...Ийнхүү сэтгэлийн нэгэн зовлон, нэгэн гунигтай жаргалаар Шар ус, Хавцалын зуслан... томоогүй охин насаа санагалзан...

Жанчивдоржийн Дашзэгвэ

Ж.Дашзэгвэ 1945 онд Сэлэнгэ аймгийн Орхонтуул суманд төржээ.1965 оноос уран бүтээлээ эхэлж “Ган тайлах хур”, “Цэнхэр зэрэглээ”, “Жаргаагүй үлгэр”, “Чонын хүү” зэрэг ном хэвлүүлсэн бөгөөд “Үхэр хүртэлх хайр сэтгэл” роман бичиж 2002 оны “Алтан өд” шарнал хүртсэн байна. Бас МЗЭ-ийн шагнал хүртсэнээс гадна “Утгын чимэг” богино өгүүллэгийн наадамд олон удаа шагналт байрт оржээ.

Илүү гэр

Баадайн эхнэр Бурмаагийн  гарын цайны сайхныг нутгийнхан нь ам булаалдан шагшдаг хийгээд тэднийд зочин ирэхийг шаазгай шагшран хэл өгдөг гэцгээнэ. Бурмаа хэний ч сэтгэл өегшөөх танан шүд яралзуулж, алаг нүд эргэлдүүлсэн махлах бөөрөнхий хүүхэн.

Нөхөр Баадай нь тос дааварласан хүрэн царайндаа буян хураасан Энх амгалант бурхны дүртэй харагдаж, үүдний жавар хаан босго алхаж, гэрийн хоймор дүүрэн намбайдаг эр. Бурмаа адгуухан “Баадай морьд үргэж уяа авчихна” гэвэл Баадай өөрийн босгосон сүжигт найдсан аятай гэрээсээ “Хааяд” гэж эрдүү хүнгэнэсэн дуугаар чимээлнэ. Тэднийх малынхаа хөлийг дагаж нүүдэллэхдээ хоёр айлын дайтай хөсөг хөдөлгөж илүү гэрээ ачаалж явна. Их гэрээ бөөрлөсөн илүү гэр нь хол саахалтын газраас хоёр айл нэг дор айлсжээ гэмээр харагдана. Илүү гэр эргэх дөрвөн цагт айраг цагаагаар сэнгэнэж, Бурмаа жалавч бүрхээр нийлүүлж яндангаар суунагтах утаа хүний хөл даллах халуун амьтай ажээ. Баадай гаднахаа эмхэлж, Бурмаа гэр дэхээ цэгцэлж айлын дайтай айл, хүний дайтай нэгэн амь болон явахдаа Баадайн цухалдан уурлаж, Бурмаагийн цэхвэлзэн явигнахыг үзсэн хүн үгүй авай. Баадай эхнэрээ эрхлүүлж хаа нэг духы нь үнэрлэж, “миний бор хүүхэн” гэж өхөөрдөнө. Цагаан сарын хөл наашлаж байлаа. Баадайнхаас дөлж явах хэр нь сэтгэл нь тэднийд уяатай Нагнай гэх шоволзсон хөх эр Баадайн эзгүйд нэг буугаад мордов. Нагнайг орж ирэхэд ингээд буугаад мордохы нь далдхан хүлээж байсандаа юмуу, баахан сандарч баярлах зэрэгцсэн Бурмаа цагаан тос хөвүүлсэн цай аягалж барив аа. Нагнай сэтгэлийн тэвчээр алдаж, мөрөөдөж хайрласан харцаа Бурмаагаас нуулгүй унагаад, “Би ч чамаар цайгаа чануулж уух хувь дутсан заяа муутай амьтан даа” гэлээ. Бурмаа Нагнайн хацрыг хөнгөхөн илж инээмсэглэн “Өнгөрсөн юм дурсаж хүн амьтны сэтгэлд сэв хийгээд яахав дээ, Нагнай минь” гэснээ Нагнайн атганд хэзээний орсон гараа хурдхан татаж аваад, “Хэн хэнээ сэтгэлдээ санаж явбал боллоо” гэвээс Нагнайн нүдний харц тос дусаасан гал шиг сэргэж, “Чи намайг боддог юмуу, Бурмаа” гээд өндөсхийв. “Бодолгүй дээ, би ч ямар...” гэхэд урамшсан Нагнай, “Баадай мэдвэл...” гээд шүүрс алдав. Тэгэхэд нь Бурмаа галаа шилгээн засаж, “Хөөрхий дөө, миний муу хань... Айлын өнгө царай хазгай хэлтгий эхнэрээс нь л эхэлнэ шүү дээ” гэв ээ. Нагнайн зүрх мохон, буцаж суув. Тэр урам хугарч хэсэг тонгойн сууснаа, “Чи сайн хүнтэй ханилсан болоод...” гэвэл Бурмаа гэмэрхсэн ч юм шиг, аргадсан ч юм шиг болж, “Би чамд нэг дээл эсгэсэн. Цагаан сараас өмнө ирж аваарай” гэхэд Нагнай хүмүүсийн ярьдгаар дуугий нь сонсож, сэтгэлий нь таньснаас хойш одоо үхсэн ч яахав гэмээр хүлцэнгүй болж, “Гялайлаа, Бурмаа минь...” гэж баахан хоргодож хурган байгаад мордож явав. Хүний амьдрал гэгч нууцаа хав дарж хадгалах дургүй ажээ. Бурмаа нүд сэтгэлийнхээ баримжаагаар Нагнайд дээл эсгээд өдрийн богины хугаст үйлээ мэтгэн, нөхрөө ирэхийг дөхүүлээд эвхэж баадагнан илүү гэртээ барааны араар нуучихдаг болжээ. Заримдаа ам мөлтөсхөн нууж амжина. Баадай ширдэг дээр хоцорсон үс, бөсийн сэмдсийг хайхарч анзаардаггүй ч Бурмаа эмээнгүй түгшүүрлэнэ. Бурмаа ийнхүү сэтгэлийн нэгэн зовлон, нэгэн гунигтай жаргалаар Шар ус, Хавцалын зуслан... томоогүй охин насаа санагалзан үйл учиг нийлүүлж адган байхдаа хурууныхаа өндгийг зүүгээр хатгачихна. Зүүний хор өндгий нь хорсгон чимчигнүүлэхэд сэгсэрч, бултайж бөнжигнөх цусыг шимэн хаяна.

Баадай чөдрийн хаа тасарч, залгах сур эрэн бараа онгичиж байгаад эхнэрийнхээ нуусан дээлийг олж үзлээ. Түүний биед яав ч жадайх дээлийг баахан эргүүлж тойруулж үзээд, Нагнай гэсэн харанхуй бодолд дотроо зуруулж, эхнэрээ хардаагүй ч Нагнайд хордох бодол төрж, мөнөөх дээлийг буцааж ваадагнан байранд нь орхилоо. Баадай хотоо эргэчихээд өвөлжөөнийхөө арын толгой дээр гараад салхи уужуу амьсгалав. Өвлийн адаг сарын аравдын төгрөг сартай хөхөмдөг тэнгэрт танил одод жирвэгнэж гэнэн хонгор хүүхнүүдийн нүд шиг өдөж ирмэлдэнэ. Баадай огт юу ч үзээгүй, юу ч мэдээгүй аятай гэртээ орлоо. Эхнэрийн нь нүд од шиг гэрэлтэн сэтгэлий нь өдөх шиг тормолзон харагдана. Баадай учирч дуусахыг сэмхэн хүлээж илүү гэртээ нууцгайхан орж үздэг болов. Цагаан сар ч ойртож, Бурмаа нуувар дээлийнхэ товч шилбийг торгоож дуусгалаа. Үүнийг анаж хүлээсэн Баадай өглөө нь урд хотынхны ул боовны бэмбий нухалцахаар явахдаа эхнэртээ мэдэгдэлгүй ваадагнасан дээлий нь бүслээд морджээ... Орой нь...маргааш нь... Баадай ч, Бурмаа ч хэн хэндээ дээлний тухай үг цухуйлгасангүй...

Шинийн нэгэнд эр эм хоёр золгодоггүй ч Баадай, Бурмаа хоёр нар битүү босож, Бурмаа нөхрийнхөө бүсийг бүслэлцэн хормой хоты нь засаж өгөхөд, Баадай “миний бор хүүхэн” гээд хацры нь үнэрлэв.

Бурмаагийн нүдний буланд нулимс гялалзах шиг болоод нөхрийнхөө цээжинд магнайгаа нааж түшсэнээ бушуухан идээ будаагаа аваад гарлаа, Баадайнх хойт толгойнхоо овоог нарнаар тахилаа...

Нар тусав уу, үгүй юу Баадайн уяанд морьд багширч, нүгэл хилэнц, гай түйтгэр, цагаан хэл амыг гэтэлгэн дарахын бэлгэдэл чандмалсан гурван хэсэг мөс тотгон дээр нь болор шиг гялалзаж, гэрт Баадайн хүнгэнэсэн дуу нургиж, үе үе Бурмаагийн цангинасан инээд сонсдон нутаг усаа жаргаах шиг болоод хүн зонтойгоо шинэлэхдээ их гэрээ бөөрлөсөн илүү гэртээ ч гэсэн гал хөс түлж бүлээцүүлэн жавры нь гаргажээ.

Цагаан сараар Нагнай Бурмаагийн оёсон дээлээр гоёсонгүй. Харин айл ах дүүд гарын дэм болж явдаг цайлган сэтгэлт буурайхан гонь эр Нийлэн хүрэн артай хурган дээлээр гоёод айл айлаар буун золгож явлаа.

Zindaa.mn-Үндэсний чөлөөт мэдээллийн портал