Намуудын сонгуульд төрийн мөнгө л үгүйлэгдээд байна гэнэ

Төрд луйварчид гараад байгаа нь сонгуулийг төрөөс санхүүжүүлэхгүй байгаагаас болж байгаа гэнэ. Хэн мөнгөтэй нь сонгуульд ялдаг. Улс төрийн намууд ингэж “оношилж” байгаа аж. Тэд ийм дүгнэлтэд хүрснээ өчигдөр нийтэд мэдэгдэв.  “Өнөөгийн нийгэмд сонгуульд оролцох, ялалт байгуулах нь мөнгөтэй салшгүй холбоотой болсон. Тиймээс дөрвөн жилд нэг удаа болдог сонгуулийн санхүүжилтийг төр гаргаснаар нэр дэвшигчид тэгш, шударгаар өрсөлдөх боломж бүрдэнэ”...  Энэ бол намдуудын хийж буй гол дүгнэлт, бас гаргалгаа нь.  

МАН-аас зохион байгуулж байгаа “Үндэсний зөвшилцөл”-ийн хүрээнд Монгол Улсад бүртгэлтэй улс төрийн 22 намын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга нар зөвшилцөх үеэрээ Үндсэн хууль, Сонгуулийн хууль болон улс төрийн намуудын санхүүжилтийг төрөөс гаргуулах тухай ярилцаж ийм шийдэлд хүрчээ.

Улс төрийн шинэ тогтолцоонд шилжсэнээс хойшхи хугацаанд 1992 оны сонгуулийг эс тооцвол сонгууль шударга болж байсан нь тун эргэлзээтэй. Чухамдаа ийм будлиантай сонгуулийн уршгаар 2008 оны долдугаар сарын 1-ний гунигт хэрэг явдал үүссэн билээ.  Тухайн үеийн сонгуулийг будлиантуулсан хэргийн эзнээр МАХН /хуучин нэрээр/ тодорч цагаан байраараа гал тахих дээрээ хүрсэн. Тэр цаг үе мартагдах болоогүй байна.  

Шударга сонгуулийн төлөөх нэг эрэл нь мөнөөх алдарт хар машин байсан юм. Одоо энэ машиныг МАН-ынхан нэг нүдээрээ ч “хардаггүй”.  Тэдний олонтаа давтан ярьж байгаагаар 2012 оны сонгуулийн саналын хуудсыг  энэ хар машинаар тоолсноос  шат шатны сонгуульд хавтгайдаа ялагдсан гэж үздэг.  Тийм болохоор хар машин гэхээр л харшил нь хөдөлдөг гэмтэй болчихоод байгаа юм. МАН-ын энэ харшил АН-аас бусад улс төрийн намуудад ч бас халдварласан бололтой.  Зөвшилцөлийн намууд саналын хуудсыг гараар  тоолохыг илүүд үзэж байгаагаа илэрхийллээ.  Тодруулбал, сонгуулийг булхай луйваргүй, шударга явуулах, санал тооллогыг иргэд, сонгогчдод нээлттэй болгох үүднээс сонгогчдын саналыг машинаар биш гараар тоолох нь зүйтэй гэжээ.

Сонгуульд мөнгөтэй хүн л ялдаг, энэ нь шударга өрсөлдөөнийг боомилж байна. Энэ бол намуудын гарган  тавьж байгаа нь асуудал. Гэхдээ энэ бол хэтэрхий өрөөсгөл, хоёр талтай асуудал. Мөнгөтэйд нь илүү боломж  байдаг ч бас ард түмний сонголтыг дан ганц мөнгөний хэмжээгээр  илэрхийлнэ гэдэг нэг талаасаа сонгогчдыг дорд үзсэн хэрэг. Ихэнхи тохиолдолд иргэдийн сонголт тэдний итгэл үнэмшилийн илэрхийлэл байдаг. Дэмждэгээ л дугуйлж таарна. Одоо бол сонгуулиар мөнгө тараах нь хуулиар хориотойгоос гадна  дэндүү хоцрогдсон “арга барил” болсон.

Өчигдөр намууд зөвшилцөлийнхээ талаар мэдээлэл хийсэн.  Сонгуулийн сурталчилгаа, үйл ажиллагаанд зарцуулах мөнгийг нэр дэвшигч өөрөөсөө болоод сонгогч, намын гишүүд хандиваар “босгодог”.  Харин ирэх 2016 оны сонгуульд улс төрийн нам эвслүүд төрөөс тэрбум хүртэл төгрөгийн санхүүжилт авахаар шийдэж, хүсэлтээ хүргүүлж байгаагаа энэ үеэр мэдэгдсэн.  

Хамаг Монгол хөдөлмөрийн нам (ХМХН)-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Б.Одсүрэн “Өнөөгийн нийгэмд сонгуульд оролцох, ялалт байгуулах нь мөнгөтэй салшгүй холбоотой болсон. Тиймээс дөрвөн жилд нэг удаа болдог сонгуулийн санхүүжилтийг төр гаргах нь зөв. Ингэснээр нэр дэвшигчид тэгш, шударгаар өрсөлдөх боломж бүрдэнэ” гэсэн юм.

Монгол Улсад бүртгэлтэй, үйл ажиллагаа явуулж байгаа 20 гаруй нам лав бий. Тэгэхээр сонгуульд зориулж тэр намуудад мөн өдий хэмжээний санхүүжилтийг  төрөөс олгоно гэсэн үг. Хааяа нэг хэвлэлийн хурал хийхээс хэтэрдэггүй, бараг нэг гэр бүл, нэг компанийн харъяаны нам манайд цөөнгүй бий. Тэглээ гээд тэд төрийн мөнгөний гадна үлдэхгүй. Мэдээж намуудад энэ мөнгийг тэгш хуваарилахаас аргагүй байх. Том нам, эрх баригч гэх юмуу сөрөг хүчин гэх юм уу аль эсвэл жижиг нам, цөөхөн гишүүнтэй гэхчлэн ялгавартай хуваарилбал бас нэг хэрүүл нэмэгдэнэ.  Тэгээд ч намууд дан ганц төрөөс хуваарилсан мөнгөний хэмжээгээр сонгууль явуулна гэвэл ёстой үлгэр. Намдаа таалагдах, нэр дэвшихийн тулд ил далд элдэв аргаар намынхаа мөнгөн санхүүг дэмжиж л таарна.