М.Энхболдын бүлэг шатахууны хомсдол үүсгэлээ

Эрх баригч нам нь хоёр талцалд чамгүй хугацааг өнгөрөөж, Их хурлаасаа хойш эв эеийг хичээх болсон гэх авч дундаа хэчнээн маргаантай байгааг шатахуун түлшний үнийн савлагаа, зохиомол хомсдолоос харж болно. Тодотгож хэлбэл, шинээр байгуулагдсан У.Хүрэлсүхийн Засгийн газрын үйл ажиллагааг харлуулах, гацаах гэсэн бүлэглэлийн оролдлого нь шатахуун түлшний Онцгой албан татвар, зориудын хомсдолоор илэрч байна. Түүнээс бус Онцгой албан татвар бол Ж.Эрдэнэбатын Засгийн газрын үед ОУВС-гийн хөтөлбөрт хамрагдсан нөхцлийн дагуу нэмж, энэ сарын 1-нээс мөрдөж эхэлсэн зүйл.  

Түүнээс жилдээ 1.2-хон сая тонн шатахуун түлшний хэрэглээтэй улсад 115 сая тонн шатахуун түлшний нөөц байхад яагаад хомсдол үүсэх гэж. Байнга шантааж хийж ирсэн монополь эрхтэй шатахуун импортлогчид төрөөс 260 тэрбум төгрөгийн татаас нэхсэн. Уг нь Төр шатахуун түлшний Онцгой албан татвараас 294 тэрбум төгрөг төсөвт төвлөрүүлэх бодлого барьсан ч ийнхүү импортлогчид энэ мөнгөтэй дүйхүйц хэмжээний татаас нэхсэн нь шууд улстөрийн захиалга гэж харахаас өөр аргагүй.

Бүр тодотговол, МАН-ын угшилтай “НИК”, “НИК”-иас гал тасалсан “Петровис”, мөн “НИК”-иас туршлага тасалсан “Сод Монгол” компаниуд шатахууны хомсдол бий болгон нийгэмд бухимдал үүсгэж байгааг ч анзаарсан биз ээ. Түүнээс өнөөдөр бусад жижиг компаниуд шатахуун түлшээ түгээн хэвийн ажиллаж байна. “Петровис”-ийн Ж.Оюунгэрэл эртнээс өдгөөгийн УИХ-ын дара М.Энхболдын нөмөрт бизнесээ зузаалж ирсэн хүн. Оффшор бүсэд данс нээх болтлоо баяжсан энэ хатагтай үе үеийн эрх баригчдад нөлөөлж шатахууны үнэд монополь эрх эдэлж ирсэн гэдэгтэй хэн ч маргахгүй. Харин өнөөдөр энэхүү монополь эрх нь зөрчигдөж байгаа учраас бүлэглэлийн захиалгаар шантааж үзүүлж байгааг ойлгох хэрэгтэй. Нөгөө талаас О.Содбилэг гишүүнийг “Петровис”-оос хаашаа ч нуух аргагүй. Тухайн үед НИК-ийн хувьчлалд зориулсан мөнгө нь “Эрдэнэт” үйлдвэрээс салаалсан гэдгийг ч хэвлэлийн архиваас харчих. Үүнээс харвал улстөрд олон жил бугшсан олигархи бүлэглэлийн ээлжит ажиллагаа нь ийнхүү хомсдол үүсгэхэд хүргэж байна. Ц.Анандбазарыг МАН-ын дарга асан М.Энхболд сайдын суудалд зүтгүүлээд олонхийн дэмжлэг аваагүй гээд улстөрийн нөхцөл байдлыг надаар хэлүүлэхгүй мэдэх биз ээ.

Нөгөө талаас У.Хүрэлсүхийн Засгийн газрын шийдвэрлсэний дагуу Дорноговь аймгийн Алтанширээ сумын нутагт Газрын тосны үйлдвэр байгуулахаар төсвөөс 250 тэрбум төгрөг суулгаад өгчээ. Энэ ажлын дагуу Төрийн өмчийн бодлого зохицуулалтын газрын дарга Ц.Ням-Осор газар дээр нь ажилласан. Ийнхүү олон жил дамжиж яригдсан Газрын тос нэрэх үйлдвэрийн ажил гараанаасаа гарсанд нефть импортлогчид ч дургүйцэж байгаагийн нэг илрэл энэ байх. Арга ч үгүй, олон жил шатахууны импортоос өндөр ашиг хожиж суусан импортлогчид, тэднийг хаацайлагч улстөрийн бүлэглэлд энэ шийдвэр таалагдахгүй байгааг л харуулсан явдал болов уу.

Шатахуун импортлогчид нь МАН-ын угшилтай ч АН-ын нөхдүүдтэй эрх ашгаа нэгтгэсээр ирсэн хэтэвч нэг гэж болох хүмүүс. Н.Алтанхуягийн Засгийн газрын үед “Үнэ тогтворжуулах хөтөлбөр”-ийн хүрээнд тэд шантааж үзүүлсээр байгаад урт хугацааны хөнгөлөлттэй 120 сая ам.долларын зээлийг хуваан авсан гэдгийг ч хөндлөнгийн эх сурвалж хэлдэг. Үүний дийлэнхийг дээрх шантаажлагч компаниуд хуваан авсан бололтой юм. Тухайн үед дэлхийн зах зээл дээр баррель нефтийн үнэ шалан дээр унаж, тэр хэрээр ОХУ-д ч шатахуун түлшний үнэ маш хямд байсан. Өөрөөр хэлбэл үнэ нэмэх ямар ч шаардлагагүй үед Н.Алтанхуягийн Засгийн газрыг шантаажилж байгаад 120 сая ам.долларын зээл авч л байсан. Нийгэм эдийн засгийн ороо бусгаа ийм эгзэгтэй цагт шатахуун импортлогчид ч нийгмийн хариуцлагаа ухамсарлах учиртай. Улс орноо эдийн засгийн хямралаас гаргах аян өрнөж, эгэл жирийн эрдэмтэн мэргэд хүртэл хандив тусламж өгөхөөс эхлээд УИХ-ын гишүүн Б.Дэлгэрсайхан хувиасаа 100 сая төгрөг хандивлаж л байсан. Гэтэл Монгол Улсын нефтийн зах зээлд олон жил ноёрхож, оффшор бүсэд мөнгө байршуулах болтлоо баяжсан импортлогчид маань эдийн засгаа тэтгэх нь бүү хэл улам унагааж өөрсдөө баяжихаар улайрч байна. Бүр улстөрийн бүлэглэлийн захиалга биелүүлж байгаа нь харамсалтай.

Нефть нэрэх үйлдвэр үүд хаалгаа нээж эхлэх цаад талын хугацааг 2021 он хэмээжээ. Тэгэхээр бид шатахуун импортлогчдыг 2021 он хүртэл давраах хэрэггүй. ОХУ-аас манай улсад шатахуун түгээх станц байгуулах саналыг эртнээс тавьж ирсэн. Энэ саналыг хүлээж авч, даварсан импортлогчдын эрхийг хазаарлах цаг нь болсон. Үндэсний аюулгүй байдалд нөлөөлөхгүйгээр зах зээлийн шударга өрсөлдөөнийг бий болгоход яагаад болохгүй гэж. Аяндаа нефть нэрэх үйлдвэрүүд бүтээгдэхүүнээ гаргаад эхлэхээр ОХУ-аас орж ирсэн шатахуун түгээх станцууд ч зах зээлийн үнэт зарчимд бүрэн шилжинэ. Эсвэл нутаг буцна. Зарчим ийм байхад улстөрийн олигархи бүлэглэлийн захиалгаар хөдөлдөг даварсан импортлогчдыг хазаарлах цаг нь болсон.

С.Ууганбаяр

www.zindaa.mn