Хуулийн өөрчлөлтөөр МАХН-ын дарга Н.Энхбаяр сонгуулийн гадна үлдэв

УИХ-ын өнгөрсөн баасан гарагийн чуулганаар Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуулийн төслийг хуралдаанд оролцсон 51 гишүүний 39 нь буюу 76.5 хувийн саналаар баталлаа. Мөн уг хуулийн төсөлтэй хамт өргөн мэдүүлсэн бусад хуулийн төслүүдийг эцэслэн баталсан юм. Хуулийг өнөөдрөөс эхлэн хүчин төгөлдөр хэмээн үзэж мөрдөхөөр туссан. Ингээд ирэх оны УИХ-ын сонгууль томсгосон мажоритар хэлбэрээр явах нь тодорхой болов. Хэлэлцүүлгийн явцад Төрийн байгуулалтын байнгын хороог хоёр ч удаа хуралдахад хүргэсэн хэдэн заалт бий. Тухайлбал, төслийн 28 дугаар зүйлийн 28.10 дахь хэсгийг “Эвслийн аль нэг нам дангаараа нэр дэвшүүлэх, намын сонгуулийн данснаас бие даан зарлага гаргах, өөр намуудын эвсэлд нэгдэн орох, бие даан болон өөр эвсэл байгуулан нөхөн, дахин сонгуульд оролцохыг хориглоно. Эвсэлд нэгдсэн намуудын олонх нь эвслээс гарсан тохиолдолд эвслийг тарсанд тооцно” гэж өөрчлөн найруулахаар тогтсоныг нэгдсэн хуралдаанд оролцсон гишүүдийн 72.5 хувь нь дэмжсэн. Энэ санал дээр зарим УИХ-ын гишүүн “Олонх биш ганц нэг нь гарахад л эвсэл задардаг байх ёстой. Эвсэл гэдэг чинь бүтнээрээ гэж ойлгогдоно” гэсэн шүүмжлэл хэлж байв. Ажлын хэсгийн зүгээс “Эвсэл амархан задрах нөхцөл үүсгэхгүй байх саналуудыг парламентад суудалтай, суудалгүй намуудаас тавьсан тул ингэж оруулсан” гэж байлаа. Ямар ч байсан эвсэл байгуулах хийгээд тэр эвслийг аль нэг нь дур зоргоороо гарч орж тараах боломжгүй болж байгаа юм уу даа. Мөн Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуулийн төсөлтэй хамт өргөн мэдүүлсэн Зөрчлийн тухай хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах тухай хуулийн төслийн зохих зүйлд “Сонгогчдын нэрийн жагсаалтыг хувилж олшруулах, тараах зөрчил гаргасан хүнийг таван мянган нэгжтэй тэнцэх, хуулийн этгээдийг тавин мянган нэгжтэй тэнцэх төгрөгөөр торгоно” гэсэн агуулгатай хэсэг нэмэхээр тогтсон юм. Сонгуулийн үеэр хамгийн их гардаг зөрчил энэ. Өнгөрсөн 2016 оны сонгуулиар “Та чинь тэр тойргийн хүн юм байна шүү дээ. Түүнд саналаа өгөөрэй” гэх маягийн шалаа, эсвэл мөнгө тараах явдал гарч байлаа. Үүнээс л сэргийлсэн болов уу. 

Сонгуулийн тойргийн асуудлыг тохирсны дараах хамгийн хэл ам дагуулсан заалт бол Төрийн байгуулалтын байнгын хорооны хуралдаанаар хуулийн төслийн анхны хэлэлцүүлгийг хийх үед УИХ-ын гишүүн Т.Аюурсайханы гаргасан санал юм. Тэрбээр хуулийн төслийн 30 дугаар зүйлд “Авлига, албан тушаалын гэмт хэрэг үйлдэж шүүхээр ял шийтгүүлж байсан бол нэр дэвшихийг хориглоно” гэсэн агуулгатай 30.8 дахь хэсгийг нэмэх саналын бичгээр гаргасан нь дэмжигдэж, улмаар чуулганы нэгдсэн хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх нь нэгдүгээр хэлэлцүүлэг дээр уг саналыг дэмжээд байв. Харин УИХ-ын даргаас өгсөн чиглэлийн дагуу Байнгын хороо эцсийн хэлэлцүүлгийн шатанд төслийн энэ заалт нь Үндсэн хуульд болон Үндсэн хуулийн цэцийн дүгнэлттэй нийцэж буй эсэхийг дахин нягтлах шаардлагатай гэж үзээд холбогдох лавлагаа материал гаргуулан судалж нягталсан. Үндсэн хуулийн цэцийн 2008 оны 6 дугаар дүгнэлтэд тухайн үеийн хуульд тусгагдсан нэр дэвшигч нь “ялгүй байх” гэсэн заалтыг Үндсэн хууль зөрчсөн байна гэж дүгнэснийг УИХ 2008 оны тавдугаар сарын 20-ны өдрийн нэгдсэн хуралдаанаараа хүлээн зөвшөөрөх нь зүйтэй хэмээн үзэж, тогтоол баталж байжээ. Иймээс төслийн анхны хэлэлцүүлгийн шатанд дэмжигдсэн дээрх саналыг хасахаар ажлын хэсгээс гаргасан зарчмын зөрүүтэй саналыг дэгийн хуулийн дагуу Байнгын хорооны хуралдаанд оролцсон гишүүдийн гуравны хоёроос доошгүй нь дэмжээд байв.

Гэвч Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хуулийн эцсийн хэлэлцүүлгийг хийх үеэр чуулганы нэгдсэн хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонх нь энэ заалтыг хасахыг дэмжсэнгүй. Ингээд Т.Аюурсайхан гишүүний гаргасан зарчмын зөрүүтэй санал хуульд орж батлагдах нь тэр. Үүнээс үүдэн Улсын Их Хурлын сонгуулийн тухай хууль Үндсэн хуулийн цэцийн хаалга татах тухай асуудал гарах нөхцөл үүссэнийг улс төр сонирхогчид хэлж байгаа. Мэдээж, Цэцийн зүгээс өнгөрсөн удаа гаргасан дүгнэлтийг нь зөрчсөн заалт Улсын Их Хурлын тухай хуульд туссан талаар иргэний мэдээлэл ирвэл хэлэлцэж шийдвэр гаргах учиртай. Мэдээлэл гаргах хүч нь ч бэлэн байж байна. Тэр бол МАХН-ынхан юм. Учир нь, авлига албан тушаалын хэргээр шүүхээс ял шийтгэл авч байсан улстөрч гэвэл хамгийн түрүүнд МАХН-ын дарга Н.Энхбаярыг нэрлэнэ. Тиймээс ч энэ санал хуулийн анхны хэлэлцүүлэгт орох үеэр л МАХН-ын дарга Н.Энхбаяр Төрийн ордноор зочилж, УИХ дахь МАН-ын бүлгийн дарга Д.Тогтохсүрэн нартай уулзаж “Нэг хэргээр насан туршид ялалж болохгүй. Намайг улс төрөөс холдуулах гэсэн ажил явагдаж байна” гэдгээ илэрхийлсэн байдаг.

Тиймээс энэ заалт хуульд орж батлагдсан тохиолдолд МАХН талаас зүгээр өнгөрөөхгүй болов уу.