Т.Уянга: Даатгуулагчийн шимтгэл төлсөн хугацааг үл харгалзан тэтгэвэр, тэтгэмж олгодог

Нийгмийн даатгалын талаар цуврал мэдээлэл хүргэж байгаа билээ. Энэ удаад үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний даатгалын асуудлаар НДЕГ-ын Бодлогын хэрэгжилт, судалгааны газрын мэргэжилтэн Т.Уянгатай ярилцлаа.

-Үйлдвэрлэлийн осол гэхээр л хүмүүс уур уурхай, барилгын салбар зэрэг эрсдэлтэй ажлын байрыг төсөөлдөг. Гэтэл оффисын ажилтан, малчин хүртэл үйлдвэрлэлийн осолд өртөх боломжтой талаар сонслоо. Үйлдвэрлэлийн осол гэж ер нь юуг хэлээд байна?

-Аливаа ослыг үйлдвэрлэлийн, ахуйн, ажилтай холбогдсон осол гэж үндсэн гурван хэлбэрт хуваадаг. Жишээлбэл, оффисын ажилтан өглөө ажилдаа явж байхдаа эсвэл цайны цагаар гадуур явж байгаад осолд өртвөл үйлдвэрлэлийн осолд тооцох боломжтой. Учир нь тухайн ажилтан осолд өртсөн тухайн цагт ажлаасаа гарч эсвэл ажилруугаа орох гэж явсан байж болно. Тэгэхээр энэ  тохиолдол ч үйлдвэрлэлийн осолд багтаж байгаа юм. Мөн ажилтан хөдөлмөрлөх үүргээ биелүүлэх явцдаа богино хугацаанд цацраг идэвхт буюу химийн бодисын нөлөөгөөр хордсон тохиолдолд үйлдвэрлэлийн осолтой адилтган үзнэ. Гэхдээ ажил олгогчоос өгсөн үүрэг даалгаврыг биелүүлэх явцдаа дур мэдэн өөр ажил гүйцэтгэж явсан, согтууруулах ундаа, мансууруулах бодис хэрэглэсний улмаас болон хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагааны горимыг санаатай зөрчсөн, хууль бус зүйл хийж яваад осолд өртсөн бол үйлдвэрлэлийн осолд тооцохгүй. Малчин даатгуулагчын хувьд мал маллаж байх үедээ аливаа осолд өртсөн тохиолдолд мөн адил үйлдвэрлэлийн осолд өртсөнд тооцогдоно.

-Тэгэхээр зөвхөн ажлын байрандаа байхдаа биш ажилдаа ирэх буцах замдаа, томилолтоор ажиллаж байхдаа осол гэмтэлд өртсөн ч тооцдог юм байна шүү дээ. Үйлдвэрлэлийн осол мөн эсэхийг хэрхэн яаж тогтоох вэ?

-Засгийн газрын 2015 оны 269 дүгээр тогтоолоор батлагдсан Үйлдвэрлэлийн осол, хурц хордлогыг судлан бүртгэх дүрэмд заасны дагуу ажил олгогч нь үйлдвэрлэлийн осол, хурц хордлогыг судлан бүртгэх орон тооны бус байнгын комиссыг байгуулан ажиллуулдаг. Тухайн ажилтан үйлдвэрлэлийн осол, хурц хордлогод өртсөнөөс хойш 48 цагийн дотор комисс судлан бүртгэж акт үйлдэх ёстой байдаг. Үйлдвэрлэлийн ослыг судлан бүртгэсэн актыг хөдөлмөрийн хяналтын улсын байцаагч, хурц хордлогыг судлан бүртгэсэн актыг хөдөлмөрийн эрүүл ахуйн хяналтын улсын байцаагч тус тус хянан баталгаажуулдаг. Даатгуулагч үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний улмаас хөдөлмөрийн чадвараа түр алдсан бол эмнэлгийн байгууллагын магадлагааг авсан байх хэрэгтэй.

-Үйлдвэрлэлийн осолд өртсөн тохиолдолд иргэн юу бүрдүүлж, хаана хандах вэ?

-Тахир дутуугийн тэтгэвэр тогтоолгох бол нийгмийн даатгалын дэвтэр болон хөдөлмөрийн дэвтэр, хөдөлмөрийн чадвар алдалтын хувь тогтоосон эмнэлэг, хөдөлмөрийн магадлах комиссын акт, үйлдвэрлэлийн ослын акт, цахим үнэмлэх, 2 хувь цээж зураг /3x4/ зэргийг бүрдүүлж өргөдөл гарган, харъяа дүүргийнхээ нийгмийн даатгалын хэлтэст хандах хэрэгтэй. Харин тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр тогтоолгох бол гэр бүлийн хөдөлмөрийн чадваргүй гишүүдийн төрсний гэрчилгээ, ам бүлийн тодорхойлолт, ҮОМШӨ-ний улмаас амь насаа алдсан тэжээгчийн цалингийн тодорхойлолт, үйлдвэрлэлийн ослын акт зэргийг бүрдүүлнэ.

-Үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний даатгалын сангаас ямар төлбөр, зардал, тусламж, үйлчилгээ үзүүлдэг вэ? 

-Даатгуулагч үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний улмаас хөдөлмөрийн чадвараа түр буюу удаан хугацаагаар алдсан тохиолдолд хөдөлмөрийн чадвар алдсаны тэтгэмж, хиймэл эрхтэн буюу протез, ортопедийн зардал, мөн тухайн хүнийг эргэн нийгэмшүүлэх, хөдөлмөрийн чадварыг нь сэргээхэд зориулж сувиллын хувьсах зардал болон нөхөн сэргээх тусламж үйлчилгээний зардлыг энэ сангаас гаргадаг байгаа. Хэрэв осолд өртсөн иргэн хөгжлийн бэрхшээлтэй болвол тахир дутуугийн тэтгэвэр олгохоос гадна тэтгэврийн даатгалын шимтгэлийг тэтгэврийн даатгалын санд төлдөг. Даатгуулагч ослын улмаас амь насаа алдсан тохиолдолд түүний асрамжинд байсан хөдөлмөрийн чадваргүй гишүүдэд тэжээгчээ алдсаны тэтгэвэр олгодог.

-Үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний даатгалын сангаас ер нь хичнээн хүн үйлчилгээ авч байна?

2018 онд үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний даатгалын сангаас тахир дутуугийн тэтгэвэрийг 4344 хүнд, тэжээгчээ алдсаны тэтгэврийг 567 хүнд сар бүр олгосон байна. Мөн хөдөлмөрийн чадвар алдсаны тэтгэмжийг 1061 хүнд,  хөдөлмөрийн чадвар нөхөн сэргээхтэй холбоотой зардал болон рашаан сувиллын зардлыг 3468 хүнд тус тус олгосон байна.

-Үйлдвэрлэлийн ослын улмаас хөдөлмөрийн чадвараа алдах, тахир дутуу болох, цаашлаад амь насаа алдсан тохиолдолд тэтгэвэр, тэтгэмж олгохдоо шимтгэл төлж ажилласан хугацааны болзол тавьдаггүй гэж үнэн үү? Бас ердийн болон ахуйн ослын улмаас тогтоогдож буй тэтгэвэр тэтгэмжээс өндөр байдаг гэж сонсож байсан юм байна.

Тийм. Ердийн өвчин болон ахуйн ослын улмаас тэтгэвэр, тэтгэмж тогтооход шимтгэл төлж ажилласан хугацааны болзол  тавьдаг бол үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчний улмаас эрсдэлд өртсөн даатгуулагчид шимтгэл төлж ажилласан хугацаа харгалзахгүйгээр тэтгэвэр, тэтгэмж боддогоороо онцлогтой.   ҮОМШӨ-ний улмаас хөдөлмөрийн чадвараа удаан хугацаагаар буюу байнга алдаж тахир дутуу болсон тохиолдолд даатгуулагчийн шимтгэл төлж ажилласан хугацааг харгалзахгүйгээр авч байсан сарын дундаж хөдөлмөрийн хөлс, орлогоос хөдөлмөрийн чадвар алдсан хувиар тооцож олгодог. Мөн хөдөлмөрийн чадвараа түр алдсан бол шимтгэл төлж ажилласан жил харгалзахгүйгээр сарын дундаж хөдөлмөрийн хөлс, орлогоос 100 хувиар тус тус боддог.

-Хиймэл эрхтэн протез, ортопед хийлгэхэд хөнгөлөлт үзүүлдэг үү?

Хөдөлмөрийн чадвараа 30 ба түүнээс дээш хувиар алдсан бол хиймэл эрхтэн, засал эмчилгээ /протез, ортопед/ хийлгэж болно. Протез, ортопедийн үнийг эхний удаад 100 хувь, цаашид нийгмийн даатгалын шимтгэл үргэлжлүүлэн төлж байгаа бол үнийг бүрэн, нийгмийн даатгалын шимтгэл төлөөгүй бол хоёр дахь удаад үнийн 50 хувийг нийгмийн даатгалын байгууллагаас төлөх зохицуулалттай.

-Үйлдвэрлэлийн ослоос урьдчилан сэргийлэхэд чиглэсэн ямар нэг ажил танай байгууллагаас зохион байгуулдаг уу? Хөдөлмөрийн аюулгүй ажиллагааг мөрдөж ажиллавал олон хүн осол гэмтлээс сэргийлж, энэ хэрээр тус сангийн зардал ч буурах байх...

Хөдөлмөр эрхлэгч хэн бүхэн аюулгүй орчинд ажиллаад, гэртээ эрүүл саруул эргэж ирэх нь тэдний үндсэн эрхийн нэг. Тиймээс бид аливаа осол гэмтэл гарч, иргэд эрүүл мэнд, амь насаараа хохирсны дараагаар тэтгэвэр тэтгэмж олгоод байх биш болзошгүй эрсдэлээс урьдчилан сэргийлэх нь нэн тэргүүний асуудал юм. Бид аймаг дүүргийн нийгмийн даатгалын хэлтсүүд болон ХАБЭА-н сургалт явуулдаг мэргэжлийн байгууллагуудтай хамтран үйлдвэрлэлийн ослын өндөр эрсдэлтэй ажлын байрнууд болон энэ талаар төдийлөн ойлголтгүй байдаг малчид, хувиараа хөдөлмөр эрхлэгчдэд зориулан үйлдвэрлэлийн осол, мэргэжлээс шалтгаалсан өвчнөөс хэрхэн сэргийлэх, хөдөлмөрийн аюулгүй байдал, ажлын байрны аюулгүй ажиллагааны талаар сургалт, сурталчилгааг жил бүр зохион байгуулж байна.

-Ярилцсанд баярлалаа