Гадаад харилцааны сайд Б.Батцэцэг “Судрын чуулган” бүтээлтэй танилцав

Гадаад харилцааны сайд Б.Батцэцэг Бүгд Найрамдах Турк Улсад хийж буй албан ёсны айлчлалын хүрээнд Топкапы ордон музейд зочилж, Монголын Ил Хаант Улсын Газан хааны Тэргүүн сайдаар ажиллаж байсан Рашид ад-Дины бүтээсэн “Судрын чуулган” бүтээлтэй танилцав.

Тулуйн хүү Хүлэгү хааны гуч Ил хаан Газан хаан 1301 онд өөрийн Тэргүүн сайддаа монголчуудын түүхийг нэгэн сударт нийтгэн цуглуулахыг зарлигдаж уг бүтээлийг Рашид ад-Дин монгол, хятад, түрэг, энэтхэг, араб тэргүүтэй олон мэргэд, зурхайчид, түүхчид, эрдэмтдийн хамт 1311 онд бүтээж байсан түүхтэй.

Судрын чуулган зохиол нь нийт 3 хэсгээс бүрэлдэнэ. Эхний хэсэг нь “Тарих-и Мубарек-и Газани” буюу хүн төрөлхтөний үүссэн цагаас эхлэн Газан хааныг хүртэлх түүх юм. Энэ хэсэгт Монгол түмний гарлыг өгүүлсэн Эргүнэ Хунгийн түүх болон Бөртэ чино, Гоо марал, Алунгоо эх, Бодончар, Хотул хаан, Амбагай хаан, Есүхэй баатар зэрэг Чингис хааны дээд өвгүүдийн түүхийн тухай бусад сурвалжид байдаггүй чухал мэдээ баримтуудыг өгүүлдэг.

Монголчуудын үүсэл гарлаас Чингис хааны байлдан дагууллын үеийг хүртэлх түүхийг бичихдээ Монголын нууц товчооны монгол эхийг ашигласан нь тодорхой байдаг. Мөн “Алтан дэвтэр” хэмээх Монгол хаад болон алтан ургийнхан л үзэх эрх бүхий төрийн түүхийн сурвалж бичгийг ашиглан тулгуурлаж бичсэнээ мөн оршил хэсэгтээ өгүүлдэг.

Үүнээс хойшхи үеийн буюу Өгөдэй, Гүюг, Мөнх, Хубилай хаадын хэсгийг бичихдээ Ил хаант улсын ордонд буй Монгол сурвалжуудаас гадна дурьдан буй хаадтай нэг үед амьдарч байсан болон уулзаж учирч явсан амьд гэрчүүдийн амнаас сонссон мэдээнүүдийг өргөнөөр ашигласан байна.

Уг ботийн төгсгөл хэсэгт өөрийн амьдран буй цаг үеийн түүх болох Монголын эзэнт гүрний доторх холбооны улсууд Юань, Алтан Ордон, Цагадай, Хайдугийн улс болон Ил хаант улсын улс төр, эдийн засаг, соёлын амьдралын талаар төрийн архивт буй бичиг хэргүүд болон өөрийн үзсэн харсандаа тулгуурлан бичсэн.

Орчин үеийн түүхийн шинжлэх ухаанд Рашид аддины “Судрын чуулган” зохиолыг дэлхийн түүхэнд анх удаа бичигдсэн “дэлхийн универсал түүх” гэж үздэг.