Д.Баттулга: З.Энхболд ”Эрдэнэт”-ийг мэдэхийн дээдээр мэднэ

Нийслэлийн АН-ын дарга Д.Баттулгатай ярилцлаа.

-Ардчилсан нам дотооддоо үймээнтэй байна. Ерөнхийлөгчийн Тамгын газар гэх байгууллага З.Энхболд даргатай нэг намын фракц шиг ажиллаж, намынхаа нөхдийг ч шүүмжлэх болжээ. УИХ-ын болон эрх баригч намын даргаар ажиллаж байсан хүн өөрөө “Эрдэнэт” үйлдвэрийн 49 хувийг авчирсан процессыг огт мэдээгүй гэж байгаа нь олны анхаарлыг татлаа?

-Сүүлийн үед “Эрдэнэт” үйлдвэрийн 49 хувь тойрсон улстөрчдийн популизм газар авч, өөртөө оноо цуглуулах оролдлого хийцгээж байна. Түүний нэг нь Ерөнхийлөгчийн Тамгын газрын дарга З.Энхболд юм. “Эрдэнэт” үйлдвэрийн ОХУ-ын эзэмшилд байсан 49 хувийг  Монгол Улсад оруулж ирэхэд З.Энхболд УИХ-ын болон тухайн үед төрийн эрх барьж байсан АН-ын даргаар ажиллаж байсан. Энэ үед дэмжихийн дээдээр дэмжиж байсан хүн нь З.Энхболд өөрөө юм. Тэгэхээр энд зориуд нэг зүйлийг дуулгах хэрэгтэй болно. Өнгөрөгч 2016 оны сонгуулийн санал хураахаас нэг хоногийн өмнө Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг нэг ойлгомжгүй товчхон мэдэгдэл хийсэн.  Тэр үед би нийслэлийн сонгуулийн штабыг удирдаж, Д.Дорлигжав төв намаас сонгуулийн удирдлагад оролцохоор ирж байсан ийм цаг үе. Ч.Сайханбилэгийн мэдэгдлийн араас МАН-аас АН-ынхан “Эрдэнэт” үйлдвэрийг хуваагаад идлээ гэх пиарыг зогсоо зайгүй хийлээ. Манай пиарын баг АН-ын дарга, удирдлагууд тодорхой хэмжээний мэдэгдэл хийхгүй бол сонгуулийн үр дүнд сөргөөр нөлөөлнө гэдгийг ч хэлж байсан. Уг нь бид нар урьд өмнө “60 тэрбум”-ын асуудлаар пиар хийж, нийгмийн хандлагыг эргүүлчихсэн байсан. Гэтэл Ерөнхий сайдын ойлгомжгүй мэдээлэл нь эерэг явж байсан нөхцөл байдлыг өөр тийш эргүүлсэн. Тэр үед Д.Дорлигжав З.Энхболдтой уулзаж мэдэгдэл хийхийг шаардаад ирэхдээ нэлээд гайхсан царайтай “З.Энхболд Ч.Сайханбилэгтэй хамт сууж байна. Би Эрдэнэтийн асуудлаа яах юм гэж асуухад З.Энхболд ОХУ-д байсан 49 хувийг оруулж ирж байгаа нь маш зөв гэчихээд ямар нэг мэдэгдэл хийхгүй шинжтэй байна" гэж ирсэн. Энэ үед АН ард түмэнд зөв талаас нь мэдээлэл өгсөн бол сонгуулийн үр дүн арай өөр гарах байсан гэж боддог. Гэтэл АН-ын болон УИХ-ын дарга байсан хүн дэмжиж байсан хэрнээ ямар ч мэдэгдэл хийгээгүй. Одоо болохоор “Би ерөөсөө мэдээгүй. Надад мэдэгдээгүй, хулгай хийсэн нөхдөө зайлуул” гэх мэтээр ярьж байгаа нь гайхмаар юм. Ингэж олон түмнээс оноо авах гэж худлаа ярих хэрэггүй. Үнэн юм үнэнээрээ сайхан.
 

-З.Энхболд МАН-ын Ц.Мөнх-Оргил гишүүнийг дуэльд дуудаж халз үзнэ, “Эрдэнэт”-ийн 49 хувийг мэдээгүй гэх мэт зүйл ярьж байгаа нь айсуй сонгуулийнхаа ажлыг л хийгээд байна гэж харж болох уу?

-Хэнийг хаана дэвшүүлэх, хэнийг УИХ-д дэвшүүлэх вэ гэдгийг АН өөрийнхөө дотоод журмаар шийддэг. Одоогийн дүрмээр бол сонгон шалгаруулах комисс гаргаж, намын дарга нь асуудлыг Үндэсний бодлогын хороонд оруулж байж шийд гаргана. Түүнээс биш нэг гишүүн гарч ирээд “би түүнтэй үзнэ”, “тэр тойрогт үзнэ” гээд зарлаад явах нь зохимжгүй. Гэтэл өрсөлдөх гээд байгаа Ц.Мөнх-Оргил нь хаана нэр дэвших гээд байгаа юм. МАН дахин нэр дэвшүүлэх үү гэдэг нь тэр намын асуудал. Тэр нь Ховдод нэр дэвшинэ гэвэл Ховд руу дагаж яваад өрсөлдөх юм уу. З.Энхболд сонгуулийн өмнө “Эрдэнэт”-ийн тухай мэдэгдэл хий гээд байхад нэг ч удаа дуугарахгүй байж байгаад сонгуулийн үр дүнд сөргөөр нөлөөлсөн. Мэдэхийн дээдээр мэдэж байж гурван жилийн дараа гэнэт "мэдээгүй" гээд яриад явахаар гайхах юм. Хүн жаахан жудагтай баймаар. З.Энхболд, УИХ, АН-ын дарга байсан, манай Д.Эрдэнэбат бүлгийн дарга байсан. Нэг командаар хэдэн жил асуудлаа шийдээд намаа аваад явж ирсэн хоёр биз дээ. Д.Дорлигжав, З.Энхболд хоёр ерээд оны сүүлээр “Эрдэнэт”-д очоод Д.Дорлигжав нь “Эрдэнэт”-ийн дарга болоод өөрөө Төрийн өмчийн хорооны даргаар ажиллаад мөр зэрэгцэн явж л байсан. Өнгөрөгч 2016 оны сонгуулийн үеэр ангийнхаа анд С.Баярцогтыг баахан муулав даа. Одоо болохоор хамт явсан найз нөхдөө муулаад л сууж байна. Өнөөдрийн улс төрийн нөхцөл байдлаас харахад Д.Дорлигжав, Д.Эрдэнэбат нарыг муулах хүн олон л байгаа байхыг үгүйсгэхгүй. Гэтэл З.Энхболд тэдний хажуугаар чихэлдэн орж муулах ямар хэрэг байна вэ. Өөрийнхөө жудаггүй байгааг л харуулсан хэрэг. Олон нийтэд нөхдөө  муулж өөрийнхөө нэр хүндийг өсгөх гэсэн өчүүхэн санаа агуулаад байна.    

-Гэтэл нөгөө талаас Ерөнхий сайд асан Н.Алтанхуяг мэдэгдэл хийж, намаа цэвэрлэнэ гэх мэтээр ярьж байна. Энэ бол намын дотоод хагарал туйлдаа хүрч байгааг харуулсан хэрэг байх?

-Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар АН, түүний дотор нийслэлийн АН бүгд эрвийх дэрвийхээрээ хөдлөөд одоогийн Ерөнхийлөгч Х.Баттулгыг гаргаж ирсэн шүү дээ. Гэтэл өнөөдрийн байдлаар Тамгын газрын дарга нь энэ намд хэн байх ёстой хийгээд хэн байхгүйг шийддэг бололтой. Нөгөө талаас Ерөнхийлөгчийн Улс төрийн бодлогын зөвлөх нь “АН-ын энэ удирдлагыг зайлуулах хэрэгтэй, намаа цэвэрлэх хэрэгтэй” гээд зогсож байна. Энэ бүх акц нь 2020 оны сонгууль болоход сөрөг үр дагавар авчрахаар харагдлаа. Эд нарт 2020 оны сонгууль хамаагүй байж болох ч 2021 оны Ерөнхийлөгчийн сонгууль байгааг санах хэрэгтэй.

-Н.Алтанхуяг Ерөнхийлөгчийн Улс төрийн бодлогын зөвлөхийн албаа өгч байгааг зарлаад мэдэгдэл хийлээ. Үүнээс харахад өөрөө АН-ын удирдлагад санаархаж байгаа юм биш үү?

-Н.Алтанхуягийн мэдэгдлээс харахад Улс төрийн бодлогын зөвлөхийн ажлаа өгч, АН-ын дарга С.Эрдэнэ УИХ дээр шударга бус зүйл их хийлээ. АН гэдэг чинь ямар хоёр, гуравхан хүний нам биш. Ардчиллын төлөө 30 жил явсан манай гишүүдийн хичээл зүтгэлийг хэдхэн хүн, МАНАН-гийн тоглоом болгоод хаячихаж болохгүй юм байна. Тиймээс би хариуцлагаа ухамсарлаж намынхаа мянга мянган гишүүдтэй хамтраад намаа цэвэрлэхээр шийдлээ гэх утга бүхий зүйл хэлнэ лээ. Хэнтэй нийлж юугаа цэвэрлэх гээд байгаа юм бэ. Үүнээс харахад өнөөгийн намын удирдлагыг гартаа авах гэсэн санаа юм биш үү. Тэдэнд хандаж хэлэхэд АН бол тийм нам биш, өөрийн гэсэн үнэт зүйлтэй, дүрэм журамтай нам. Н.Алтанхуяг өөрөө энэ намын дарга байсан хүн мэдэж байх ёстой.

-Тэгэхээр та өнөөгийн АН-ын удирдлагуудыг ямар ажиллаж байна гэх дүгнэх вэ?

-АН-ын дарга болон бусад удирдлагын талаар нийгэмд янз бүрийн яриа байж л байна. Ялангуяа Намын бүлгийг татан буулгасан, намаасаа УИХ-ын гишүүдийг хассан гэх бурууг С.Эрдэнэ болон Ерөнхий нарийн бичгийн даргад тохож байна. Миний хувьд бол С.Эрдэнэ дүрмийн дагуу л ажилласан. Тодорхой асуудлаар улс төрийн зөвлөл шийдвэр гаргана, зөвлөмж өгнө гэж дүрэмд заасан. Энэ дагуу л зөвлөмжөө өгсөн. Хоёрдугаарт, тэр зөвлөмжийг хэрэгжүүлэхгүй бол намын гишүүнд тодорхой хариуцлага тооцно гэж заасан дагуу л хариуцлага хүлээлгэсэн. Намын дүрэм муу байлаа гээд түүнийг хэрэгжүүлэхгүй байж болохгүй биз дээ.

-Ингэхэд та ирэх 2020 оны УИХ-ын сонгуульд өрсөлдөх үү?

-Би бол Нийслэлийн АН-ын дарга. Тэгэхээр нийслэлийн намын дарга бол намаа сонгуульд авч орох үүрэгтэй. Би 2017 онд Нийслэлийн намын даргад өрсөлдөн нэр дэвшихдээ “Энэ намыг 2020 оны нийслэлийн сонгуульд амжилттай оролцуулна. Бид сонгуульд ялах юм бол бодлого чиглэлээ цааш аваад явах болно. Харин нийслэлийн сонгуульд амжилт үзүүлж чадахгүй бол би энэ албаа өгнө” гэсэн дүрэмтэй л ажиллаж байгаа. Тиймээс УИХ–ын сонгуульд өрсөлдөнө гэхээсээ илүү нийслэлийнхээ намыг л сонгуульд авч орох том үүрэг надад бий.

-Та бол олон сонгуульд оролцож, олон ч удаа сонгуулийн штаб удирдаж байсан хүн. Тэгэхээр айсуй 2020 оны сонгуулийн дүр зураг, үр дүнг яаж төсөөлж байна вэ?

-Миний хувьд 1990 оноос хойш олон сонгууль удирдсан. Хамгийн сүүлд гэхэд 2017 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуулийг нийслэлд удирдаж байлаа. 2020 оны сонгуулийн үр дүн ямар байх бол гэхээсээ илүүтэй 2020 он хүртэл улс төр яаж явах бол гэдэг нь сонин санагдаж байна. Тэгэхээр энэ тал дээр олон зүйл яриад яахав. Ирэх сонгуулиар Монголын улс төрийн системд дахин хуваарилалт явагдах болов уу.

-Улс төрд дахин хуваарилалтаас гадна баялагийн хуваарилалт явах гээд байна уу. ҮАБЗ хуралдаж, хувийн хэвшилд байгаа 400 гаруй лицензийг төрд буцаан авах шийдвэр гарсан нь чамгүй хэл ам дагуулж байна?

-Аливаа зүйл хэн нэгэн хүний хүсэл зорилгоор бус хуулийн дагуу л явах ёстой. Жишээ нь саяхан УИХ-ын дарга М.Энхболд “60 тэрбум”-ын асуудлаас болж ажлаа өглөө. Тэгэхдээ тэр “би хуулийн дагуу огцрох ёстой” гэж байсан нь зөв шүү дээ. Одоо ЖДҮ-ийг хөгжүүлэх сангаас зээл авч мөнгө завшсан нөхөд гээд байна.

-Уг нь “60 тэрбум”-ын асуудал нь М.Энхболд ажлаа өгснөөр дуусах зүйл биш байх. ЖДҮ-ийг хөгжүүлэх сангаас зээл авсан нөхөд ч сайд даргынхаа суудлыг өгснөөр хариуцлага тооцсон хэрэг биш байх?

 -“60 тэрбум”, ЖДҮ-ийг хөгжүүлэх сангаас зээл авсан асуудал өнөө маргааш шийдэх асуудал биш. Цаашид бид “60 тэрбум” шиг ЖДҮ шиг асуудал гаргахгүй байх нөхцлийг эхлээд бүрдүүлэх ёстой. Энэ талаар хуулийн байгууллага ямар нэгэн шийдвэр гаргаж таарна. Миний хувьд Дорж гэдэг хүн төдөн төгрөг өгөөд албан тушаал авчээ гэсэн мэдээлэл бол алга. Нэг баталгаатай зүйл гэвэл төрийн албыг худалдаж 60 тэрбум төгрөг босгох тухай ярилцсан гэдэг нь батлагдсан. Тэгэхээр ярьсан гэдэг бол завдсан гэсэн үг. Толгойдоо бодоод бусаддаа яриад, нөгөө хэд нь зөвшөөрөөд байгаа нь завдсан хэрэг. Тэгвэл ЖДҮ-ийг хөгжүүлэх сангаас УИХ-ын гишүүн гурван хувийн хүүтэй зээл авсныг, төрийн мөнгө завшсныг тогтоочихсон. Завдсан хүмүүстээ хариуцлагаа тооцож байна, одоо завшсан хүмүүстээ хэзээ хариуцлагаа тооцох вэ. Ард түмэн жагсаад хариуцлага тооцохыг шаардаад байна. Гэтэл зээл авсан нөхөд би зээлсэн мөнгөө буцаагаад хүүтэй төлчихсөн гээд “баатар” болох юм. Тэд гурван хувийн хүүтэй зээлээ 30 хувийн хүүтэй төлөх ёстой. Жирийн нэг бизнес эрхлэгч жилийн 30 хувийн хүүтэй зээл авч байхад гишүүд гурван хувийн хүүтэй авчээ. Тэгэхээр хуулийн дагуу 30 хувийн хүүтэй төлөөд зогсохгүй хариуцлага үүрүүлэх хэрэгтэй. Ард олон “60 тэрбум”-тай яаж тэмцлээ, одоо ЖДҮ-тэй ингэж тэмцэх хэрэгтэй.   

-Сүүлийн үед ШХАБ-д элсэнэ элсэхгүй гэх маргаан ихээхэн газар аваад байна. Тэр тусмаа улстөрчдийн байр суурь хуваагдмал байдалтай байна. Таны хувьд энэ тал дээр ямар байр суурьтай байна вэ?

-Энэ тал дээр яривал олон зүйл бий. Улс төр судлаачид эрдэмтэн мэргэд улстөрчид гээд янз бүрийн зүйл ярьдаг. Гэхдээ дийлэнх нь Монгол Улс ШХАБ-д элсэх хэрэггүй гэсэн байр суурьтай байна. Миний хувьд тэдэнтэй санал нэг байгаа. ШХАБ-д Монгол Улс хэзээ ч орсон боломжтой юм. Нэг орчих юм бол хэзээ ч гарах боломжгүй. Тэгэхээр одоохондоо тийшээ орох гэж яарахын хэрэггүй.

-Та сүүлийн жилүүдэд нийслэлтэй ойр ажилласан, хотын хурлыг удирдаж байсан хүн. 2012 онд багаараа ялалт байгуулж, нийслэлийг өнгө төрхөөс эхлээд бүтээн байгуулалтын чиглэлд олон ажил төлөвлөж байсан. Үүнээс хэрэгжсэн зүйл юу байна вэ?

-Өнгөрөгч 2012-2016 онд хийж хэрэгжүүлсэн ажлыг нийслэлчүүд маань мартаагүй байх гэж бодож байна. Олон ажил эхлүүлсэн, ард нь гарсан, бэрхшээлийг давсан гээд дурдаад байвал олон зүйл бий. Үүнээс гадна хийхээр төлөвлөснөө дараагийнхаа Засаг даргын багт хүлээлгэж өгсөн зүйл ч бий. Тэгэхээр энд олон зүйлийг дурдаад яахав, нийслэлийн амин чухал асуудал болоод байгаа гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийг онцлоё. Бид энэ ажлыг олон газар зэрэг эхлүүлсэн. Нийтдээ 3700 гаруй айл өрхийг орон сууцтай болгоод явж байсан. Хүмүүс тэр бүрий сайн мэдэхгүй нэг зүйл дээр харамсдаг. Сонгуулийн өмнөхөн хотын Засаг даргаар ажиллаж байсан Э.Бат-Үүл бидний баг гэр хорооллын дахин төлөвлөлтийн санхүүгийн асуудлыг шийдчихсэн байсан. Хотын төсвөөс 20 тэрбум төгрөг гаргаад, банкнуудаас нийлээд 100 шахам тэрбум төгрөг шийдчихсэн, Засаг даргын захирамж гаргаад энэ мөнгийг ямар компаниудад бага хүүтэйгээр олгох вэ?, компаниудын босгосон орон сууцнаас худалдаж авах юм бол ипотекийн зээлийн таван хувьд хамруулах Засгийн газрын шийдвэрийг гаргуулчихсан байлаа. Найман хувь биш тав шүү. Өөрөөр хэлбэл, компаниудын ажлаа эхлэх санхүүгийн асуудлыг шийдэж өгсөн юм. Ийм төслийг 2016 оны сонгуулийн өмнө бий болгоод Су.Батболдыг хотын дарга болоход тэдний багт хүлээлгэж өгсөн. Гэтэл энэ ажлыг зогсоосон. Цааш нь явуулах бүрэн боломжтой ажлыг ингээд зогсоосноор иргэд хохирсон. Өөрсдөө ажил нураачихаад хотыг удирдаж байсан АН-ынхан иргэдийг хохироосон гээд ярьж байна. Үнэн хэрэгтээ өөрсдөө ажлаа хийж чадахгүй, зогсоосон. Би ИТХ дээр энэ ажлыг гацаах юм бол нийслэлчүүд хохирно шүү наад ажлаа цааш явуул гэж удаа дараа хэлж л байсан. Гэтэл өнгөрсөн гурван жилийн туршид нэг ч тоосго өрсөнгүй, улстөржүүлчихлээ.

-Чингэлтэй дүүрэгт ”Сервес центр” дэд бүтцийн төвийг байгууллаа. Үүнийг байгуулснаар нийслэлд тулгамдаж буй олон асуудлыг шийднэ гэж байна?

-Чингэлтэй дүүргийн долдугаар хорооны нутагт агаар, хөрсний бохирдлыг бууруулах, гэр хорооллын инженерийн болон дэд бүтцийн хангамжийг сайжруулахаар хэсэгчилсэн болон бие даасан инженерийн шийдэл бүхий “Сервис центр” төвийг байгууллаа гээд сайд дарга нар пиар хийж байна. Энд ердөө 200 айлын асуудлыг л шийдэх юм билээ. Гэхдээ үүнд хоёр зүйлийг анхаарах ёстой. Нэгдүгээрт, өртөг зардал өндөртэй юм билээ. Нэг айлд оногдох зардал хэд юм. Өвөлдөө түлэх нүүрсний хэмжээнээс илүү зардал гарах юм бол айл өрх санхүүгийн ачаалал үүрч цааш явах боломжгүй болно гэсэн үг. Хоёрдугаарт, урьд өмнө Чингэлтэй дүүргийн долдугаар хороон дээр бий болгосон энэ дэд бүтэцтэй яг адилхан төвийг Сүхбаатар дүүргийн 12 дугаар хороон дээр хийсэн ч цааш ажиллаагүй шалтгааныг ч бодолцох ёстой.

-Ерөнхий сайд түүхий нүүрсийг Улаанбаатарт тавдугаар сарын 15-наас оруулахгүй гэсэн захирамж гаргасан. Шахмал түлш үйлдвэрлэж эхлээд байна. Тэгэхээр энэ бодит хөрсөн дээр хэрэгжих хэр боломжтой юм бол?

-Энэ хэрэгжиж болох асуудал. Ерөнхий сайдын энэ шийдвэрийг зоримог зүйл гэж харж байна. Бид урьд өмнө Баянгол дүүргийн хэмжээнд нэг хэрэгжүүлж үзсэн. Яагаад бүрэн хэрэгжээгүй юм гэхээр шахмал түлшний үйлдвэр нь дампуурчихсан юм. Нэг санаа зовоож байгаа зүйл гэвэл нийслэлийн гэр хороололд 200 гаруй мянган айл өрх байдаг бөгөөд бүгдээрээ нүүрс түлдэггүй юм. Урьд өмнө бидний хийж байсан тооцоогоор 30 орчим хувь нь нүүрс түлдэггүй. Ундаа хуванцар сав, гутал машины дугуй гээд хамгийн их хорт утаа ялгаруулдаг зүйлс түлдэг. Тэр айлууд руу ороход хашааны буланд ашиглаад хаягдсан тосон дотор тоосго хийгээд тосыг нэвчүүлээд түлдэг юм билээ. Илч сайн түгээдэг ч гарч байгаа утаа бол аймшигтай. Хамаг л хортой бодис түүнд байдаг. Тэгэхээр энэ 30 хувь бол нүүрс хорьсон ч хамаагүй үүнийгээ л түлж таарна. Тэд шахмал түлш түлэхийн тулд ажилтай орлоготой байх шаардлага зүй ёсоор тулгарч байгаа юм. Тэгэхээр энэ нь өөрөө макро эдийн засгийн томоохон асуудал болоод байна. Энэ бүгдийг цогцоор нь хараасай. Үүнийг цогцоор нь авч үзэхгүй бол нүүрсээ хориод шахмал түлшээ түлнэ гэвэл бас л учир дутагдалтай зүйл.  

ДЭЛГЭРЭНГҮЙГ ҮЗЭХ ВИДЕО ХУВИЛБАР