#BOOKTELLER: Чингиз Айтматовын ”Жамиль” туужаас онцлох 10 эшлэл

Чингиз Айтматов 1958 онд буюу ердөө гучин настайдаа өөрийн хамгийн их уншигдсан бүтээл "Жамиль" туужаа бичжээ. Тууж анх "Новый Мир" утга зохиолын сэтгүүлд, орос хэлээр нийтлэгдэж, 1959 онд Луи Арагоны (1897–1982) орчуулгаар Франц улсад хэвлэгдэж байв. Арагон уг туужийг “Дэлхийн хамгийн сайхан хайрын түүх” хэмээн дүгнэсэн нь бий. Тэгвэл уг туужийн герман орчуулга нь 1500 гаруй номоос бүрдсэн ер бусын нэр хүндтэй “Зуркампын номын сан” цувралын хамгийн өндөр борлуулалттай бүтээлээр шалгарч байжээ. Жамиль тууж цааш олон хэлнээ хөрвүүлэгдэж, өдгөө дэлхийн уншигч олонтой, бараг бүх хэл дээр хэвлэгдэж гарсан гэж хэлэхэд буруудахааргүй болжээ.

Туужийн үйл явдал Дэлхийн II дайны гурав дахь жилд (1943 он) Киргизстаны тал нутгийн нэгэн тосгонд өрнөж, шударга, хөдөлмөрч, үзэсгэлэнт залуу бүсгүй Жамильд төвлөрнө. Түүний нөхөр Садык нацист Германы эсрэг дайнд явсан бөгөөд тэр цагт киргиз эрчүүдийн ихэнх нь фронтод тулалдаж байсан учир хүүхдүүд, хүүхнүүд болон хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд тосгоны тариан талбайд ажиллаж, амьжиргаагаа залгуулдаг байлаа. Дайны он жилүүдэд, эрчүүдээ алдсан нутаг орон хэрхэн эзгүйрч, хүүхэд, эмэгтэйчүүд хүнд хүчир хөдөлмөр эрхлэхийн хажуугаар залуусын хайр дурлалын харилцаа хэрхэн өрнөхийг өгүүлэх, уншихад шууд нүдэнд төсөөлөгдөхүйц уран дүрслэл ихтэй уг туужаас онцлох 10 эшлэлийг хүргэж байна.

1. Аз жаргал гэдэг чинь нэр төрөө сахин хамгаалж чаддаг хүмүүст л ирдэг болохыг хатуу санаж яваарай...

2. Сэтгэл доторхыг үгээр илэрхийлэн хэлж болохгүй үе гэж байдгийг тэгэхэд би ойлгосон билээ.

3. Хэчнээн сайхан хоолойтой байлаа ч юм бүхэнд хөндий хайхрамжгүй сэтгэлээр ханддаг бол хүнээс ийм дуу хэзээ ч гарч чадахгүй гэдэгт би итгэлтэй байв.

4. Тэр бол хязгааргүй ихээр хайрлаж дурласан хүн байлаа. Зөвхөн хэн нэгэн хүнд хайр сэтгэлтэй болсондоо ч бус, алаг дэлхийн амьдрал, газар нутаг, эх орондоо өгсөн ер бусын агуу хайр ийм байдаг ажээ.

5. Дайн тулааны мөр хүрсэн газар бүхэнд гунигт мөр үлдсэн билээ.

6. Би ч бас аз жаргалынхаа төлөө хүнд бэрх аян замаас няцалгүй зоригтой, шийдмэг урагшлах сан гэх бодол сэтгэлийг минь эзэмдэж эхлэв.

7. Би түүний түшгүүр, гуниг тодорсон царайг харан хэвтэхдээ өөрийнхөө дотор сэтгэлийг ойлгох шиг болно.

8. Миний дотор хачин болоод явчхав. Харанхуй талд гэгээ татах шиг болж, тэр гэгээ татсан уужим саруулхан талд хайрлаж дурласан хоёр хүн явж байна.

9. Намар цаг ч ирлээ, одоо ч бороо тасрахгүй биз дээ. Нойтон сүрэл, чийглэг таанын үнэр намрын үнэрээр сэнгэнэнэ. Энэ намар бидэнд юу авч ирэх бол гэдгийг би яагаад ч юм анзаарч, анхаарч бодсон ч үгүй.

10. Хайр дурлал гэдэг зохиолч, зураачийн бадрангуй онгод лугаа адил юм уу даа гэж би одоо ч гэсэн өөрөөсөө асууж явдаг юм.

Н.Даваасүрэн

WWW.ZINDAA.MN