Мах идэхгүй бол эрт зөнөглөнө

Нэг хэсэгтээ л мах шиг муу хүнс үгүй болов. “Өөх тостой хоол бага идэж бай”, “Хүн гэдэг амьтан мах идэхээр заяагдаагүй...” гэх мэтийн суртал ухуулга газар авсан. Монголчууд ч ногоо, будаа идэхийг урьтал болгож, зоогийн ширээгээ “өвсний хашаа”. “ногооны талбай”-тай дүйхээр чимэглэх болсон. Хөдөөд ч тэр халдвар тархсан даа хөөрхий. Тэгэхнээ Европд тавин жилийн тэртээд эрдэмтдийнх нь олж илрүүлсэн "гайхамшигт судалгаа"-ны туршилтанд бид хамрагдаж явж. Тавин жилийн дараа барууны эрдэмтэд өөх тосоо идэж, хэрэглэхийг зөвлөн бөхөлзөж эхэллээ. Мах, өөх, тосны ашиг тусыг тэд олж хараагүйдээ харамсаж буй аж. Өөх мах идээгүйгээсээ болж тархи, зүрх судасны өвчин газар авч байгаа ч гэнэ. Мах иддэг хүний тархины судас нарийсдаггүй, даралт ихсэхгүй, гэдэс доторт сайн нөлөөтэйн дээр таргалах магадлал тун бага гэдгийг өнөөх европын эрдэмтэд тогтоосон аж.

 Тэгээд ч Б.Болсайхан эмч, “Нэгдүгээрт монгочууд өөх, мах сайн идэж бай..." гэж зөвлөсөнийг сонины тасархай дээрээс олж уншиж байсан билээ. Монгол хүний биеийн онцлог, байгаль цаг уурын байдал мах идэх гол үндэс болдог гэдгийг хүн бүр мэдэрдэг ч хаа холын хүний нөлөөнд автаж, үндэсний хоолноосоо татгалзахад хүрдэг билээ. Амеркийн эрдэмтэд иргэдээ олон жил мах идэхийг хоргилсоныхоо горыг өнөөдөр амсаж байгаа гэх. Тэдний хүн амын дунд хэт таргалалт газар авч, тархи нь өөрчлөлттэй гэсэн судалгаа гарсаныг Б.Болсайхан эмч дурдсан байсан. Америк, европын эрдэмтэдийн өнөөгийн судалгаагаар тавин жилийн өмнөхөөс тэс өөр дүгнэлт гарч ирээд байгаа нь мах, өөхний хэрэглээ хүний биед маш эергээр нөлөөлдгийг олж илрүүлсэн явдал гэнэ.

Адууны мах Монгол хүний биед зохино

Дэлхийн эрдэмтэд 50 жил муулсан өөх махаа одоо магтаж, ач тусын тухай хүмүүсдээ сэргээн ойлгуулах гээд ядаж суутал махны орон гэгддэг Монголын эрдэмтэн Б.Ичинхорлоо гэх бүсгүй “Адууны мах хүний биед зохихгүй...” гээд ярьж сууна. Магадгүй тэрбээр мунгинасан байх л даа.  Эсвэл тэр эрдэмтдийн судалгааны тухай мэдээгүй байж болох юм. Олон зуун жилээр махыг хүнсэндээ хэрэглэж ирсэн Монголын ард түмэн адууны махны ач тусыг эрдэмтдийн амнаас сонссон сонсоогүй мэднэ л дээ. Ялангуяа өвлийн хүйтний эрч наашлах энэ цаг үед адууны мах нэн тустай хүнс билээ. Оюунтан ахуй үедээ өвлийн амралтаар харьж яваад даарч, хатгалгаа өвчин тусаад очив би. Ээж минь, биеэ даахгүй шахам гэртээ орсон намайг үнсэж угтаад, шууд л ор засаж хэвтүүлсэн юм даг. Ах нарын нэгнийг пүнзнээс адууны мах нимгэн зүсэж ирэхийг “зарлигдаж”, өөрөө аарц буцалгаж билээ. Халуун аарц оочлуулж, авч ирсэн махыг бүлээн усанд дүрж, нуруу тойруулан ороосон санагдана.

“Салхи авхуулж болохгүй шүү, хөнжлөө битгий тийрээрэй...” гэсэн даалгаварыг нь ягштал биелүүлж өглөө сэрэхэд, дахин төрсөн мэт бие хөнгөрч, цор цор хийх ханиад төдий л зүйл үлдсэн байж билээ. Харин адууны мах өмхийрч муудсан байсан. Ер нь адууны мах нь халуун чанартай учир янз бүрийн ханиад томуу зэрэг өвчнөөс урьдчилан сэргийлэх, анагаах чадалтай л даа. Мөн бөөр бэлхvvсний хvйтэн шар усыг арилгах, идээ бээрийг зогсоох зэрэгт сайн гэлцдэг. Адууны өөх тосыг олон жил хадгалах тусам эмчилгээнд хэрэглэхэд өндөр үр дүн өгдөг гэлцэнэ. Хоёроос гурван жил өнжөөсөн өөх тосоор нуруу, үе мөчинд бариа хийхэд үр дүн нь хурдан танигддаг гэж ярьдаг. Адууны ясны шөлөнд буцалгасан аарц, ямар ч ханиадыг түргэн эдгээдэг гээд тоочоод байвал олон зүйл бий. Монголчууд адуугаа дээдэлдэгийн нэг учир шалтгаан нь түүний мах, сүүнд оршдог гэдгийг санах хэрэгтэй.

Л.Зул

www.zindaa.mn