Ерөнхийлөгчийн ЗАСАГЛАЛ юунд хөтлөх вэ?

Муу эр дайнд хөөрнө гэгчээр зарим нэг нь парламентын систем анхнаасаа буруу байсныг сурталдан, Төрийн шагналтай түүхч нь хүртэл Ерөнхийлөгчийн засаглал л Монголыг аварна гэж сурталдах болов. Ардчилсан гэх тодотголтой хувьсгалын хамгийн том ололт нь парламентын засаглал байсан юм. Хуучин социалист лагерийн орнууд бүгд хагас ерөнхийлөгчийн засаглалыг сонгож байхад бид хоёр том гүрний дунд парламентын засаглалыг сонгож, сонгодог ардчиллыг хөгжүүлэхийг хичээж ирсэн. Үүний том илрэл нь 2012 онд Ардчиллыг шинээр болон сэргээн тогтоосон орнуудын бага хурлыг зохион байгуулж Мьянмар, Лаос, Киргиз зэрэг улс Монголын ардчиллаас суралцахаа мэдэгдэж байлаа. Угтаа ардчилал, парламентат ёс байгаа болохоор л ЖДҮ гэдэг дуулиан гарч, эрх мэдлийн гинжин хэлхээг тасар татах ажиллагаа эхэлж байгаа юм. Хэрэв ийм явдал үгүйсэн бол Туркмен шиг алтан туухай өргөсөн Ерөнхийлөгчөө хараад алга нижигнүүлцгээх байлаа.

2017 оны сонгуулийн үр дүнгээр Ардчилсан намаас нэр дэвшсэн Х.Баттулга Ерөнхийлөгчийн суудалд заларсан. Өмнөх Ерөнхийлөгчдөөсөө ялгаатай нь боловсролын хувьд нимгэн, спорт хөөсөн нэгэн. “Женко” гэдгээрээ танигдсан түүнийг хөрш орнуудын хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүд бөх, бизнесмен гэдгээр нь онцлон тайлбарлаж байв. Улс төрийн шинжээчид гадаад бодлого болон дотоодын улс төрийн адармаатай цаг үед Ерөнхийлөгч болсон гэж тодорхойлсон. Үнэхээр ч амаргүй цаг үе тохиож байна. Эрх баригчид дотроо хоёр хуваагдан идсэн, идээгүйгээр хуваагдаж байхад эв нэгдлийг илэрхийлэн хэлэлцээрийн ширээний ард суух нь уу гэтэл тэгсэнгүй. Парламентыг тарах ёстой гэж мэдэгдэн улс төрийн галыг улам өрдөж орхив. Олонд танигдсан өнөөх технологиороо Ерөнхийлөгчийн засаглалыг сурталдсаар байна. Тэмцэж, золин байж олж авсан парламентын ардчиллыг эрх мэдэл, сандал суудлын төлөөх хямдхан хэрүүлээс болж солих гэж үү?

Эрх мэдэл нэг хүний гарт төвлөрвөл чухам юунд хүрдгийг Туркмен, Узбек, Венесуэл, Боливи улсын жишээ бэлхнээ харуулна. 1990-ээд оны эхээр газрын тосны асар их баялагтай гэгдэж, Бразилийн урд хөгжлөөрөө бичигдэж байсан Венесуэль улсыг барууны орнууд анхааралтай ажиглаж, дипломат харилцаа тогтоохыг эрмэлзэх болов. Угтаа АНУ-ын 10-аад компани Венесуэльтэй газрын тосны салбарт хамтран ажиллахаар гэрээгээ үзэглэж байсан цаг. Гэтэл Боливарын хөдөлгөөн гэгчийг Уга Чавес сурталдан, улс орон нь ёроол руугаа чулуу мэт живж, гаднынхантай хувааж цөлмөж байгааг шүлсээ үсчүүлэн сурталдах болов.

Уго Чавес ердөө хоёрхон жилийн дотор ард иргэдийн итгэлийг соронзон мэт татаж, Ерөнхийлөгчийн суудалд 90 гаруй хувийн саналаар суусан юм. Эрх мэдлийн үзүүрийг атгасан Чавес улсаа коммунист чиг баримжаатай болгож, гаднын компаниудыг хөөн гаргаж, газрын тосны үйлдвэрийг математикийн багшийн гарт шилжүүлэв. Чухамдаа энэ цагаас Венесуэлийн чөлөөт уналт эхэлсэн юм. Хэрэв газрын тосны тэр их баялгаа зөв хуваарилж, эдийн засгийн нээлттэй бодлого баримталж байсан бол энэ улс Катарыг хөгжлөөрөө хол хаяж, Дэлхийн 10 дахь томоохон эдийн засаг болох боломж байлаа. Энэ бол Харвардын эдийн засгийн их сургуулийн дүгнэлт юм шүү.

Хоёр их гүрний дунд байдаг, асар том газар нутагтай атлаа хүн амын хувьд дэндүү жижиг, сийрэг, нягтрах боломжгүй, боловсруулах, хүнд үйлдвэр хөгжөөгүй Монгол Улсад Ерөнхийлөгчийн засаглал тус болох эсэх нь эргэлзээтэй.

Ардчилсан замыг сонгоод удаагүй, гэсэн атлаа байгалийн асар их баялагтай гэгдэх энэ улсын жолоо нэг хүний гарт очвол “Босоо хөх Монгол”-ын айдаг зүйл хормын дотор бодит байдал болоход бүр л амархан болно. Хэрэв Ерөнхийлөгчийн засаглал нь аврал гэж харж байгаа бол хагас Ерөнхийлөгчийн засаглалтай Хойд Африкийн орнууд хөгжих байлаа. Казахаас бусад Узбекистан, Тажикистан, Туркмен тэргүүтэй стан-ууд ч хөгжлөөрөө цойлон дүүлэх байлаа. Ардчиллыг Азийн тулганд асааж, жишээ болон яригддаг Монгол Улс ардчиллын галыг унтраах ёсгүй.

Б.АЗАА

WWW.ZINDAA.MN