Нэгэнт галт тэрэг хөдөлсөн, ХЭН НЬ ХЭН БЭ!?

Өнгөрөгч намрын хяруунаар хөллөсөн Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн “халуурал” өвөл хаврыг өртөөлөн өндөр авчээ. Монгол Улсын Ерөнхийлөгчийг сонгох сонгууль зургаадугаар сарын 9-ний өдөр болох эрх зүйн товтой ч эргэлзээтэй болгон төөрөлдүүлэхийг зорьж байгаа улс төрийн салхи ч анзаарагдана. Гэхдээ хууль ёсны үүднээсээ  нэгэнт галт тэрэг хөдөлсөн. Хамгийн их дуулиан дагуулж байгаа нь АН-ын дотоод асуудал парламент, Засгийн газрын түвшнээс Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөл хүртэл өндөр авсан. Учир нь АН-ынхан хоёр тусдаа хурал зохион байгуулж, хоёр тусдаа нэр дэвшигчээ тодруулсан учраас маргаан гарч эцэст нь өлсгөлөнд хүртэл тулав. Тиймээс олон зүйл нуршилгүй өдгөө албан ёсоор МАН-аас У.Хүрэлсүх, АН-аас С.Эрдэнэ, “Зөв хүн электорат” эвслээс Д.Энхбат нар өрсөлдөх учраас “Алтан гэрэгэ” өвөртөлсөн нэр дэвшигчдийн хэн нь хэн бэ гэдэг мэдээлэл хүргэх нь зарчимд нийцэх байх.

Улаан талаас уухайлах нэр дэвшигч

МАН-аас ямар ч өрсөлдөгчгүй, 100 хувийн саналаар У.Хүрэлсүхийг Ерөнхийлөгчийн сонгуульд сойхоор болов. Үүнээс харахад эрх баригч намынхан нэр дэвшигчээ Ерөнхийлөгчийн сонгуульд ялах хэмжээний өндөр рейтингтэй гэж үзжээ. Мөн намын даргаар таван жил ажиллахдаа бүтэц бүрэлдэхүүнээ бүх түвшинд хайрцаглаж чадсан нь харагдана. Нөгөө талаар У.Хүрэлсүхийг Ерөнхий сайдаар ажиллах хугацаанд томоохон бүтээн байгуулалтын ажлууд өрнөсөн. Эдгээрийг У.Хүрэлсүхийн Засгийн газарт нааж, түүгээр овоглодог учраас рейтинг өндөртэй улстөрчдийн тоонд ордог аж. МАН-аас нэр дэвшигчийн хувьд улс төрд 30 орчим жил “нүдэлцэж” харьцангуй олонд танигдсан улстөрч. Социализмын төгсгөл болох 1989 онд Цэргийн сургуулиас ардын армид томилогдож байсан дэслэгч 1991 онд МАХН-ын Төв Хороонд Улс төрийн ажилтнаар их улс төрд хөл тавьж байв. Энэ цагаас хойш тэр карьерын өндөр түвшинд өгсөж иржээ. Түүний олон жил, удаа дараа өндөрлөгт яваа нь намын дэргэдэх залуучуудын байгууллагыг байгуулж, удирдаж явсных нь ач гавьяа. Энэ л гавьяаны үрээр 30 гаруйхан насандаа УИХ-ын гишүүн болсон. Улмаар 2004 онд дахин УИХ-ын гишүүнээр сонгогдохдоо  Онцгой байдлын асуудал эрхэлсэн сайдаар, 2006 онд Мэргэжлийн хяналтын асуудал эрхэлсэн сайдаар тус тус томилогдон ажиллаж байв. Үүнээс гадна тэрээр МАН-д томоохонд тооцогдох Зүүний хүчний холбоог тэргүүлж, МАН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн даргаар ажилласан гээд улс төрийн арвин намтартай.

Ууган хүчний шинэ цагийн түүхэнд тохиолдсон нэг том үйл явдал бол уугуул МАН нэрээ сэргээх явдал байлаа. Үүнийг дийлэнх гишүүд дэмжигчид уухайлан зөвшөөрч байсан. Гэвч 2009 оны Ерөнхийлөгчийн сонгуульд бүдэрсэн Н.Энхбаяр МАХН нэрийг сэргээн авч улс төр хийснээр МАН-д чамгүй сөрөг цохилт болж байлаа. Тиймдээ ч 2012 оны сонгуульд С.Батболд, У.Хүрэлсүх нарын удирдан орсон нам ялагдал хүлээсэн юм. Харин У.Хүрэлсүх нам ялагдуулсан нэр зүүх ёстой ч “Нэрээ сэргээх нь зөв байсан. Үүнийг зоригтой хүн л хийнэ” хэмээн нам ялагдуулсан бус “Зоригтой улстөрч” гэх нэр зүүсэн учраас карьераа хадгалж үлдсэн юм. Тэр үед нам нь ялагдсан ч өөрөө намын жагсаалтаар УИХ-ын гишүүнээр сонгогдов. Гэтэл тэр жилдээ гэр бүлээ эмчлүүлэх зорилгоор УИХ-ын гишүүний бүрэн эрхээсээ татгалзсан. Тухайн үед “Нам, сонгогчдын итгэл хөсөрдүүллээ, зугтаалаа” гэх мэт мэдээлэл байсан ч “У.Хүрэлсүх гэр бүлийнхээ төлөө гишүүний бүрэн эрхээс татгалзаж чаддаг зоригтон”-оор бас л тодров. Хэдийгээр бүрэн эрхээ түдгэлзүүлсэн ч 2014 онд Шадар сайдаар ажиллав. Өнгөрөгч 2016 оны сонгуульд МАН үнэмлэхүй ялалт байгуулахад дахин Шадар сайдаар  томилогдож, 2017 онд Ерөнхий сайдын суудалд заларсан юм. Намын даргын хувьд 2020 оны УИХ-ын сонгуульд манлайлан орж, үнэмлэхүй ялалтаа бататгасан учраас Ерөнхий сайдаар улиран сонгогдсон ч өөрийн хүсэлтээр огцорсон. Түүнд бусад шиг ямар нэг эрдмийн зэрэг цол байхгүй ч армийн хурандаа цолтой. Түүнд бусад шиг бизнесийн түүх байхгүй ч сүүлийн үед их  хөрөнгө хаян зүтгэсэн бүх улстөрчдийг ялж өнөөдөрт ирсэн намтартай. 

Цэнхэр талаас зүтгэх нэр дэвшигч

Өнөөдрийн хувьд С.Эрдэнэ АН-ын албан ёсны тамга тэмдэг атгаж байгаагаараа тэргүүн дээгүүр сууна. Арга ч үгүй сум, дүүрэг, аймаг, жалга дов бүрт үнэнч дэмжигчтэй, 200 мянган гишүүнтэй намаас Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвших эрх авсан хүн шүү дээ. Энэ утгаараа тэр МАН-аас нэр дэвшигчийн хүчтэй өрсөлдөгч болох магадлалтай ч маргаан байгаа гэх.  С.Эрдэнийн хувьд ч 1990 оны ардчилсан хувьсгалын анхдагчдын нэг, улс төрд аанай л 30 орчим жил “нүдэлцэж” яваа хүн. Багануур дүүрэгт МоАХ-г үүсгэн байгуулж, анхны даргаар нь ажилласан он цаг нь түүнийг улс төрд эргэлт буцалтгүй оруулсан. Энэ үеэс МҮАН-ын ерөнхий зөвлөлийн гишүүн, хорооны даргаар ажиллаж байгаад 1992-1995 онд “Молор-Эрдэнэ” компанийн захирал нэрийн дор бизнест хөл тавьсан намтар бас бий. Үүгээрээ тэр У.Хүрэлсүхээс ялгаатай. Мөн нэг ялгаатай зүйл гэвэл С.Эрдэнэ Удирдахуйн ухааны доктор зэрэгтэй аж. Тэрээр 1996 онд Баянгол дүүргийн Засаг даргаар томилогдон 2000 он хүртэл ажиллахдаа НИТХ-ын төлөөлөгч, цөөнхийн бүлгийн ахлагчаар ажилласан байдаг. Баянгол дүүргийн АН-ын даргаар 2000 оноос хойш 17 жил ажилласан цор ганцхан хүн. Энэ л улс төрийн хүрээний дэмжлэг дор 2004-2008 онд Нийгмийн даатгалын ерөнхий газрын даргаар ажилласан. Энд ажиллаж байсан асуудлыг өнөөдрийн чуулганы хуралдаан дээр хүртэл хөндөж, асуудал болгон харлуулах нь бий. Чухам худал үнэнийг энд дэнслэхгүй. Урьд өмнө Баянгол дүүргээс УИХ-ын сонгуульд нэр дэвшиж байсан ч өвдөг шороодож явсаар 2008 оны сонгуульд ялалт байгуулав. Гэвч тодорхой шалтгааны улмаас нэг жилийн дараа УИХ-ын гишүүний тангараг өргөж байсан юм. Үүнээс хойш 2012 онд ялалт байгуулж, улмаар АН засаглахад Хүн амын хөгжил, нийгмийн хамгааллын сайдаар дөрвөн жил ажилласан Төрийн сайд. Ингэхдээ хүний хөгжил, нийгмийн хамгааллын зүгт чамгүй олон хууль санаачлан батлуулсан гавьяа түүнд бас бий. Харин 2016 онд З.Энхболд даргатай АН үнэмлэхүй ялагдал хүлээсны дараа гишүүдийн олонхийн саналаар С.Эрдэнэ АН-ыг хойморлосон ч 2020 онд эргээд С.Эрдэнэ даргатай АН ялагдал хүлээснээр тэр дүрмийн дагуу даргынхаа тамгыг шилжүүлсэн. Өөрөө ч энэ удаагийн сонгуульд овог нь болсон Баянгол дүүрэгтээ ялагдал хүлээсэн. Уг нь тэрээр ийнхүү дүрмийн дагуу дарга байх боломжгүй ч дахин АН-ыг авчихаад байгаа. Гэхдээ АН-д үүсээд байгаа нөхцөл байдалд түүнийг буруутгаж байгаа ч нөгөө талаас зөвтгөх нь ч цөөнгүй бий. Тэгэхээр айсуй сонгуулийн дүнд намын энэхүү дотоод асуудал зүй ёсоор нөлөөлөх нь дамжиггүй. Хамгийн хачирхалтай нь 30 жил АН хэмээх туурга дунд нэгэн тулга тойрч суусан нөхөд удаан хугацаанд учраа олохгүй, хамгийн чухал үед улам л үймэж байгаа нь олны гайхширлыг барж байна.

Ногоон талаас ноцох нэр дэвшигч

УИХ-д ганцхан суудалтай Хөдөлмөрийн үндэсний намаас Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшигчээр УИХ-ын гишүүн асан Д.Энхбат тодроод байгаа. Тэрээр өрсөлдөгч хоёрынхоо дэргэд улс төрийн нимгэн намтартай хүн. Нимгэн гэсний утга нь тэр улс төрийн халуун талбарт туг далбаа болж яваагүй юм. Цээжээ сөхөж дуугаа өндөрсгөж яваагүй нэгэн. Түүнээс бус Д.Энхбат У.Хүрэлсүхийг дунд сургуулийн сурагч байхад Статистикийн төв газрын захирлаар ажиллаж байсан бол С.Эрдэнийг улс төрд хөл тавьж байхад Шинжлэх ухаан техникийн улсын хорооны орлогч дарга, Үндэсний хөгжлийн дэд сайдаар дамжин ажиллаж байв. Ногоон намын дарга байхдаа УИХ-ын гишүүнээр ганцхан удаа сонгогдон ажиллахдаа ч тэр үүргээ гүйцэтгэж байснаас индэр дээр хэрүүл хийж байгаагүй. Энэ утгаараа нийтийн дунд толгойтой бүхэнд нүдлэгдсэн нэгэн бол яавч биш. Гэхдээ тэр олны анхаарлын гадна ор тас хаягдсан нэгэн бас биш. Улс төр, нийгмийн томоохон үйл явдал өрнүүлэхгүй ч анзаарахгүй орхиж болохгүй ойр зуурын зүйлд нэр зүсээ хавчуулсаар ирсэн нэгэн. Насны хувьд өрсөлдөгчдөөсөө ахмадад тооцогдох Д.Энхбат 1980 оноос ажлынхаа гарааг эхлүүлсэн төрийн албаны дадлага туршлага бүхий Техникийн ухааны дэд эрдэмтэн зэрэгтэй нөхөр. Энэ талаараа өрсөлдөгч хоёроосоо давуу талтай. Ийнхүү зах зээлийн нийгэмд шилжиж ахуй цагт “Датаком” компанийг үүсгэн байгуулж өнөөдрийг хүртэл ажиллаж байна. Нийгмийн салхи анзаарч байхад тэр аанай л сүр дуулиан болохгүй ч харахгүй хаяж болохгүй орон зайдаа битүүхэн сонгуульд бэлдэж яваа нь анзаарагдана. Түүнд байгаа нэг сайн тал бол улс төрийн индэр дээр ид “хүүрнэж” байсан үеийн нөхөд шигээ хусавч арилахгүй муу нэр байхгүй. Улс төрийн тохиролцооноос буцсан гэх мэт жижиг намуудын орон зайд жиг жуг гэж байдаг ч тэр нь Монгол Улсын эрх ашиг, ард түмний амьдралд огтхон ч нөлөөлөхгүй зүйл.

Эх сурвалж: ӨГЛӨӨНИЙ СОНИН