Буриадад “Сээр хугалах”-ыг хэрхэн нэрлэх маргаан өрнөж байна
Буриадын үндэсний спортын холбоо, их сургуулийн хэл судлаач эрдэмтдийн хооронд ардын наадгайгаа хэрхэн нэрлэх талаар ширүүн маргаан өрнөжээ. Сээр хугалах буюу буриадаар “hэер шаалган” хэмээх наадмыг Буриадын нутаг болгонд өөр өөрөөр нэрлэдэг байна.
Буриадын үндэсний спортын холбооны тэргүүн Алексей Гыргенов Facebook хуудас дээрээ “Буриадын Спортын яамнаас Ардын хуралд сээр хугалахыг үндэсний спортын тоонд оруулах хүсэлт гаргасан. Харин Ардын хурлаас “Сээр хугалах” гэдэг нэр буруу байна гэсэн хариу ирлээ. Эрдэмтдээ, бид энэ наадмыг хөгжүүлэх гэж бүтэн долоон жил зүтгэж байх тэр үед та бүхэн хаана байсан юм бэ” гэж бичжээ.
Үндэсний спортын холбооноос “сээр хухалха” гэсэн нэр санал болгосон ч депутатууд “hээр шаалга” гэх нь зөв гэж үзжээ.
Алексей Гыргенов “Энэ наадам гурван улсад тархсан тоглоом. Монголд “Сээр хугалах” гэж ярьдаг. Маркетинг, хүмүүс хүлээн авах тал дээр ингэж нэрлэсэн нь илүү дээр. Олон улсын тавцанд энэ тоглоомыг гаргахад хөрш монголчуудын дэмжлэг шаардлагатай. Биднийг энд маргалдаад сууж байхад монголчууд шагайн наадам, гэр, Төрийн наадмаа ЮНЕСКО-д бүртгүүлчихлээ. Буриад хэлний h үсгийг мэдэхгүй хүмүүс “hээр шаалга” гэдгийг буруу дуудаж байна. Мөн сээр хугалах нь спорт бөгөөд hээр шаалга гэдэг ардын тоглоомоос өөр” гэж тайлбарлажээ.
Харин Буриадын их сургуулийн буриад хэл, утга зохиолын танхимын доцент Гарма-Ханда Гунжитова энэ талаар судалгаа явуулжээ.
Үүнд:
1. Спортын нэрд сээр гэж оруулах нь орчин үеийн буриад хэлний дүрэмд тохирохгүй байна. Сээрийг “hээр” гэж бичнэ гэж буриад хэлний толинуудад заасан байгаа.
2. “Хухалха” гэдэг үг утгын хувьд энэ эртний тоглоомыг нэрлэхэд тохирч байгаа. Дүрэмд ч таарч байна.
3. Буриад хэлэнд “Сээр” гэдэг өөр үг бий. Энэ үг табу, хорио цээр гэсэн утгатай. Тиймээс сээр хугалах гэж давхардуулан өөр зүйл нэрлэх нь үл ойлголцол үүсгэнэ.
4. Энэ бүхнээс үндэслэн энэ наадмыг “Сээр хугалах” биш “hээр хухалха” гэж нэрлэх нь зүйтэй. Мөн hээр шаалга гэж ч нэрлэж болно.
Холбоотой мэдээ
Сэтгэгдэл ( 21 )
Монголын буряадууд маань улам өсөж үржих болтугай.
Хэлмэгдүүлэлтийн үед замбараагүй олон буриад монгол эрчүүд маань хядуулсан. 25000 эр буудуулсан. Тийм учраас монголын буриадуудаа хайрлацгаая. Оросод байгаа нь яахав, хэлээ хурдтай мартаж байгаа, ирээдүй бүрхэг болсон.
буриадуудын өмсдөг тооровш малгай бол манж малгай биш, харин ч манжууд эртний монгол аймгуудын соёлоос их хуулбарлаж авсны дотор дээл хувцас ч багтана.
буриадууд монголжсон манж хамнигад биш ээ, монголын хойд талаар нутагладаг эртний язгуур монгол аймаг юм. Үүнд, Хори Түмэд, Булагад, Эхирид, Барга аймгууд багтана.
Heeltei basgadad honsultaats uguh gazar gedeg shigee onigoo boloh yum b.a daa.heer shaalga gene uu.yostoi teneg helleg b.a
hээр таших -сээр таших гээд л нэрлэчихэд болно. Угаасаа буриад зон с-ийг х-гээр хэлнэ шүү дээ. Сайн уу-хайн уу, хайнгуут, сайхан-хайхан, с үсгийг латины h-гээр бичиж х-гээр дуудна.
heer shaalga ha ha
Сээр чичих гэж ярьдаг
bas ih sanaatai ulsuud yumaa
Буриад хэл гэж байхгүй хамгийн сайн Монголжсон хамниган зүрчидүүд шүүдээ. Одоо ч манж малгай өмсдөг. Өөр Монголжсон гадны гэвэл сартуул хотонгууд бна
Эхлээд буриад хэл гэж байдаггүй, тэд монголоор буриад аялгаар ярьдаг гэдгээ ойлгож авах хэрэгтэй
Буриад хүүхнүүд хээр шаалгах дуртай юм байлгүй дээ. Эр хүний жаргал эзгүй хээр ээ гэж.
Сээр чичих
Харин эдгээр ойлголцлын түлхүүр болсон хэл үгийг үзэл суртлаар хавчин гадуурхах нь үүний эсрэг ёстой нөгөө жинхэнэ гаж зүйлсийг чинь өдөөх хүчин зүйл болж байгаа юм. Санаагаа ойлгуулж чадахгүй мөртөө жигтэйхэн хүүхэмсэг шар сэмжилсэн өвгөн, ая нь таарвал одоо ч гэсэн эрийн өмнө тэрий хадахад бэлэн эмгэчүүд, ойр төрлийнхөө хүүхэд балчируудыг ороод гарахдаа шаачихаж тун магадгүй залуус, мөнгөтэйг нь мэдвэл төрлийн ахдаа ч хормойгоо тавиад өгөх охид, ер нь завхай зайдан бүхээ хаанаас бий болдог гэж бодож байна? Энэ бүхэн үгний зөрүүгийн буруу ойлголцол, төөрөгдлөөс болдог юм.
Үгэнд гаж буруу зүйл үгүй. Тэгээд нэрлэсэн бол тэгэж л нэрлэх нь зүй. Харин гаж буруу сэтгэлгээ гэж байна. Гадас шаах, сээр шаах, бөгсөн бие, хошного гэж ярихад эвгүйцээд байгаа хүн өөрөө мэдрэлээ, сэтгэлгээгээ хянах нь зүйтэй. Хүүхэн шаах гэж ярихад хүртэл тодорхой утга бий. *** your mother гэж байгаа бол түүнийг халхаар эхтэйгээ унт биш эхийгээ шаамар гэж хөрвүүлэх нь л илүү ончтой. Янаглаж буй эр хүн эмдээ хандаад ”тэгээд байж байгаарай, хайрт минь, яг эндээс би хэд шаахан шаагадахъя” гэж тэчяадан хэлбэл үүнд гаж юм ер үгүй. Өөрийгөө бүрэн ойлгуулж үйлдлээ таниулж буй хэрэг. Энэ зүй ёсных.
Уг нь шаах юм шүү дээ. Манайд ч гэсэн сээр шаана л гэдэг. Гүй, шаах гэдэг үгийг ингэтлээ гадуурхах хэрэг байна уу? Шаах гэдэг бол чухам ориг монгол үг байх. Гамбирцаг ёворцог гэхээр нэг л амтгүй болчихож байгаа биз дээ? Тэгээд гадны хүнд кофег монголоор боргол гэдэг юм гээд тайлбарлахаар цаад хүн нь нэг л юм асууж тавлана. Танайд хэзээ кофе орж ирсэн юм бэ? Яалт ч үгүй цаад эх дуудлагаар нь дуудах харь үгс гээ байна. Тэгвэл үүний эсрэг яаж ч байсан ашиглаж байх ёстой хэдэн халх үг бас байна. Жишээ нь энэ шаах, бөгс, ал, хошного гэх мэт. Шаах бол шаах, тэгээд л гүйцээ. Сээр шаах наадаан.
Тэгээл Хээр Шаалгаал явалдаа буриадуудаа Оросч биш Монголч биш ёстой шаалгасан хэлтэй хүмүүсдээ
Үхсэн нохойн оцгорууд, өвөг хэлээрээ ч олигтой ярьж чадахгүй хэвтэж\n
heer shaalga gehen zohimjtoi yg bna basganaa heer shaallgah togloom toglii gej buriad busguid helnee
ha ha ha,
elii sda nar buraid heleerei ch yrij chadagvi bj olon yum hutsahiin.uursdiiguu oros gej shaadag ed nar 90