Технологийн дээд сургуулиас Улаанбаатар их сургууль хүртэл

Нийгмийн шилжилтийн үед хүмүүс хувийн өмчтэй болох, худалдаа наймаа хийхээр хошуурч байхад  шинжлэх ухааны салбараа хэрхэн авч үлдэх вэ гэдэг асуулт урган гарчээ.  Герман, Унгар, Чех, ОХУ зэрэг гадаад оронд төгсөөд ирсэн эрдэмтдийн жишгээр залуу үеэ бэлдье гэхээр зах зээлийн ороо бусгаа үед санхүүгийн хувьд тун хүнд байв. Өөрийн эрдэмтдийн залуу халааг бэлдэх, Монгол Улсад эрдэм шинжилгээний судалгаа хийх чадварлаг эрдэмтдийг бэлтгэх зорилгоор Монгол Улсын Шинжлэх Ухааны Академи өөрийн эрдэмтдийн оюуны чадавхи, эрдэм шинжилгээний лабораториудын хүчин чадалд тулгуурлан, Боловсролын сайдын тушалааар 1992 онд Технологийн дээд сургуулийг байгуулжээ. Дэлхий дахинд архелоги, палентлоги, хими, биологи, ботаник, компьютер,  технологийн шинжлэх ухаан эрчимтэй хөгжиж буй тэр цаг үед сургаж эхэлсэн нь өдгөө улс эх орондоо хэрэгтэй боловсон хүчин бэлтгэсэн таатай зүйл болжээ.

Академич Б.Чадраа, Төрийн соёрхолт Х.Намсрай, Д.Бадгаа, Хөдөлмөрийн баатар, сансрын нисгэгч М.Ганзориг, доктор С.Будням тэргүүтэй Шинжлэх ухааны лидерүүдийн оюунаа ширээж, зүрх сэтгэлээ зориулсан энэ салбарын ололт амжилтууд Технологийн дээд сургуулийг өргөтгөн,1996 онд Шинжлэх ухаан боловсролын сайдын тушаал, Нийслэлийн Засаг даргын захирамжаар Улаанбаатарын Их сургууль болгов. Тус сургууль нь УБИС-ийн эрдэмтэн судалгааны багаар сургалт, эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажлыг удирдуулах, хамтын ажиллагаатай гадаадын их сургуулиудад оюутан солилцоогоор суралцах, гадаадын хамтын ажиллагаатай байгууллагад мэргэжлийн дадлага хийдэг ажээ. Оюутнуудаа УБИС-ийн Күнзийн танхимын Тайжи сургалтанд хамруулж, БНХАУ-д тэтгэлэгт хамрагдах, дэлхийд алдартай Японы Сигма- Коги оптик лазерын компанид багш, оюутнуудыг дадлагажуулах, компьютерийн мэргэжлээр суралцагчид олон улсын Cisco Academy сертификаттай төгсдөг ба Япон, Америк, Англи, Герман улсуудад хоёр жил сургадаг нь гадаад хэлний өндөр мэдлэгтэй болж, дэлхийд гарах гарцыг нээсэн.

2001-2018 он хүртэл гурав дахь удаагаа магадлан итгэмжлэгдсэн Улаанбаатар их сургууль 2010-2015 ОНД МУИС-ийн харъяа сургууль байж байгаад бие даах болжээ. Биологийн тэнхим, химийн тэнхим, Физик электороникийн тэнхим, Математик, компьютерийн ухааны тэнхим, Монгол хэл уран зохиол, сэтгүүлзүйн тэнхим, Дорно дахин судлалын тэнхим, Түүх архелогийн тэнхим, Хүмүүнлэгийн ухаан, төрийн удирдлагын тэнхим, Бизнес удирдлагын тэнхимтэй ба ШУА-ийн эрдэмтэн багш нар хичээл зааж, ШУА-ийн хүрээлэнгүүдэд дадлага хийх, ажлын байраар хангах боломжийг оюутнууддаа олгодог. Мөн гадаад дотоодын хөрөнгө оруулалттай хээрийн судалгааны ажилд цалинтай ажиллах боломжтой. Дэлхийн шинжлэх ухааны сүлжээнд орж байгаа бол гадаад улсын боловсролын шаадлагад тэнцэхгүй байж болохгүй учир энэ хөтөлбөр үр дүнгээ өгч, олон мэргэжилтэн бэлтгэгдэв. Улаанбаатар их сургуулиас төгссөн чадварлаг ажилтнууд өдгөө АНУ дахь Microsoft  корпорацийн программын хэлтсийн дарга Л.Бат-Өлзий болон Японы Sony корпорацид ажиллаж байсан Б.Уламбаяр гээд нэрлэвэл олон. Өдгөө БСШУСЯ-ны Соёлын бодлогын газрын мэргэжилтэн Б.Даваацэрэн, Нийслэлийн Боловсролын газрын дарга Ж.Гантулга, Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга асан Б.Бат-Эрдэнэ зэрэг удирдах албаны ажилтнууд Улаанбаатар их сургуулийг төгсчээ.

Эрдэм шинжилгээ, хамтын ажиллагаа эрхэлсэн дэд захирал, доктор профессор  С.Цолмон “Их сургуульд улсын төсвөөс санхүүжилт тусгадаггүй тул Азийн хөгжлийн банк, Шинжлэх ухаан технологийн сангаас оюутнууд шаталсан суурьтай төслүүд амжиллтай хэрэгжүүлсээр байна. Японы Тохоку их сургуульд олон багш оюутныг өндөр төвшинд бэлтгээд ирсэн нь өдгөө  биологи, ботаник, хэл зохиол, түүх архелоги, физик хими, одон орон геофизикийн хүрэлэнгийн залуу ажилчдын 50 гаруй хувийг бүрдүүлж байна. Шинжлэх ухаанд суурилсан манай сургууль нь 20 гаруй гадаадын их дээд сургуультай хамтарч ажилладагаас Буриадын Монгол-Төвд будда судлалын хүрээлэн, Өвөрмонголыйн Нийгмийн Шинжлэх ухааын академ, Бээжингийн Төвийн үндэсний их сургууль, Японы Тохоку их сургууль, Солонгосын , Данкуг, Дэгү,  Кореа их сургууль зэрэг олон арван сургуульд тэтгэлэгт хөтөлбөрөөр оюутнуудаа сургадаг. Токиогийн Хирошима их сургууль судалгааны салбараа тус сургууль сургууль дээр байгуулсан. 1000 хүртэл долларын тэтгэлэгтэй Солонгосын сан, сургалтын төлбөрийг нь бүрэн хөнгөлж байсан” гэв.

Сүүлийн жил Монгол Улсад 30-аад химийн доктор төрснөөс 20 нь тус сургуулийн төгсөгч байна. Монгол Улсын Засгийн газрын зардлаар доктор, магистрт сурах хүмүүсийн шалгалтыг Улаанбаатар их сургууль дээр авдаг нь шалгуур өндөртэйг илтгэж байгаа юм. Архелогийн тал дээр Франц, Герман, Солонгос, Японы өндөр төвшний экспидизтэй хамтран ажиллаж, өндөр хөгжилтэй орны лабораторит судалгаа хийдэг.  Турк, Америк, Япон, Солонгосын  эрдэмтэд хамтын судалгаа хийж, түүх архелогийн малтлага хийж байсан бол өдгөө Хятадын эрдэмтэдтэй хамтран малтлага хийж байгаа. Архелогич профессор Д.Эрдэнэбаатар 2000 оноос Архангай аймгийн Өндөр-Улаан суманд Хүннүгийн хааны хамгийн том булшийг малтан шинжилж дуусгасан. Үүнд Ромын шилэн аяга, Хүннүгийн их хааны булшны оршуулгын зан үйлд хэрэглэгдэж байсан эдлэл хэрэглэл, Ноён уул, Дуурлиг нарс, Аттиллагийн алтан эдлэл зэрэг ховор түүхэн дурсгалт эд өлгийн зүйлс багтана. Эдгээр судалгаа шинжилгээнд үе үеийн архелогийн чиглэлээр суралцагч оюутнууд хээрийн судалгаанд хамт явдаг байжээ. Оюутнуудыг тархиндаа сурсан зүйлээ  дадлагын ажлаар ийн батжуулж байгаа нь давуу талтай юм

Дурангийн шинжлэх ухаан өндөр хөгжиж байгаа энэ үед Монгол Улсад лазер азидаа номер нэг, дэлхийд гуравт орж байгаа Японы "Лазер оф" компани тус сургуульд 330 сая төгрөгийн тоног төхөөрөмжтой лаборатори байгуулсан юм. Мөн Стандарт хэмжил зүйн газартай хамтарч боловсролын стандартыг  нэвтрүүлэх тал дээр бүх зүйлийг стандартын дагуу, аюулгүй горимын дагуу, үйлвэрлэл явуулах хяналт шалгалт тавих мэргэжилтэнг  бэлтгээд хоёр дахь жилээ болж байна. Бүх зүйл шинжлэх ухаанд суурилсан байх ёстой гэж үзэж шинжлэх ухааны академийн 10-аад хүрээлэнгийн залуу ажилтнуудыг бэлтгэх зорилгоор шинжлэх ухааны эрдэмтэд хичээл зааж, эрдэм шинжилгээний өгүүлэл хамтарч бичин, зун нь судалгааны ажилд хээрийн судалгаанд дагуулж явдаг. Тэднийг төгсөхөөөр нь хүрээлэндээ авч ажиллуулж, цаашид  магистр, доктор болгодог ажээ.

Хүүхэд байхаас нь шинжлэх ухааныг сонирхол дадал болгосон байхад тэр мэргэжилдээ дуртай байдаг. Боловсрол, судалгаа, таних мэдэхүй, үйлдвэрлэл гээд бүх зүйл шинжлэх унаанд суурилж байна. Онолын мэдлэгээ практикт нэвтрүүлж, оюутнууд  хонины сүүлээр хийсэн саван гаргасан. Нэг хэсэг бүх зүйл химийн шинжлэх ухаанд суурилаад байтал эмэнд эдгэдэггүй өвчин их болсон. Эрт дээр үед хүмүүс урт насалдгийн нууц, өөрийн орны эмийн ургамал ууж, эко бүтээгдэхүүн хэрэглэдэг байсан. Монголчууд "Монос", "Их тайга" гээд үндэсний брэнд гаргаж байна. Манай тус сургуулийг төгссөн залуу  эрдэмтэд тэдгээр компаниудтай хамтарч ажиладаг. Материаллаг бааз, лаборатори дутагдалтай байдаг учир Хятаын их сургуульд ашиглагдаж байгаа сүүлийн үеийн европын өндөр өртөгтэй тоног төхөөрөмж дээр туршилт явуулж байна. Химийн эрдэмтэд барилгын салбарт цементийн найрлага дээр ажиллаж байгаа нь наад захын жишээ. Тус сургуулийг үүсгэн байгуулагч эрдэмтэд сансарт ниссэн нисгэгчдийн хүнс хоолыг бэлтгэж өгч байсан гээд бодохоор эх орондоо төдийгүй дэлхийд тооцогдох амжилт ихтэй. Сүүлийн үед давс хүний биед муу гэдэг болсон учир иодоо авахын тулд ааруул, эзгийг иоджуулж, чацарганы тос холиод технологи гаргаад патент авсан. Сургуулийн хүүхдийн өдрийн хоолонд шинэ патентаа нийлүүлж  амин дэмээ хүүхдийг хангах зорилготой ажиллаж байна. Энэ мэтчилэн олон шинэ нээлт, судалгаан дээр ажиллах залуу боловсон хүчинг бэлтгэсээр байгаа Улаанбаатр их сургууль гадаад улс оронтой харилцаагаа улам өргөжүүлсээр байна.