Төвөдийн Бурхны шашны төлөөх тулааны гал дундах 8 настай хүү

Хүүд элбэг хангалуун амьдрал, энгийн хүсэл тэмүүлэл заяасан гэлтэй. Монголын уул уурхайн томоохон компанийн гэр бүлд төрсөн тэр улсынхаа нийслэл дэх шил толь болсон өрөөнөөс компаниа удирдахаар нэг л өдөр сонгогдох байв. Харин үүний оронд найман настай хүү өнөөдөр Далай лам, Хятадын коммунист нам хоорондын тэмцлийн талбарын галын дунд ороод байна.

Түүнийг бүр бяцхан байхад бүх зүйл өөрчлөгдөв. Алтаар бүрсэн Бурхан багшийн сэрэг дүрийг залсан хийдэд очих үеэр эцэг нь хүүгээ, ихрийнх нь хамтаар нэгэн өрөөнд дагуулан орлоо. Тэрхүү өрөөнд тэд бусад долоон хүүгийн хамтаар нэгэн нууцлаг шалгалт өгчээ.

Хүүхдүүдэд янз бүрийн шашны эд зүйлс дэлгэсэн ширээг заав. Тэдний зарим нь эцэг, эхээс холдохыг эс хүснэ. Зарим нь саатааруулах гэж тавьсан өнгөт цаастай чихэрт татагдав. Харин Алтаннарын А. хүү бусдаас өөр байв. Тэр ширээн дээр тавьсан эрхинүүдээс нэгийг нь сонгон, хүзүүндээ зүүж, бясалгалын хонх цохиж үзэв.  Тэрбээр өрөөнд байсан нэгэн ламд дөхөн очиж, өвөр өөд тоглонгүй авирав. “Энэ бол маш онцгой тэмдэг байсан” гэж хоёр өндөр хэргэм зэрэгтэй ламын хамтаар хүүг ажиглан суусан шашин судлаач Мишиг-Ишийн Батаа ярив. Бид нэг нэгэн рүүгээ харж, үг  дугарсангүй.

Тэд Богдын 10-р дүр, Төвөдийн Бурхны шашны гурван томоохон зүтгэлтний нэг бөгөөд хүн амынх нь тэн хагас нь Буддын шашинтай Монголын Бурхны шашны тэргүүнийг ийн тодруулжээ. Дараагийн долоон жилд лам нар Жавзандамба хутагт хэмээх алдаршсан Богдын дүрийг чандлан нууцалсан.

Энэ оны гуравдугаар сард Далай лам Энэтхэгт болсон хүндэтгэлийн арга хэмжээний үеэр цагаан амны хаалт зүүсэн, торомгор нүдтэй,  гурван талаас нь авхуулсан үсний засалттай, үндэсний дээл өмссөн хүүг хурсан олонд танилцууллаа. Х Богд тодорсон гэх мэдээг Монголд баяр хөөртэй хүлээн авчээ.

Богд нь монголчуудын үндэсний дархлааны бэлэг тэмдэг бөгөөд Төвөдийн Бурхны шашныг хүлээн авч, Хятад болон эзэлсэн газар нутагтаа түгээн дэлгэрүүлэхэд үүрэг гүйцэтгэсэн Монголын эзэнт гүрний Хубилай хааны үр садын 400 жилийн өмнө бий болгосон институт. ХХ зууны эхээр Төвөдөд төрсөн Богд Монголын шашин, төрийг хослон барьж байсан бурханчлан тахиулсан хаан байв. Өнөөдөр Богдын нэрээр банк, ноолууран бүтээгдэхүүний бутик, авто салонуудыг нэрлэжээ. Хэн нэгэн найтаахад монголчууд “Богд өршөөг” хэмээдэг. Гэвч хэн Богд болох вэ гэсэн асуудал Монгол, Хятад, Төвөдөд хамаатай нарийн, эмзэг асуудал юм.

Хятадын Коммунист нам Төвөд дэх хяналтаа чангатгахад чиглэсэн урт хугацааны бодлогынхоо хүрээнд Хятадаас гадна хүртэл Төвөдийн Бурхны шашинд өөрийн мэдлээ батжуулахыг эрмэлзэж буй. Хятад улс нь 1959 онд залуу насандаа Төвөдөөс дүрвэн гарч, Энэтхэгт орогнож буй Далай ламыг /88 настай/ Төвөдийг салан тусгаарлахын төлөө тэмцэгч дайсан хэмээн үздэг. Шашингүй үзэлтэй гэж албан ёсоор зарладаг ч Хятадын Коммунист нам л зөвхөн Богдын болон бусад өндөр хэргэм зэрэгтэй ламын хойд дүрийг тодруулна хэмээн мэдэгддэг.

Богдын өмнөх дүр 2012 онд жанч халсны дараа Хятадын талаас дараагийн дүрийг нь тодруулах эсвэл нөлөөлөх гэж оролдох вий гэсэн болгоомжлол байсан. 1995 онд Хятад Далай ламын Банчин ламын хойд дүрээр тодруулсан хүүг хулгайлсан. Банчин лам нь Төвөдийн бурхны шашинд хоёр дахь нөлөө бүхий дүр.

Өнгөрсөн жил Далай лам Алтаннарын А.-ийн хамтаар олны өмнө гарч ирснээр шашиндаа хэр их нөлөөтэй болохоо харуулж, Бээжингийн байр суурийг сорьсон алхам хийв. Энэ үйл явдал Монгол, Хятадын харилцааг сорьж, тус улсыг хүнд байдалд оруулсан. Тэгвэл орчин цагийн Монгол Улсад хүүхдийг ламын хойд дүрээр өргөмжлөх уламжлал хэр их ач холбогдолтой вэ гэсэн асуулт урган гарч байна. Зарим хүмүүс хүүгийн гэр бүл шиг элит гэр бүл хэтэрхий давуу эрх эдэлж байна гэж гомдоллох нь бий.

Харин хүүгийн Америкт боловсрол эзэмшсэн эцэг, эх нь тэдний сонгоогүй, хүүгийнхээ шашны үйл, зорилгын төлөө итгэл, мөрөөдлөөсөө татгалзаж байна. TikTok болон цахим тоглоомд дуртай гуравдугаар ангийн хүүг олон арван жилийн сургалт, ганц бие амьдрал, Монголын бурхны шашныг хамгаалахын тулд Хятадын дарамт, шахалтыг сөрөх том үүрэг хариуцлага хүлээж байна. Зарим талаараа түүний ихрийг ч мөн том үүрэг, хариуцлага хүлээнэ.

Хүүг хамгаалахын тулд андуурам ижил Алтаннарын Ачилдай, Алтаннарын Агудай нар олны өмнө бие биегүйгээр харагдах нь ховор. Үнэндээ Далай лам ч тэр, эцэг эх нь ч тэр Энэтхэгт болсон арга хэмжээний үеэр хэнийг нь танилцуулсныг олон нийтэд хэлээгүй. “Бид хүүгээ шахалт дарамт дор бус, хүнд бэрх хичээл номын ачааллаас ангид энгийн орчинд өсөөсэй гэж хүсэж байна” гэж хүүгийн ээж Н.Мөнхнасан ярина. “Тэр видео тоглоом тоглохыг хүсвэл тоглож л байг” гэв.

Итгэл, бишрэл сэргэх найдвар

Шашин судлаач М.Батаа болон Гандантэгчинлэн хийдийн тэргүүн лам нар Богдын хойд дүрийг тодруулахдаа багагүй эмээж байв. Учир нь цаг хугацааны явцад хойд дүрийг тодруулах уламжлал бараг алдагдсан байв. Тэд Үндэсний архиваас холбогдох баримт, материалыг судалж, Энэтхэгийн Дарамсала дахь Далай ламын туслахуудтай зөвлөлдөв. Ингээд тэд 2014 болон 2015 онд Улаанбаатар хотноо төрсөн 80 мянган хөвгүүний нэрсээс эртнээс уламжилж ирсэн зан, заншлын дагуу 11 хүүг сонгожээ. Тэднээс ес нь  тэрхүү нууц шалгалтад орохыг зөвшөөрсөн байна.

Тэр өдөр Алтаннарын А.-ийн сонгож, зүүсэн эрх нь Богдын IX дүрийн хэрэглэж байсан эрх байсан ба өвөр өөд нь мацсан лам нь IX Богдын туслах байжээ.

Богд хэмээх дээд хэргэм зэргийг монголчууд өмчлөөд гурван зууныг үджээ. Монголчууд VIII Богдтой хамт Богдыг тодруулах уламжлал үгүй болсон хэмээн боддог байж. Сүүлийн жилүүдэд Монгол дахь Бурхны шашин Далай ламын дэмжлэгтэй эргэн сэргэж, эртний сүм хийдүүдийг сэргээн босгож, лам нар сүүдрээс гарч иржээ. IX Богд 2011 онд Монголд залран иржээ. Тэрбээр 79 насандаа жанч халахаасаа өмнө хойд дүрийг нь Төвөд бус харин Монголоос тодруулахыг захисан. Тэрбээр шашны хувьд удирдан чиглүүлэх ард түмэнтэйгээ ойр байхыг хүсжээ.

Элитийн сүүдэр

Алтаннарын А. нь монголчуудын оюун санааны удирдагчаар тодрохоос өмнө Монголын бизнесийн томоохон гэр бүлд төрсөн. Түүний эмээ Ц.Гарамжав Монгол Улсын томоохон хувийн компаниудын нэг болон “Монполимет” компанийг үүсгэн байгуулсан. Тус компани алт олборлолтын салбараас үйл ажиллагаагаа эхлүүлж, цемент үйлдвэрлэлийн салбарт өргөжин, амжилттай ажиллаж байна. Хүүгийн ээж тус компанийн гүйцэтгэх захирал. ТВ-ийн “Shark Tank” шоуны шүүгч хийж байсан. Гэвч тус гэр бүлийн амжилт, Ц.Гарамжав нь парламентын гишүүн, IX Богдын “ивээн тэтгэгч”-ийн үүрэг гүйцэтгэсэн нь Богдын хойд дүрийг тодруулах явцад элитүүд нөлөөлсөн гэх асуудлыг хөндөв. Нэрт яруу найрагч Ц.Хулан зэрэг зарим хүмүүс  Алтаннарын А.-г тодруулсан нь элитүүдийн эрх мэдэлд ямар монопол эрхийг эдэлж буйг харуулсан тод жишээ хэмээн шүүмжлэв. Хүүгийн эцэг, эх сэтгүүлч Н.Өнөрцэцэгийн постууд нь интернэт орон зайд тэдний гэр бүлийн эсрэг заналхийллийг өдөөж байна хэмээн ярьжээ. Тэд хүүдээ энэхүү сэнтийг худалдан авсан гэх таамгийг ч няцааж байна.

Хөрөнгө чинээ нь баян, ядуугийн ялгаа их Монгол Улсад эмзэг асуудал болсон. Энэ асуудал оршин суугчдынх нь дөрөвний нэг хувь нь уул уурхайн салбарын бүүм-д босгосон хөшөө мэт сүндэрлэх тансаг молл, зочид буудлаас хол хотын захын гэр хороололд тарчиг амьдардаг Улаанбаатарт хаа хаанаас илүү хурц тавигддаг.

Түүхэнд Төвөдийн лам нар язгууртан гэр бүлээс гаралтай байжээ. Зарим ажиглагчид баян, чинээлэг гэр бүлээс гаралтай залуу лам нар илүү сайн боловсрол эзэмших боломжтой байдгаараа давуу талтай. Энэ бол өмнөх амьдралдаа буян хийсний тэмдэг гэж үздэг.

Эрх мэдлийн төвийн огцом шилжилт

Монголын Богдын хойд дүрийг тодруулснаар Хятад, Далай ламын хооронд болж буй улс төрийн шатрын өрөгт Монгол Улсыг гүнзгий татан оруулж байна. Монгол Улс экспорт болон дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтын хувьд Хятадаас хараат. Улаанбаатарт Хятадын ул мөр тод харагдана. Хотын гүүрэн зам, спорт комплекст “Нэг ирээдүйн төлөөх Хятадын тусламж” гэсэн самбар нүдэнд тусна.

Бээжингийн нүдэнд буруу мэт харагдах алхмынхаа төлөө Монгол Улс өндөр үнэ төлнө. 2016 онд Монгол Улсад айлчлахдаа Далай лам Монгол Улсад Богдын хойд дүрийг тодруулсан хэмээн анх удаа мэдэгдсэн нь бөмбөг дэлбэрсэнтэй адил мэдэгдэл байлаа. Хятад ч хариу арга хэмжээ авахдаа удаан хүлээлгэсэнгүй. Тус улс хилээ хааж, хоёр талын хэлэлцээгээ цуцалж, Монголын бүтээгдэхүүнд тариф ногдуулсан. Түүнээс хойш Далай лам Монголд айлчлаагүй. Дээрхийн гэгээн Монголд хүрэх арга замтай болсон гэж Монгол Улсын үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлд ажиллаж байсан шинжээч Б.Мөнхнаран ярьж байна. Монгол хүнийг сонгосноор Төвөдийн Бурхны шашин дахь эрх мэдлийн төв Дарамсалагаас Улаанбаатар руу огцом шилжсэн гэж шинжээч онцолж байна. Алтаннарын А. нь Вашингтонд төрж, АНУ-ын давхар иргэншилтэй тул АНУ-ын засгийн газарт тодорхой хэмжээгээр хамаатай болж байна. АНУ-ын иргэншил нь түүнийг Хятадаас давхар хамгаалах боломж гэж ярих нь бий.

Хятад улс Алтаннарын А.-г тодруулсан асуудлаар албан ёсоор байр суурь илэрхийлээгүй ч хэрэв Х Богд Далай ламтай хэт ойр байвал Монгол Улсад үр дагавартай гэж Бээжин анхааруулсан хэмээн нэрээ нууцалсан Монголын болон гаднын албан тушаалтнууд ярьжээ.

Далай ламын Монгол дахь төлөөлөгч Тело Тулку Ринбучи Хятад улс дэлхий дахинд Бурхны шашныг хянахыг хүсэж байна гэж буруутгаад Алтаннарын А.-г улс төрийн шалтгаанаар тодруулсныг няцаав. Түүний хэлснээр Далай лам хүүтэй бага харилцаа холбоотой. Энэ бол цэвэр шашны асуудал гэж тэрбээр онцлов.

Хүүгийн хувь заяа

Хүүг Богдын хойд дүрээр тодруулсан тухай мэдээг хэн хэнээс бус тухайн үеийн Ерөнхийлөгч Цахиагийн Элбэгдоржоос утсаар дуулжээ. Хүүгийн ээж Мөнхнасан шууд л татгалзсан байна. Эцэг, эх нь хүүгээ нэгэн өдөр инженер болж, гэр бүлийнхээ бизнесийн эзэнт гүрнийг удирдана гэж найдаж байв. “Бид тийм зүйл байх ёсгүй. Миний хүү тэр үед нялх байсан. Юу болох талаар урьдчилж хэлж, дуулгаагүй” гэж Мөнхнасан ярив. Мөнхнасан нөхөр Алтаннарын хамтаар НҮБ-ын Хүүхдийн санд хүртэл хандаж, тусламж хүсжээ. Хойд дүрийг тодруулах нь тэдний хүүгийн эрхийг булаасан гэж тэд үзсэн нь тэр.

Ерөнхийлөгчтэй утсаар ярьсны дараа Алтаннарын гэр бүл Улаанбаатар даруй ирж, лам нараас өөр хүүг хайхыг шаардсан байна. Лам нар хичээе хэмээн хэлсэн бол Далай лам татгалзаж, үүний оронд сайтар бодохыг санал болгосон байна. Лам нар хүүгийн нэрийг задруулахгүй байх амлалт өгчээ.

Түүний гэр бүл хүнд байдалд оров. Хүүгийн эцэг Ч.Алтаннар Монгол Улсын Үндэсний их сургуульд ажилладаг нэртэй математикч. Тэрбээр Монголын бахархал болсон институтийг сэргээн тогтоохоос татгалзвал эх орноосоо нүүр бууруулахтай адил хэмээн зовнино. Мөнхнасан Төвөдийн Бурхны шашны гэгээн удирдагчаас татгалзаж, гэр бүлдээ муу үйлийн үр дагуулах вий хэмээн эмээнэ. Эцсийн эцэст тэд алтан тэнцвэрийг олохоор шийдэв. Хүүг ердийн сургуульд явах боломжоор хангах, хамгийн гол нь хүү 18 нас хүрэхдээ өөрөө Богд-оор үлдэх эсэхээ шийднэ. Тэр бол түүний шийдвэр байх болно гэж Мөнхнасан онцлов. Тэр хүртэл Алтаннарын А. бусдын адил хүүхэд насаа аз жаргалтай өнгөрүүлэх ёстой.

Энэ бол зөвхөн түүний амьдрал өөрчлөгдөж буй хэрэг биш. Түүний ихрийн амьдрал ч өөрчлөгдөнө гэсэн үг. Ихрүүд ижил хувцас өмсөж, шашны хичээл заалгаж байна. Ээж нь нэг хүүгийнхээ төлөө нөгөө хүүгийнхээ амьдралыг золиослохыг хүсэхгүй байна гэж ярив. Нэг нь нөгөөгийнхөө сүүдэрт амьдрах ёсгүй. Алтаннарын А—ийн аюулгүй байдалд итгэлтэй болохоос нааш гэр бүл нь үүнийг хийх л болно гэж тэрбээр онцлов.

Хүү хоёр өөр ертөнцдөө хялбархан дасан зохицож байгаа гэлтэй. Түүнийг Дарамсалад Далай лам танилцуулах хүртэл олон цагаар номхон сууж, түүний сургаалыг сонсов. Өнгөрсөн өдрүүдэд тэрбээр сургуульдаа явж, ангийнхаа хүүхдүүдтэй тоглож, биеийн тамирын хичээлдээ буухиа гүйлтэд оролцохдоо нүүр дүүрэн инээмсэглэнэ. Дараа нь дээл өмсөн, Гандантэгчинлэн хийдэд  шашны номоо үзэв. Лам нарын дэргэд хүүгийн тэр их эрч хүч дөлгөөн, тохитой хүний аурагаар солигдон, судар уншин, шашны зан үйл заалгана. “Хүүхэд учраас юу болж буйг ойлгохгүй байгаа ч дургүйцээгүй. Тэр маш амгалан. Түүний хоёр дахь төрх нь юм шиг” гэж хүүгийн ээж ярив.

Эх сурвалж: The New York Times