Түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын олборлолт төвөг учруулж иржээ

УИХ-ын ээлжит бус чуулганы хуралдаанаар Түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын тухай хуулийн төсөл, Ашигт малтмалын тухай хуульд өөрчлөлт оруулах тухай, Аж ахуйн үйл ажиллагааны тусгай зөвшөөрлийн тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай, Улсын тэмдэгтийн хураамжийн тухай хуульд нэмэлт оруулах тухай хуулийн төслүүдийн хэлэлцэх эсэх асуудлыг үргэлжлүүлэн хэлэлцлээ.

Уг хуулийн төслүүдийн хэлэлцэх эсэх асуудлыг ээлжит бус чуулганы мягмар гаригийн үдээс хойшхи нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцэх үед УИХ дахь МАН-ын бүлгийн зүгээс хуулийн төслүүдтэй холбогдуулан нэмэлт мэдээлэл авах шаардлагатай байна гэдгээ илэрхийлсэн тул МАН-ын бүлэгт Уул уурхайн яамнаас нэмэлт мэдээлэл өгөхөөр болж, төслүүдийн хэлэлцүүлгийг түр хойшлуулсан юм. Харин МАН-ын бүлэг лхагва гаригт бүтэн өдөр хуралдаж төслүүдийн талаар холбогдох яамдын удирдлагуудын мэдээллийг сонссон тул чуулганы нэгдсэн хуралдаан хуралдаж амжаагүй.

Улсын Их Хурал 2010 оны 6 дугаар сарын 17-ны өдөр Ашигт малтмалын хайгуулын тусгай зөвшөөрөл шинээр олгохыг хориглох тухай хуулийг баталснаас хойш гурван жилийн хугацаанд ашигт малтмалын хайгуулын тусгай зөвшөөрөл шинээр олгогдоогүй байгаа. Хайгуулын тусгай зөвшөөрөл олгохыг ийнхүү хориглосноор хайгуулын тусгай зөвшөөрлийн тоо буурч ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийн тоо өссөн нь зарим талдаа сайн боловч зам, барилга, дэд бүтцийн бүтээн байгуулалтын ажил эрчимжиж байгаа өнөө үед тэдгээр бүтээн байгуулалтад шаардлагатай элс, хайрга зэрэг түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын хайгуулын ажил зогсонги байдалд орсон нь сөрөг үр дагавартай байна. Түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын олборлолт Улаанбаатар хотын ойролцоо Туул голын дагуу төвлөрч байгаа нь хотын хүн амын унд, ахуйн хэрэгцээний усан хангамж болон Туул голын экологийн орчинд тодорхой хэмжээний сөрөг нөлөө үзүүлж байна. Түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын хайгуулын ажлыг эрчимжүүлэн нөөцийг тогтоон ашиглалтад оруулж Засгийн газрын үйл ажиллагааны 2012-2016 оны хөтөлбөрт тусгагдсан дэд бүтцийн болон бүтээн байгуулалтын арга хэмжээнүүдэд шаардлагатай түүхий эдээр хангах шаардлага тавигдаж буйтай холбогдуулан Засгийн газраас энэ хуулийн төслийг санаачлан боловсруулсан байна.

Нийтдээ 10 бүлэг, 44 зүйлтэй уг хуулийн төсөлд тусгаснаар түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын хайгуулын болон ашиглалтын тусгай зөвшөөрөл олгох үйл ажиллагааг аймаг, нийслэлийн Засаг дарга хэрэгжүүлэх бөгөөд тухайн талбай нь бусад талбайтай давхцал бий эсэх талаар төрийн захиргааны байгууллагаас цахим хэлбэрээр мэдэгдэл авах юм байна. Түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын хайгуул, ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийг олгох эрхийг аймаг, орон нутгийн захиргаанд шилжүүлснээр тусгай зөвшөөрөл олгох эрх мэдлийн төвлөрөл саарах давуу талтай гэж Засгийн газар үзэж байгаа аж.

Ашиглалтын тусгай зөвшөөрлийг аймаг, нийслэлийн Засаг дарга хайгуулын тусгай зөвшөөрлийн талбайд давуу эрхээр бусад ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл олгодог зарчмаар олгох юм байна. Мөн бусад ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл олгодгоос онцлог зүйл нь улсын төсвийн хөрөнгөөр судалгаа явуулж тогтоосон эрдсийн хуримтлал бүхий талбай болон Ашигт малтмалын тухай хуульд сонгон шалгаруулалтын журмаар тусгай зөвшөөрөл олгох талбайд сонгон шалгаруулалтгүйгээр олгох боломжийг нээж өгч байгаа аж.

Мөн ашигт малтмалын нөөц ашигласны төлбөрийг түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын төрөлд 2.5 хувь байхаар, тусгай зөвшөөрлийн төлбөрийн хэмжээг талбайн хэмжээтэй уялдуулан тогтоодог байхаар төсөлд тусгажээ.

Уг хуулийн төсөл батлагдсанаар Засгийн газрын үйл ажиллагааны 2012-2016 оны хөтөлбөрт тусгагдсан бүтээн байгуулалтын зорилтууд хэрэгжих; Туул голын хөндий дагасан элс, хайрганы тусгай зөвшөөрөлд зохицуулалт хийх нөхцөл бүрдэх; зам, барилга, бүтээн байгуулалтын ажил гүйцэтгэж байгаа хуулийн этгээдүүд дур мэдэн дуртай газраа ухаж сэндийчин элс, хайрга олборлох үйл ажиллагаа зогсох; орон нутагт ажлын байр нэмэгдэх; аймаг, нийслэлийн иргэдийн Төлөөлөгчдийн Хурал, Засаг даргад газар нутгийнхаа хаана нь түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын тусгай зөвшөөрөл олгох боломжийг бүрдүүлэх; улсын төсвийн болон орон нутгийн төсвийн орлого нэмэгдэх зэрэг нийгэм, эдийн засгийн ач холбогдолтой гэж Засгийн газар үзэж байгаа аж.

Ингээд хуулийн төсөлтэй холбогдуулан гишүүд төсөл санаачлагч болон ажлын хэсгээс асуулт асууж хариулт авав. Гишүүн Я.Содбаатар манай улсад сүүлийн гурван жилийн хугацаанд ашигт малтмалын салбарын эрх зүйн зохицуулалт тодорхойгүй байгааг хэлээд УИХ-д оруулж ирсэн ч батлагдаагүй байгаа эрдэс баялгийн салбарт төрөөс баримтлах бодлогын баримт бичгийг шийдэж байж алтны болон түгээмэл тархацтай ашигт малтмалын хуулиа ярих ёстой юм биш үү, ээлжит бус чуулганаар үүнийг шийдүүлэх гэж яарах ямар шаардлага байна, эрдэс баялгийн асуудлыг төрөөс нэгдмэл бодлого, удирдлага, зөвшөөрлийн системтэй авч явах учиртай биш үү гэдгийг асуув. Энэ талаар Уул уурхайн сайд Д.Ганхуяг “УИХ-д өргөн бариад байгаа эрдэс баялгийн салбарт төрөөс баримтлах бодлогын баримт бичгийн төсөлд түгээмэл тархацтай ашигт малтмалыг тусдаа хуулиар зохицуулахаар тусгасан тул бодлогын баримт бичигтэй зөрчилдөх явдал байхгүй. Хуулиа батлаад тусгай зөвшөөрөл олгогдож байх нь бүтээн байгуулалтын ажил зөв зохистой, шуурхай явахад хэрэгтэй байгаа юм. Энэ хуулиар орон нутагт үйл ажиллагаа явуулах хүсэлтэй аж ахуйн нэгжүүдээс ирүүлсэн ТЭЗҮ-ийн талаарх саналыг Уул уурхайн яаманд ирүүлж шийдүүлэх, харин уулын ажлын төлөвлөгөөг нь орон нутгийн Засаг дарга батлдаад явахаар тусгасан байгаа” гэсэн хариулт өгөв. Мөн гишүүн Ё.Отгонбаяр хуулийн төслийг ээлжит бус чуулганаар шийдүүлэхээр оруулж ирсний учрыг лавлахад салбарын сайд “Үндсэндээ 2010 оноос хойш хайгуулын тусгай зөвшөөрөл олгогдоогүй байгаа тул бүтээн байгуулалтын ажлын шаардлагатай уялдуулан энэ асуудлыг тул эртхэн шийдэх нь чухал байгаа юм. Тэгээд ч намрын чуулганаар Эрдэс баялгийн салбарт төрөөс баримтлах бодлогын баримт бичиг, Газрын тосны тухай хуулийн төсөл зэрэг хэд хэлэн хууль тогтоомжийн төслийг хэлэлцэх учраас цаг хожих үүднээс ээлжит бус чуулганаар хэлэлцүүлэх нь зүйтэй гэж үзсэн юм” гэлээ. Мөн гишүүн З.Баянсэлэнгэ энэ талаар заавал бие даасан хууль гаргах шаардлага бий эсэхийг лавлахад “Нэгэнт бодлогын баримт бичгийн төсөлд бие даасан хуультай байхаар туссан асуудал учраас хуулийн төслийг хэлэлцүүлэхээр оруулж ирж байгаа юм” гэдгээ сайд хариулав.

Хуулийн төслийг хэлэлцэх эсэхтэй холбогдуулан үг хэлсэн гишүүн Я.Содбаатар хуулийн төсөлд орон нутагт эрх шилжүүлэхээр тусгасан нь эрдэс баялгийн салбарын тухайд эрсдэлтэй байж мэдэх тул энэ асуудалд нухацтай хандах учиртай. Нөгөө талаар орон нутагт төвлөрлийг саруулна гэж байгаа ч эсрэгээрээ бизнес эрхлэх, бүтээн байгуулалтын ажил явуулахад улам хүндрэл учруулж мэдэх юм. Түүнчлэн заавал бие даасан хууль гаргахгүйгээр одоогийн хуулийн зохицуулалтаар шийдээд явах боломж ч байна. Иймээс салбарын мэргэжилтнүүдийн саналыг сонсож, ажлын хэсэг гарган нухацтай хандах хэрэгтэй гэсэн байр суурьтай байгаагаа хэллээ.

Ингээд хуулийн төслүүдийг хэлэлцэх нь зүйтэй гэсэн байнгын хорооны саналын томъёоллоор санал хураалгахад хуралдаанд оролцсон 45 гишүүний 38 нь буюу 84.4 хувийн саналаар хэлэлцэхийг дэмжиж, анхны хэлэлцүүлэгт бэлтгүүлэхээр Эдийн засгийн байнгын хороонд шилжүүлэв.