Яагаад Скандинавын орнуудын иргэд аз жаргалтай байдаг вэ?

Скандинавын орнууд аз жаргалын түвшнээр үргэлж дэлхийн улс орнуудыг тэргүүлдэг. Финланд улс 2023 онд тус жагсаалтыг зургаа дахь удаа тэргүүлсэн бол Дани, Исланд удаалжээ. Яагаад эдгээр орнуудын ард иргэд үргэлж аз жаргалтай байдаг вэ? Учир нь эдгээр нь жижиг, баян улс гэж зарим нь ярьдаг бол тэдний генийн өгөгдөлтэй гэж хэлэх нь ч бий. Тэгвэл Аз жаргалын тухай дэлхийн тайлан эдгээр яриа нь үндэслэл багатай гэдгийг харуулдаг. 

Мөнгө аз жаргалын түлхүүр үү

Скандинавын бүх орнууд харьцангуй баян, аз жаргалтай нь үнэн. Гэвч харьцангуй баян орнууд бүгд Скандинавынхан шиг аз жаргалтай байдаггүй. Тухайлбал, Сингапур дэлхийн хамгийн баян орнуудын нэг ч аз жаргалын индексээр 25-д жагсдаг бол газрын тосоор баян Саудын Араб 26-д л бичигддэг. 

Скандинавын орнууд орлогын тэгш бус байдлын түвшин бага гэдгээрээ алдартай. Хэдийгээр судлаачид энэ нь амьдралд сэтгэл хангалуун байх байдалтай уялддаг эсэхийг нотлоогүй ч тэгш бус байдал үл итгэлцэлд хүргэж, улмаар амьдралд сэтгэл хангалуун байх байдалд сөргөөр нөлөөлдөг болохыг тогтоожээ. Өөрөөр хэлбэл хүмүүс хууртагдсан мэдрэмж авах дургүй. 

Генийн өгөгдөл үү? 

Хэрэв хариулт нь “тийм” байсан ч ач холбогдлоороо гуравт орно. Шинжлэх ухаан генетик тодорхой үүрэг гүйцэтгэдэг болохыг баталж, аз жаргалын биологийн хэмжүүр гэдэг. Гэтэл судалгаагаар аз жаргалын индексэд байгаль орчны нөлөө 60-70 хувийг эзэлж, харин генийн өгөгдөл 30-40 хувийг эзэлдгийг тогтоосон байдаг. 

Төрийн үйлчилгээний чанар 

Төрийн байгууллагуудын үйлчилгээний чанар, баялгийн тэгш хуваарилалт амьдралд сэтгэл хангалуун байх байдалд чухал бөгөөд эерэг нөлөө үзүүлдэг байна. Төрийн үйлчилгээний чанар өндөр орнуудад хүмүүсийн сэтгэл ханамжийн түвшин өндөр байдаг болохыг судалгаа харуулжээ. Өндөр тэтгэвэр, өвчтөн, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдэд зориулсан үйлчилгээ, нийгмийн хангамж, үнэгүй эрүүл мэнд, боловсролын үйлчилгээ, ажилгүйдлийн өндөр тэтгэмж зэрэг хүчин зүйлс үүнд орно. Төрийн байгууллагуудын үйл ажиллагаа тэгш бус байдлыг багасгаснаар хүмүүс эргээд төрийн байгууллагуудад итгэж, улмаар аз жаргалтай болдог байна.

Итгэлцэл маш чухал 

Итгэлцлийг чухал болохыг батлахын тулд нэгэн сонирхолтой судалгаа явуулжээ. Оролцогчдоос алга болгосон хэтэвчээ эргүүлэн авна гэдэгт хэр их итгэлтэй буйг нь асуусан байна. Хэтэвчээ олж авна гэдэгт итгэлтэй хүмүүсийн сэтгэл хангалуун байдал нь илүү өндөр байсныг судалгаа харуулжээ. АНУ-ын “Reader's Digest” компани 2021 онд дэлхий даяар ийм судалгаа явуулсан байна. Хэтэвчээ “эргүүлж авсан” эздийн тоо хамгийн олон байсан хотоор Хельсинки тодорчээ. 

Либерал үнэт зүйлс туйлын чухал 

Либерал үнэт зүйлс, дэвшилтэт татварын систем, амьдралын замаа сонгох эрх чөлөө туйлын чухал. Бид дахин мөнгөний асуудалд буцаж ирэв. Дэвшилтэт татварын систем буюу орлогын хэмжээ нэмэгдэхийн хэрээр татварын хэмжээ нэмэгдэх нь хүмүүсийн аз жаргалд нөлөөлдөг байна. Ийм төрлийн татварын систем эрүүл мэнд, боловсрол, нийтийн тээвэр зэрэг татварын мөнгөөр санхүүждэг нийгмийн үйлчилгээнд сэтгэл хангалуун байх байдлыг нэмэгдүүлдэг байна. Эцэст нь дахиад л итгэлцэл. Хүмүүс тэдний төлсөн татварын мөнгө ухаалгаар зарцуулагдана гэдэгт итгэдэг. Эрх тэгш нийгэмд хүмүүс бие биедээ илүү итгэдэг. Харин нийгмийн итгэлцэл эргээд өндөр чанартай үйлчилгээ үзүүлдэг төрийн байгууллагуудыг бий болгодог. 

Скандинавын орнуудад амиа хорлолт өндөр байдаг 

Аз жаргалын тухай тайлангуудаас үзвэл дэлхийн улс орнууд дахь эерэг сэтгэл хөдлөлөөр Латин Америк эхний байрыг эзэлдэг. Гэвч энэ бүс нутгийн улс орнууд аз жаргалын индексээр эхний 20 байрт багтдаггүй. 

Скандинавын орнууд хэдийгээр хамгийн аз жаргалтай ч ард иргэд нь эерэг сэтгэл хөдлөлөөр тэргүүлдэггүй. Түүхийн явцад эдгээр орнуудад амиа хорлолтын түвшин өндөр байсаар ирсэн. 1990 онд Финланд улсад амиа хорлолтын түвшин маш өндөр байсан учир амиа хорлолтоос урьдчилан сэргийлэх стратегийг нэвтрүүлсэн дэлхий дээрх анхны улс болж байв. Өдгөө тус бүс нутагт байдал сайжирч байгаа ч Финланд залуусын амиа хорлолтын түвшнээр дөрөвт бичигдэж байна. Засгийн газрын үйл ажиллагааны чанар хүмүүсийн амьдралд сэтгэл хангалуун байх байдлыг хангадаг ч амиа хорлолтыг урьдчилан сэргийлэхэд чухал байдаггүй хэмээн шинжээчид тайлбарлаж байна. 

Шашин шүтлэг амиа хорлохоос сэргийлэхэд чухал үүрэг гүйцэтгэдэг байна. Гэхдээ аз жаргалд хүрэхэд тийм ч чухал биш. Салалт хосуудад хоёуланд нь хортой ч амьдралыг үнэлэхээс илүү амиа хорлоход нөлөөлдөг. Тухайлбал, төрийн үйлчилгээний чанар өндөр, салалтын түвшин өндөр, шашин шүтлэг багатай Швед улсад аз жаргалаас илүүтэйгээр амиа хорлолтын түвшин илүү өндөр байдаг. Өөрөөр хэлбэл аз жаргалыг илтгэдэг үзүүлэлтүүд амиа хорлох магадлалыг илтгэдэггүй. Энэхүү гунигтай чиг хандлагыг соёлын хүчин зүйлстэй холбон тайлбарлаж болох талтай хэмээн шинжээчид үзэж байна. Амиа хорлолт нь нийгмийн эсрэг үйлдлийн бусад хэлбэрийн нэгэн адил тодорхой соёлын асуудалтай холбоотой байдаг. Хүмүүс бусдын таагүй үйлдлийг, даван тулаах механизм болгон хуулбарладаг хэмээн шинжээчид тайлбарлаж байна. 

Бид тэд нар шиг аз жаргалтай болохын тулд яах ёстой вэ?

Скандинавын орнуудад ардчилсан институциуд иргэдийнхээ аюулгүй байдлыг хангах чадвартай тийм таатай тойргийг бий болгож чадсан. Тиймээс иргэд эргээд төрийн байгууллагууддаа, бие биедээ итгэдэг. Тэд нийгмийн сайн сайхны амжилттай загварыг амладаг, түүнийг хэрэгжүүлдэг улстөрчдийг сонгодог. 

Гэхдээ бидэнд сайжруулах зүйлс ч бий. 

Хүмүүс найдвартай, итгэдэг хүмүүсийнхээ дунд илүү аз жаргалыг мэдэрдгийг судалгаанууд харуулдаг. Үүнийг ямар их чухал болохыг тэр бүр ойлгодоггүй. Бусдад өгдөг итгэл бидний бодож байгаагаас ч илүү үнэ цэнтэй. Харин итгэлцэл үгүй байдал биднийг аз жаргалгүй болгодог. Тиймээс сайн мэдээ маш чухал. Сайхан мэдээнээс бид хөршийнхөө тухай илүү ихийг мэдэж, тэдэнд итгэх итгэл нэмэгддэг хэмээн шинжээчид дүгнэж байна.