглуулах эх суурь тавигдаж, нинжа нар төрсөн. Хариуцлагагүй уул уурхайн балаг энэ үеэс эхэлж, байгаль, газар шороо сүйтгэгдэх болсон.

Нөгөөтэйгүүр Ерөнхийлөгч нь үзмэрчээр зөвлүүлж байсны балгаар төрийн түшээдийн ажил үйлсийг чиглүүлж, хазайж, халтирахаас сэргийлэх учиртай Зөвлөх гэдэг албаны нэр хүнд унаж, танил талтай, сүйхээтэй, эсвэл гавьяаны амралтаа эдэлж буй нэгний хашдаг төдий тоглоомын ажил болж үнэ хүнд нь үгүй болов.

Төрийн албыг хэн нэг зальтай этгээд олзолж, улсаар, төрөөр, ард иргэдээр тоглож, хувь заяаг нь тонгочуулж болохын эхлэл ч Үзмэрч зөвлөхөөс эхтэй учир удаа дараагийн байж болшгүй олон алдааны үндэс эндээс тавигдсан гэлтэй.