Ц.Нямдорж+Ж.Энхбаяр гэсэн хувилбар 2016 онд ялалт авчрах уу?

Хэн дарга байхаас үл хамааран эргэн сэргэн мандах шаардлага МАН-д бий. Тэднээс эв нэгдлийг эхний ээлжинд шаардаж байгаа нь   хөндлөнгөөс харагдаж байгааг сануулахад гэмгүй болов уу. Есөн оноос хойш улстөрийн таван сонгуульд дараалан өвдөг шороодсон намын хувьд фракцилж, булагнаж, хувьчилсан эрх ашгуудыг өмнөө тавьж тоглолт хийхээс хэсэгтээ татгалзан хэрхэн яаж улстөрийн тавцандаа хүчтэй байр сууриа эргүүлэн авах вэ гэдэг дээрээ тухайлан анхаарч, ажиллах хэрэгтэй байгаа юм. МАХН нэртэй байхдаа буюу 1996 оны сонгуулиар навс ялагдаж байсан тэд 2000 оны сонгуулиар УИХ-д 72 суудал авсан тэр үеийг эргэн саная.

Яахав, улстөр судлаач, шинжээчид болоод бусад намын эрхмүүдийн хувьд МАХН-д дөрвөн жилийн дараа эргэн ирсэн ялалтыг тал талаас нь шинждэг. Нэг талаас МАХН парламент дахь олонхийн зөрчил даамжирч, С.Зоригийн аллага илрэхгүй байгааг ашиглан парламентыг тараах тухай саналыг идэвхтэй тарааж, улмаар засгийг ганхааж эхэлсэн нь нийгэмд, олон нийтэд сууж эхлээд байсан итгэлийн галыг сааруулсан гэж харах. Энэ нь АН-ынхны хоорондын дотоод зөрчил МАХН-ынханд томоохон өгөөш болсныг санах ёстой гэсэн агуулга юм.  Мөн нөгөө талаас  “нийгмийн захиалгаар” Н.Энхбаяр гарч ирж,  “МАХН-ын шинэчлэгдэх үйл явц, эрч далайц өнөөгийн нийгмийн ухамсар, түүний хөгжлийн чиг хандлагаас хоцрох, нийгэмд, түүний улс төрийн тавцанд манай намын эзлэх байр суурь улам хумигдах, ард түмэнд, ялангуяа залуучуудад үзүүлэх нөлөө багасах хандлагатай болжээ” гэсэн дүгнэлтийг хийсэн нь Б.Даш-Ёндонг “шүүмжилж” байгаа царай нь байсан гэх агуулгатай зүйлийг  судлаач Д.Ганхуяг өгүүлсэн л байдаг.

Нөхцөл байдлыг дүгнэн харсан энэ мэт байр сууриудыг эрс үгүйсгэх нь утгагүй юм. Гол нь МАХН тэрчигтээ арчигдан алга болчихоогүй. Дахиад таван сонгууль дараалан ялагдах хүртлээ бараг арваад жил сүр хүчээ хадгалж чадах хэмжээнд тэд дахин гарч ирснийг нь санах хэрэгтэй юм. Нэг ёсондоо МАХН тэрүүхэндээ “шинэ” үзэгдэж чадсан. Үүний цаана Ц.Гомбосүрэн, Б.Чимэд нарын том ах нарын залуусаа л гаргаж ирье гэсэн итгэл үнэмшил түшиц болсныг бас дурдах хэрэгтэй биз. Хэдийгээр тэд Б.Даш-Ёндонгийн бүлэглэлийн эсрэг бас зогссон байж мэдэх ч, эцсийн дүндээ хэн хэн нь МАХН-ын ялалтын төлөө ажиллаж чадсан байдаг. Тухайн үед ид улстөрийн тавцанд орон зайгаа тодорхойлж байсан 38-42 насны гишүүдээ тэд дэмжсэн байдаг. Тэдгээр нь Н.Энхбаяр, Ц.Шаравдорж, Д.Лүндээжанцан, Т.Ганди нарын арав гаруй залуус байв.

Мэдээж 1996-2000 он хүртэлх хугацаанд МАХН-ыг хүссэн хүсээгүй оройлон авч явсан нь Н.Энхбаяр. 1996 оноос МАХН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргаар ажиллаж байгаад 1997 оноос МАХН-ын даргаар сонгогдон ажилласан тэрээр 1997-2000 онд УИХ дахь МАХН-ын бүлгийн ахлагч байсан. 2000 оны УИХ-ын сонгуульд МАХН  үнэмлэхүй ялалтыг байгуулж, 72 суудал авсан нь МАХН дотоод дахь зөрчлүүдээ дарахыг нь дарж, тохиролцохдоо тохиролцсоны үр дүн гэж болох биз. Хэрэв тэд дотоод асуудлаа шийдэж чадаагүй бол тэдэнд ялалтыг туг тэгж амар ирэхгүй л байсан болов уу.  Өдгөө Н.Энхбаяр МАН-ынх биш болсон ч, түүхийг үгүйсгэж болохгүй. Хуучных МАХН буюу өдгөөгийн МАН-ын түүхэнд унасан үе бий ч, тэдэнд босоод ирдэг маневерлаж чаддаг давуу тал бас бий. Түүнчлэн засгийн эрхэн дэх  АН ийм сул байгаа үед МАН түүхэнд хэрхэн бичигдэн үлдэхээ өөрсдөө залах боломж бий.

Одоогийн харагдах нөхцөл байдал дээр МАН-ын удирдлагын суудлын төлөөх марафонын нэр дэвшигчид гарч ирвэл хэрхэн яаж ажиллахаа, баримтлах зарчимаа хэлж ярьцгааж л байна. Энэ ч яахав жирийн процесс. Шинэчлэлийн хорооны шинэ нэр дэвшигч өчигдөр үгээ хэлнэ лээ. Эвтэйхэн л сонсогдоно лээ. Асуудал нэг бие хүнд байгаа юм ерөөсөө биш л дээ. Чухамдаа бол МАН дахь эрх мэдлээ алдахыг хүсэхгүй байгаа туршлагатай МАН-чид саяхны түүхээ эргэн харж, залуусдаа, далаад оныхондоо хариуцлага хүлээлгэх цаг болсон байхыг үгүйсгэх аргагүй байна. Мэдээж ах нар тэгээд улстөрөөс арчигдаж алга болно гэсэн үг биш. Тарамдаад байгаа хүчээ хавсран нэгтгэж зүтгэвэл гэсэн санаа энд яваад байгаа юм. Далаад оныхон гэхээр Ж.Энхбаяр, Я.Содбаатар, Ж.Сүхбаатар, С.Бямбацогт, Э.Мөнх-Очир гэхчлэн шижигнэсэн залуус цөөнгүй бий.

Тэгэхээр шинэчлэл гэж цээж түрэн ярьснаараа болчихдог юм биш гэдгийг  намынхаа залууст хатуухан хэлж туршлага заан суугаа Ц.Нямдорж шиг зангарагтай улстөрч Ж.Энхбаяр, Я.Содбаатар шиг залуусыг дэргэдээ авчрах уужуу тэнүүн, алсын хараа байна уу  гэдэг нь сонин. Бас Ж.Энхбаяр, Я.Содбаатар шиг ид хийдэг дээрээ байгаа эрчтэй залуус шууд удирдлагын эрх мэдлийг авахын төлөө бус туршлагатай ах нартайгаа эвсэн намаа аврах чин хүсэл байна уу гэдэг нь ч сонин. Сэтгүүлч миний хувьд МАН-ын ирээдүйн гэгээлэг өнгө төрх туршлага, шинэчлэлийн уулзвараас эхлэнэ гэж хараад буй. Мэдээж нийгэм, олон нийтийн харц буй өнцөг өөр өөр байгааг хэлэх хэрэгтэй. За ямартаа ч  далаад оныхны эрч хүч, тэмүүлэл тавиад оныхныг илүү эерэг харагдуулна. Тэд илүү хослох болов уу.

Өмнө нь өгүүлж байсан даа. Гэхдээ дахиад сануулахад, улс төрийн нам гэсэн ойлголт дор нэгдсэн хэсэг бүлэг хүмүүс засгийн эрхийг авах эцсийн зорилгыг өвөртлөхийн өмнө үзэл бодлоороо эвлэлдэн дотноссон, хамгийн чамбай зохион байгуулалт дор нэгдсэн байх нь чухал гэж. Хэдийгээ манай улстөрийн намууд энэ зарчимаас гадуур замнаж, дотоод сул талууддаа өөрсдийгөө базуулж, сүр хүчээ бүрэн дүүрэн ашиглаж чадахгүй явж ирсэн жишиг бий ч, МАН-ын тухайд энэ удаад яагаад өөр байж болохгүй гэж. Нийгмийн нэг хэсэг тэдний шинэчлэлд үл итгэж байгаа ч, нөгөө талд хүлээгсэд бас байна. Тэднээс өөр өнгө төрхийг, шийдвэртэй байдлыг хүсч, хүлээж байна.