“Эрэл”-ийн Б.Эрдэнэбатад хууль бусаар зээл олгосон нөхдийг шалга

-Тэрбээр 45 тэрбумын үнэлгээтэй компанийг 359 тэрбумаар үнэлүүлж, ирээдүйд босох өв хөрөнгө, хоосон данс барьцаалж зээл авсан-

Хөгжлийн банкнаас зээл авсан нөхдийг ил болгон, эхнээс нь шалгаж, зарим нь ч ял эдэлж байна. Улсаас их хэмжээний зээл аваад төлөөгүй болон хууль зөрчин зээл авсан этгээдэд хариуцлага тооцох нь зүйн ёсны хэрэг. Харин одоо хууль бусаар зээл олгосон, зээл авахад нөлөөлсөн, тухайн үеийн өндөр эрх мэдэл бүхий нөхдийг даруйхан шалгаж, хариуцлага тооцох хэрэгтэй.

Өнгөрөгч хоёрдугаар сард Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ Хөгжлийн банкны чанаргүй зээлийн асуудлаар байр сууриа илэрхийлэхдээ, улс төрийн нөлөөлөл ашиглаж зээл аваад, зориулалтын бусаар өөр зүйлд зарцуулсан нөхдөд Засгийн газар хуулийн дагуу хатуу арга хэмжээ авна. Хөгжлийн банкыг байгуулагдсан цагаас хойших хууль бус бүх асуудлыг Эрүүгийн хуулийн дагуу мөнгө угаах хэргээр шалгаж өгөх хүсэлтийг Улсын Ерөнхий прокурорт гаргаснаа мэдэгдэж байсан.

Энэ үеэр Ерөнхий сайд “Зээл зөрчигдсөн гэдэг асуудлаар ихэнх нь иргэний хуулиар, мөн хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан гэдэг асуудлаар бондын зарцуулалт дууссан гэдэг агуулгаар бондын үеэр зээл авсан албан тушаалтнууд мултарч үлдэх асуудал гарсан. Тиймээс зүйлчлэлийг өөрчлөөд мөнгө угаах байдлаар шамшигдуулсан, татвар төлөгчдөд ноцтой хохирол учруулсан гэдгээр Улсын ерөнхий прокурор оролцож, төрийг хохиролгүй болгох бичиг өгсөн” хэмээж байв.

Ерөнхий сайдыг мэдээлэл хийсний дараа хэвлэл мэдээллийнхэн “зээлээ зориулалтын бусаар ашигласан”, “мөнгө угаасан” гэх нөхдийн нэрсийг жагсаахад “Эрэл”-ийн Б.Эрдэнэбат, “Алтай” констракшны Д.Бат-Эрдэнэ, Худалдаа хөгжлийн банкны “Сахал” Д.Эрдэнэбилэг, УИХ-ын гишүүн, “Сод Монгол”-ын Ц.Анандбазар нарын олон хүний нэр дурдагдаж байсан. Ерөнхий сайдын өгсөн чиглэлийн дагуу Прокурорын газраас зээл авахад нөлөөлсөн, дэмжсэн эрх мэдэлтнүүдийг шалгаж байгаа байх гэж найдна.

Одоогийн байдлаар эдгээр нөхдөөс “Эрэл”-ийн Б.Эрдэнэбат ялаа эдэлж байгаа бол “Алтай” констракшны Д.Бат-Эрдэнэ, “Сахал” Д.Эрдэнэбилэг нар цагдан хоригдож байна. Харин холбогдох зарим этгээдүүд УИХ-ын гишүүний бүрэн эрх хэмээх зүйлийн цаана ямар нэг ял зэмгүй үлдэж байгааг дурдах учиртай. Эндээс нэгэн жишээ тухайлан авч үзье.

“Эрэл”-ийн Б.Эрдэнэбат 45 тэрбум төгрөгийн барьцаа хөрөнгийг 359 тэрбум төгрөгөөр үнэлүүлж чадсан. Ийнхүү хуурамч үнэлгээнд үндэслэн их хэмжээний зээл гаргаж өгч байгаагийн цаана томоохон хүчин зүйл байна гэсэн үг.

Уг мөнгөөр ямар нэг төсөл хэрэгжүүлж, бүтээн байгуулалт хийгээгүй, мөн зээлээ төлөөгүй учраас шүүх түүнд ял оноосон. Иймээс түүнд зээл олгоход нөлөөлсөн этгээдийг олж илрүүлэх, түүнд хариуцлага тооцох хэрэгтэй.

Б.Эрдэнэбат ялаа эдлэх ёсоороо эдэлж байгаа бол үүнд нөлөөлсөн этгээд гэм зэмгүй явж байж болохгүй.

Түүний зээлийн гэрээ баримтыг шалгахаар төслийн үр дүнд бий болох хөрөнгө, дансны авлага, борлуулалтын орлого, “Эрэл” компанийн Төрийн банкин дахь төгрөгийн хоосон дансыг барьцаалсан гэдгийг шүүхээс тогтоосон. Уг зээлийг 2013, 2014, 2015 онд тус тус авсан гэхээр ном ёсоор бол түүний төсөл 2013 оноос хойш хэрэгжиж эхэлсэн байх ёстой. Анхны хөрөнгө оруулалт дуусаж, төсөл зогслоо гэхэд 2014, 2015 онд авсан зээлийн хөрөнгө оруулалтыг нэмэхээр уг нь ирээдүйд босох төслийн үр дүнд бий болох хөрөнгө боссон байж таарна. Өөрөөр хэлбэл зам, барилга, үйлдвэр аж ахуй гээд 359 тэрбум төгрөгт дүйж очих ямар нэгэн бүтээн байгуулалт боссон байх ёстой.

Тэгвэл Хөгжлийн банкнаас 2013 онд авсан 14.0 сая ам.доллар, 2014 авсан 13.1 сая евро, 2015 онд авсан 9.0 сая ам.доллараар босгож, дуусгаж чадаагүй бүтээн байгуулалт гэхээр нүсэр том зүйл байх бололтой. Гурван удаагийн үйлдлээр авсан энэ мөнгө төслийг бүрэн хэрэгжүүлж чадаагүй гэж үзвэл “Ариг” банкны актив хөрөнгө, иргэн Ш.Баярсайханаас залилан авсан 20 тэрбум төгрөг, “Хаан”, “Хас” банкнаас авсан зээлийн тэр их мөнгө ч төслийг дуусгаж чадсангүй. Нийтдээ 359 тэрбум төгрөг хаашаа орсон байх вэ гэдэг асуудал зүй ёсоор гарч ирнэ биз дээ. Үүнээс зээлийн эргэн төлөлт гэж огт мөнгө хийгээгүй гэхээр бүр ч сонирхол татна.

“Эрэл”-ийн Б.Эрдэнэбатад холбогдох хэргийг анхнаас нь аваад үзэхэд залилангийн шинжтэй гэдэг нь тодорхой болно. Юуны өмнө зээл авахдаа өндөр эрх мэдэлтэй нэгнээр нөлөөлүүлж, удаа дараа авсан зээлээ ямар нэг төсөл, бүтээн байгуулалт руу хийсэнгүй. Шууд угаах замаар залилан авч, үрэгдүүлсэн гэдэг нь тодорхой харагдана. Үүнийг бид ч тогтоочихсон чинээ бичиж сануулаад байгаа хэрэг биш, Монгол Улсын шүүх “Мөнгө угаасан, залилсан” гэх зүйл ангиар ялласан шүү дээ. Одоо улсаас, бусдаас залилан авсан 359 тэрбум төгрөгийг хэн төлж улсыг хохиролгүй болгох вэ гэдэг асуудал тулгарч байна.

Б.Эрдэнэбат гэх нөхөр хийсэн хэрэгтээ долоон жил авч, өдгөө биеэр эдэлж байгаа ч тэр удахгүй суллагдана. Долоон жилийн ялыг яс эдэлнэ ч гэж байхгүй. Үүний дараа “Би биеэр ялаа эдэлсэн” гээд 359 тэрбум төгрөгийг төлөхгүй. Барьцаалсан хөрөнгийг хурааж авна гэхээр байхгүй. Ирээдүйд босох өв хөрөнгө, хоосон данснаас юу авах билээ. Улс 45 тэрбумаар үнэлсэн компанийг нь авъя гэж бодоход тэр ямар зүйл байхав. Өдгөө Б.Эрдэнэбатын нэр дээр өмч хөрөнгө гэж зүйл байна уу гэх мэт асуудал үүснэ. Яагаад гэхээр анхнаасаа залилах замаар мөнгө зээлсэн хүн өөрийнхөө нэр дээр өмч хөрөнгө байлгана гэдэгт хэн итгэх юм.

Эцэст нь түүний энэ их өрийг татвар төлөгчдийн мөнгөөр төлөхөөс өөр аргагүй байдалд очно гэдгийг бид өмнөх дугаартаа ч сануулж бичсэн. Үүнээс аваад үзэхэд түүнд зээл олгоход нөлөөлсөн, дэмжсэн этгээдийг тогтоон, хариуцлага тооцохын зэрэгцээ өр төлүүлэх шаардлага ч байна. Эрх зүйн орчин нь болдоггүй юм бол хууль гаргахад болохгүй зүйл үгүй. Ерөнхий сайд ч дээрх мэдээллийн үеэр ийм утгатай үг хэлнэ лээ. 

Хөгжлийн банкны захирал дан ганцаар шийдвэр гаргаад барьцаа хөрөнгөгүй зээл олгоогүй нь ойлгомжтой. Хөгжлийн банкны захирал асан Н.Мөнхбат, Г.Амартүвшин нар ч “Гүйцэтгэх захиралд дан ганцаар зээл олгох эрх мэдэл байдаггүй, ТУЗ, зээлийн зөвлөлөөр заавал оруулдаг” хэмээн өөрсдөө байр сууриа илэрхийлж байсан. Ийм их хэмжээний хууль бус зээл авахад өндөр эрх мэдэлтэй нэгэн л нөлөөлж чадна. Банкны Төлөөлөн удирдах зөвлөл ч чадахгүй гэдгийг ажиллаж байсан этгээдүүд нь ярьсан. Харин энэ мэт хууль бус зээлийг бусдад өгүүлэхээр шахахдаа “Засгийн газрын шийдвэр, яаралтай хөдөлгөх төсөл” гэх нэрээр зээлийн хүсэлт орж ирдэг.

Үүнийхээ араас утсаар болон хүнээр дамжуулан шахдаг, дарамтладаг гэдгийг ч тэд нуугаагүй. Ерөнхий сайдын “улс төрийн нөлөөлөл ашиглаж зээл аваад, зориулалтын бусаар өөр зүйлд зарцуулсан нөхдөд хариуцлага тооцно” гэснээс харсан ч зээл авсан нөхдийг шалгахын зэрэгцээ зээл авахад нөлөөлсөн тухайн үеийн эрх мэдэлтнүүдийг давхар шалгах шаардлага ингэж үүсэж байна. Б.Эрдэнэбатыг удаа дараа хууль зөрчин зээл авахад Ерөнхий сайд, Ерөнхийлөгч, Сангийн сайд гэх мэт нэлээд өндөр эрх мэдэлтэй хүн л нөлөөлж чадна. Тэгэхээр түүнийг 2013, 2014 онд зээл авч байхад Ерөнхий сайдаар Н.Алтанхуяг ажиллаж байсан бол 2015 онд Ч.Сайханбилэг ажиллаж байжээ.

Үүгээрээ барьцаа хөрөнгөгүй зээл авсан, зээлээ зориулалтын бусаар зарцуулсан, төлөөгүй, зээл авч угаасан гэх мэт нөхдөд хэн нөлөөлснийг тогтоон шалгах, ял авсан ч зээлийг төлүүлэх үүднээс хүргэж байгаа хэрэг.    

С.ДАНЗАН  

Эх сурвалж: Өглөөний сонин