Улсаасаа татгалзах иргэдийн тоо өсч байгаа нь хамгийн том аюул

Бодлогогүй төр, нийгмийн ороо бусгаа байдал, иргэдийн сайн сайхан амьдрах хүсэл гээд олон шалтгаалах зүйл нь монголчууд биднийг хилийн чанад ажиллуулсаар байгааг буруутгах ч хэцүү, буруутгахгүй байх ч хэцүү. Хүний авьяас чадвар, хөлс хөдөлмөрийг нь үнэлдэг, хууль ёсны шударга нийгэмтэй бол харьд тэмүүлээд байх хүн тийм ч олон байх уу. Ямартай ч авьяас чадвар, хөдөлмөр хөлсөө зохих түвшинд үнэлүүлэхээр Монгол Улсын 144.483 иргэн гадны аль нэг улсад ажиллаж амьдарч байгаа статистик мэдээ бий.  

Өнөөдөр хүн амын тоо дөнгөж гурван саяын босго даваад байгаа улсын хувьд  гадаадад ажиллаж амьдарч буй иргэдийн тоо өндөр байгаа нь илт. Үүнээс эмгэнэлтэй нэг мэдээ бол жил ирэх тусам Монгол Улсын иргэншлээс татгалзаж байгаа иргэдийн тоо нэмэгдэж байгаа юм. Нэгэн баримтаас харахад 2013 онд 87 иргэн Монгол Улсын иргэншлээс татгалзаж байсан бол 2016 онд 307, 2017 онд 490, 2018 онд 543 иргэн тус тус улсынхаа иргэншлээс татгалзаж, гадны аль нэг улсын иргэншилд багтжээ. Энэ бол тийм ч таатай тоо биш. Үндэсний хэмжээний том асуудал нэгэнт бууриа засаад удсан байна. Монгол Улсын нийгэм эдийн засгийн байдал тийм ч сайнгүй байна. Өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүнээс эхлээд амьжиргааны өртөг өдрөөс өдөрт өссөн хэвээр байгаа ч хөдөлмөрийн хөлсний хэмжээ огт өссөнгүй.  

Аливаа иргэн бизнес эрхлээд явах хууль эрх зүйн орчин ч таатай бус. Хамгийн наад зах нь ЖДҮ-ийг хөгжүүлэх сангаас авах ёстой зээлийг нь улстөрчид нь хуваагаад авчихаж байхад иргэд яаж бичил үйлдвэрлэл эрхлэх юм. Нийгэмд илүү хүртээмжтэй зүйл хийе гэхээр өнөөх л улс төрийн хараат байдал хэвээрээ. Парламент нь тэр чигээрээ ил далд бизнесмэнүүдээр дүүрчихсэн. Тэд бүгдээрээ өөрсдийнхөө бизнесийн эрх ашгийг хамгаалаад сууж байхад аль орон зайд нь иргэд бизнес эрхэлж, амьдралаа өөд нь татах юм. “Нарантуул” захад лангуу түрээслэж байгаа нөхдийн халаас руу арай л өнгийхгүй байгаа болохоос биш барилга орон сууцнаас эхлээд өнгөтэй өөдтэй бизнес эрхлэгчдийн халаас руу үргэлж өнгийдөг дарга нартай энэ улс оронд амьдрах нөхцөл улам бүдгэрсээр.

Цагийн дөрвөн эргэлтэд тааваараа нүүдэллэж ирсэн малчид ч өнөөдөр мухардалд орчихсон. Учир нь бэлчээр нь эмх замбараагүй уул уурхайн олборлолт, ихэс дээдэс анхаараагүйн улмаас мэрэгч амьтдын хөнөөлд өртсөн. Отрын бүс гэх нөөц бэлчээр огт байхгүй болсон. Дээр нь бэлчээр хувьчлах нэрийн дор бүх газар нутгийг авах олигархиудын санаархал Төрийн ордонд гэтэж байгааг ч нуух хэрэггүй. Утга, уран зохиол, урлаг соёл бол ардчилсан хэмээх шошготой нийгэм бий болсон цагаас хойш хаягдсан. Шинжлэх ухааны салбар ч хаягдсан. Дэлхийд мөр зэрэгцэх, бүр илүүрхэх авьяас билэгтнүүд олон байдаг ч яах учраа олохгүй сууна. Энэ тухай ярихаар ардчиллын зарчим, өрсөлдөөнийхөө жамаар явж байгаа гэх тайлбарыг өгдөг ийм л төртэй ард түмэн аж. Ялангуяа үндэсний уламжлал, бичиг соёлоо анхаардаггүй, өрсөлдөөний жам гээд сууж байдаг улс орон гэж үгүй.

Гадаадад ажиллаж амьдрах, суралцах нь хүний эрхийн асуудал ч гадаадад ажиллаж амьдрах хүсэлтэй залуусын урт дараалал үүссэн хэвээр байгааг ч анхаарах цаг нь болсон

“Эрдэнэт” үйлдвэр, Цахилгаан станцууд, “Таван толгой” гээд улсын нэртэй үйлдвэр үйлчилгээний томоохон газарт иргэн Доржийн бус УИХ-ын гишүүний, сайдын хувийн компаниуд нийлүүлэлт хийдэг нь нууц биш. Уг нь улсдаа төдийгүй олон улсад ч бүтээгдэхүүнээ таниулж яваа хувийн хэвшлийн үйлдвэр олон байдаг ч тэдэнд бүх зүйл хаалттай. Техник технологийн салбарт монгол инженерүүд нээлт хийж, шинэлэг зүйл бүтээж байна. Гэтэл эрдэмтдийн шинэ санаа, нээлтэд бус гадны өндөр өртөгтэй тааруухан технологийг нэвтрүүлж дундаас нь мөнгө завшиж байхад чадвартай, эрдэмтэй нь харийг зорихоос яахав ээ.

Өнөөдөр гадны улс орнуудад ажиллаж амьдарч байгаа 144.483 иргэн эрдэмтэй бол эрдэмтэй, туршлагатай бол туршлагатай ид ажиллах насны нөхөд байгаа нь дамжиггүй. Гадныханд гагцхүү хөдөлмөрлөх чадвартай, сэтгэн бодох бололвсролтой хүмүүс ажиллана уу гэхээс хэн нэгэн дарга сайдын шахааны нөхөд ажилладаггүйд хамаг учир бий. Дэлхийн нэртэй пүүс корпораци, олон улсын байгууллагад монгол залуус нэрээ дуурсган ажиллаж байна. Урлаг соёл, спорт, шинжлэх ухаан гээд бүхий л салбарт монгол залуус улсынхаа нэрийг дуурсган ажиллаж байгааг бид мэднэ.

Өдгөө нэг жилд Монгол Улсын 500 иргэн улсынхаа иргэншлээсээ татгалзаж байгааг би дээр дурдсан. Магадгүй, үүний цаана гадны улс орнууд урт удаан хугацаанд хамтран ажиллах санал тавьдагт гайхах хэрэггүй. Монгол Улсын төрийн алба хэнд ч хэрэггүй шахааны нөхөд дүүрсэн, тэдэнд хаанахын ямар ч улс ажиллах санал тавихгүй. Монгол Улсын төр зөв бодлоготой яваад хөнгөн үйлдвэрлэлийн чиглэлд 2-3 том үйлдвэр бариад хөгжүүлчихсэн бол өнөөдөр Монгол Улсын 30.000 гаруй иргэн БНСУ-д ажиллахгүй. Ардчилсан нэрийн дор ийм зэрлэг нийгэм бий болгоогүй бол 25.000 иргэн АНУ-д ажиллаж амьдрахгүй. Ид ажиллах насны хүчээ гадагшаа илгээчихээд гаднаас өндөр хөлсөөр ажилчин авч ажиллуулдаг улс манайхаас өөр тийм олон байхгүй биз.

Албан баримт сөхөхөд, БНСУ, АНУ-д нийлээд 60 шахам мянга, БНХАУ-д 8.600, Японд 6.500, Шведэд 6.000, Чехэд 5.900 гэх зэргээр гадны улс оронд 144 мянга гаруй мянган хүн ажиллаж буй. Эдгээр иргэд эх орондоо сурсан мэдснээ зориулаад явсан бол байдал арай өөр тийшээ эргэнэ гээд олон асуудал байна. Гадаадад ажиллаж амьдрах, суралцах нь хувь хүний сонголт, эрхийн асуудал мөн. Гэвч гадныг зорих хүсэлтэй, тэнд ажиллах зорилготой залуусын урт дараалал үүссэн хэвээрээ байгааг ч анхаарах цаг нь болсон.