УИХ-ын ШИНЭ ДАРГЫГ томилох процесс хэрхэн үргэлжлэх вэ?

МАНАН бүлэглэлийг устгаж, шударга ёсыг тогтоох кампанит ажил нь УИХ-ын дарга М.Энхболдыг /2019.01.29/ ажлаас нь буулгаснаар эхэлж байна гэж ойлгож болно. Харин одоо төрийн эрх барих хамгийн дээд байгууллагыг хэн толгойлох вэ гэдэг асуудал зүй ёсоор тулгарч байгаа бөгөөд эрх баригч намаас УИХ-ын даргыг шуурхайлан томилох тал дээр анхаарч байгааг эх сурвалж хэлсэн. Энэ нь ч зүй ёсны хэрэг. Төрийн эрх барих дээд байгууллага, хууль тогтоох танхим даргагүй удаан байх нь бүхий л зүйлд харшилж таарна.

Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр УИХ-ын даргын сунгаа явагдаж, янз бүрийн таамаг дэвшүүлж байгаа ч чухам ямар журмаар томилох тухай асуудал ярихгүй аж. Тэгэхээр УИХ-ын тухай хуульд даргыг хэрхэн сонгох тухай тодорхой заасан нь бий. Тухайлбал, УИХ-ын тухай хуулийн 8.1-д “Сонгуулийн дүнгээр Улсын Их Хуралд 39 ба түүнээс дээш суудал авсан нам, эвслийг Улсын Их Хурал дахь олонхи (цаашид “олонхи” гэх) гэнэ” гэж заасан байгаа. Тэгвэл 9.1-д “Энэ хуулийн 8.1-д заасан нам, эвсэл Улсын Их Хурлын даргын сонгуульд нэр дэвшүүлнэ” хэмээсэн.

Тэгэхээр өдгөө олонхийн бүлгийг бүрдүүлж байгаа МАН юуны өмнө Удирдах зөвлөлийн хуралдаанаараа УИХ-ын даргад нэр дэвшигчийг тодруулна. Ингээд гаргасан саналыг Намын бүлгийн хуралдаанаар хэлэлцдэг журамтай. Мөн хуулийн 9.3-т “Энэ хуулийн 9.1, 9.2-т заасны дагуу нэр дэвшигчийг холбогдох Байнгын хороо, түүнчлэн шаардлагатай гэж үзвэл нам, эвслийн бүлгүүд хуралдаанаараа хэлэлцэж санал, дүгнэлт гаргана” гэсэн байгаа. Харин үүний дараа нь 9.4-т “Энэ хуулийн 9.3-т заасны дагуу гаргасан санал, дүгнэлтийг нэгдсэн хуралдаанаар хэлэлцэж санал хураалтыг илээр явуулна” гэсэн заалт бий. Мөнхүү хуулийн 9.5-д “Нэр дэвшигч энэ хуулийн 9.4-т заасны дагуу явуулсан санал хураалтаар хуралдаанд оролцсон гишүүдийн олонхийн дэмжлэг авсан бол түүнийг Улсын Их Хурлын даргаар сонгогдсонд тооцож, энэ тухай тогтоол батлагдсанд тооцно” гэжээ.

Хууль ёсоор бол ийнхүү УИХ-ын даргыг сонгох бол дараагийн дарга чухам хэн байх вэ гэдэг сонирхол татсан асуулт бий. Нийгмийн сүлжээ, хэвлэл мэдээллийн хэрэгслээр янз бүрийн таамаг дэвшүүлсээр байна. Өнөөдрийн УИХ-ын гишүүд дунд алх бариад суух чадвартай хүмүүс байж л таарна. Ийм сонирхолтой хүмүүс нь чадвартайгаасаа илүү олон байгаа гэдэгт найднам. Гэхдээ хүссэн бүхэн Хууль тогтоох дээд байгууллагыг тэргүүлээд суухгүй. Энэ бол билгэ тэмдэг болсон Ерөнхийлөгчийн суудал биш, Гүйцэтгэх засаглалын тэргүүн ч биш, нэг танхимын сайдын суудал бол бүр ч биш. Маш чухал албан тушаал учраас туйлын болгоомжтой хандах нь зүйн хэрэг биз ээ. Төрийн эрх барих хамгийн дээд байгууллага гэдгийг юуны өмнө бодолцох нь зүйтэй байх.

Ямартай ч өнөөдөр парламентад байгаа хамгийн боломжит дүр бол УИХ-ын гишүүн Д.Лүндээжанцан гэдгийг хаа хаанаа ярьж байна. Мөнхүү Батлан хамгаалахын сайд Н.Энхболд, Шадар сайд Ө.Энхтүвшин нарын нэрс ч цухалзаж буй. МАН-ынхан залуусын төлөөлөл болгож УИХ-ын гишүүн Т.Аюурсайханыг “сойж” байгаа сураг мөн бий. Улс төрд шинэ, залуу хүчтэй лидерийн гэдгээрээ нам дотроо ч ихээхэн дэмжлэгтэй байгаа сурагтай. Т.Аюурсайханы хувьд МАН-ын 27-р Их хурлаар М.Энхболдтой намын даргын суудлын төлөө өрсөлдөж байсан бол М.Энхболдыг УИХ-ын даргаас буулгахад ихээхэн үүрэг гүйцэтгэж ажилласан байх юм. МАН-д улс төрийн ажилтнаас Ерөнхий нарийн бичгийн даргын зөвлөх, намын үүрийн даргаас Бага хурлын гишүүн хүртэл дэвшсэн Т.Аюурсайхан 2016 оны сонгуулиар УИХ-ын гишүүн болсон гэх намтартай. Бас нэгэн хувилбар нь Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга Г.Занданшатар УИХ-ын дарга бол харин түүний орыг Л.Оюун-Эрдэнэ залгамжилна гэсэн хувилбар ч яригдаад байгаа.  

Нөгөө талаас "27-гийн" хэмээх бүлэглэлээс М.Энхболдын үйлийг үргэлжлүүлэх сонирхол асар их бий. Өдгөөгөөс сар орчмын өмнө М.Энхболд суудлаа өвлүүлж үлдээх талаар тохирох гэсэн оролдлого ч хийсэн эх сурвалжийн мэдээлэл байдаг бөгөөд Ж.Эрдэнэбат, Д.Оюунхорол, Д.Хаянхярваа, С.Бямбацогт нарыг дэвшүүлэхээр санаархсан явдал ч байгаа. Энэ бол хаа хаанаа зөвшөөрөгдөхгүй нь тодорхой. Нэгийг буулгаад нөгөөгөөр сольж байгаатай адилхан зүйл. Ёстой л "Нэмэгдэхүүний байрыг солиход нийлбэрийн чанар өөрчлөгдөхгүй" гэдэг шиг зүйл болно. Хэрвээ дээр дурдсан хүмүүсийн нэр ороод ирвэл ард түмний тэмцэл ч хурцдана, бүр УИХ тарах хүртэл процесс үргэлжлэх магадлалтай.