Я.Баттулга: Монгол гутал бол бурханлаг гутал

Ээтэн хошуутай монгол гутлыг урлаж, өрхийн үйлдвэрлэлийг гутлын үйлдвэр болтол байгуулж цогцлоосон “Ховор угалз” монгол гутлын үйлдвэрийн захирал Я.Баттулгатай ярилцлаа.

-Танд энэ өдрийн мэндийг хүргэе. Өөрийгөө манай уншигчдад танилцуулна уу?

-Намайг Я.Баттулга гэдэг. Анх өрхийн дундын үйлдвэрлэл санаачилж, гэрээрээ монгол гутлаа үйлдвэрлэдэг байлаа. Харин одоо үйл ажиллагаагаа өргөжүүлж “Ховор угалз” монгол гутлын үйлдвэрээ байгуулаад жил болж байна. Манай үйлдвэр үндэсний гутлаа цаашид хийж сурья, хөгжүүлье гэсэн хүмүүсийг сургаж ажилд авдаг. Мөн монгол гутал хийх гарын ур дүйтэй хүмүүс болон хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдтэй хамтарч ажилладаг, цаашид ч ажиллах болно.

-Анх монгол гутлын үйлдвэр байгуулах санаа юунаас төрсөн бэ?

-Монгол гутал дэлхийд гайхагддаг ховор гайхамшгуудын нэг. Дээр үед айлын эхнэр болгон дээл оёдог, сумын арван эмэгтэйн нэг нь гутал оёдог өрх дундын үйлдвэрлэл явуулдаг байжээ. Үүнээс санаа авч, ер нь монгол хүн оёж хатгахдаа авьяаслаг учраас монгол уламжлалаа хадгалж, залуус болон хойч үедээ өвлүүлэн үлдээх зорилгоор үйлдвэрлэлээ байгуулсан. Нэг үе монгол гутлыг музейд л хадгалагддаг, зөвхөн хөгшчүүд л өмсдөг гэсэн ойлголттой байлаа. Харин одоо нэг үеэ бодвол манайхан үндэсний уламжлалаа сэргээхийг эрмэлздэг болжээ.

-Монгол гутал угалзтай, угалзгүй гэж бий. Энэ угалзны утга учрыг тайлбарлавал?

-32 угалзтай, цулгуй гэж байдаг. Угалзны хээг эхлэлээс нь төгсгөл хүртэл тоолдог. Залуу хүн нэг их олон угалзтай гутал өмсдөггүй. 40 угалзтайг ахмад хүн, 64 угалзтайг өндөр настан өмсдөг учиртай. Дээр үед өмсч буй гутлынхаа угалзаар нь нас, зиндааг нь тодорхойлдог. Тухайлбал, цолтой бөхчүүд насандаа тохируулж угалз оёулдаг. Харин залуу бөхчүүд угалзгүй гутал өмсдөг. Харин малчид цулгуйг хэрэглэдэг. Монгол гутал нь урт настай, эдэлгээ удаантай. Хүүхэд нэг настайгаасаа өмссөн гутлаа дүүдээ өгдөг, дүү нь дараа дараагийн дүү нартаа дамжуулдаг.

-Гутал захиалж байгаа хүмүүс голдуу ямар арьсаар, хэдэн угалзтайг хийлгэдэг вэ?

-Сүүлийн үед матар, могойн арьсаар хийлгэх сонирхолтой болжээ. Монгол гутал дахин давтагдашгүй ганцхан загвар л хийгддэг. Эхнэр маань захиалгаар орж ирсэн гутлын загвар, эскизийг өөрөө зохион бүтээдэг. Би монгол гутлыг бурханлаг гутал гэж боддог юм. Яагаад гэвэл европ гутал өвсөн дээр гишгэхэд хядаад л өнгөрнө. Харин монгол гутал бол өвсөн дээр гишгэхэд налуулаад явчихдаг. Тэгээд шим шүүстэй газар ургаж байсан өвс нэг хоногийн дараа сэргээд ирдэг. Ээтэн хошуу, толигор ул нь газар шороог сэндчихгүй, ургамал амьтны аминд хүрэхгүй гэсэн энэрэнгүй үзлийг шингээсэн.

-Монгол гутал ямар дамжлагаар хийгддэг вэ. Түүхий эдээ хаанаас нийлүүлдэг вэ. Булгарын сайн мууг яаж ялгадаг юм бол?

-Түүхий эдээ хуучин Арьс ширний үйлдвэрээсээ авна. Мөн Нарантуул зах, солонгос, хятад арьс ширний дэлгүүрт худалдаалдаг. Булгар дээр ус дуусааж шалгадаг. Тухайлбал, хувийн үйлдвэрийн булгар хээ нь уусаж алга болдог. Харин монгол үйлдвэрийн булгаар нь хээ сайтай, арьсны боловсруулалтын хувьд хавьгүй илүү. Мөн солонгос, хятад булгар боловсруулалт сайн байдаг. Ямар арьсаар хийлгэхээс нь шалтгаалан загвар, дизайнаа гаргаж, үнэ хөлсөө тохиролцдог. Гутлынхаа улыг хийхэд хүртэл тав, зургаан төрөл бий. Монгол гутлыг ер нь өвөл, зуны ултай хийдэг.

-Удахгүй улсын баяр наадам болох гэж байна. Бөхчүүд гутлаа хийлгэсэн үү?

-Манайхаар Кёкюшүзан Д.Батбаяр гутлаа хийлгэж байсан. Мөн Сүлд спорт хорооны бөхчүүд барилдааныхаа гутлыг урлуулсан.

-Бөх хүний гутал арай өөр хийц, загвартай байдаг уу?

-Бөх хүний гутал тусгай эсгүүр, загвартай. Уян хатан зөөлөн байх хэрэгтэй. Жишээлбэл, ул нь гэхэд бараг чийшигтэй адилхан гишгэхэд чулуу мэдрэгдэхээр хийдэг. Учир нь хаана, юу гишгэж буйгаа мэдэрч байх ёстой. Тэгэхгүй бол гоёлын гутал өмсчихөөд барилдана гэж байхгүй. Гутлын боомыг хойшоо тавиатай хийдэг бөгөөд шагайгаараа чөлөөтэй хөдөлж болохоор уян хатан байх ёстой. Мөн бөхчүүд жудаг цолынхоо эрэмбээр хээ, угалзаа хийлгэдэг.

-Сүүлийн үед баяр наадам, цагаан сараар монгол хувцсаараа гоёх болжээ. Монгол гутлын захиалга их байна уу?

-Сүүлийн үед хүмүүс монголоороо омогших сэтгэлтэй болсон. Одоо улсын баяр наадам болох гэж байгаа болохоор захиалга ихтэй байна. Ер нь наадам, цагаан сараар үндэснийхээ хувцсаар гангаръя, түүгээрээ дамжуулан монголоороо омогших үзэл бодлоо илэрхийлэх болсон нь харагддаг. Өмнө нь монгол хувцас өмсөхийг төдийлөн таашаадаггүй байсан бол одоо аль болох их өмсөхийг хичээдэг, бахархдаг, өөрийн гэсэн монгол хувцастай байх ёстой гэж үзэх болжээ.

-Хоёр өнгөөр шагласан гутал их өвөрмөц харагдаж байна. Энэ гутал ямар утга учиртай гутал вэ?

-Энэ гутлыг хоёр сахиусан тэнгэртэй бөө хүн хийлгэсэн юм. Эмэгтэй сахиус нь цагаан өнгөтэй, эрэгтэй тэнгэр нь ногоон өнгөтэй гутал өмс гэж хэлдэг гэнэ. Ингээд захиалгынх дагуу хоёр өнгөөр урласан. Монгол гутлын нэг давуу тал нь баруун, зүүн гэж байдаггүй. Бөө онгодоо буухаар завилж суудаг. Тэгэхээр цагаан тал нь дээшээ харагдаж суудаг юм билээ.

-Жижиг дунд үйлдвэрлэлийн зээлд хамрагдсан уу? Борлуулалт, санхүүжилтээ яаж зохицуулдаг вэ?

-Манайх интернэтээр худалдаагаа явуулдаг. Гадаадад амьдарч буй монголчууд болон гадныхан интернэтээр захиалж хийлгэдэг юм. Тухайлбал, Америк, Англи, Германаас нэлээд захиалга ирдэг. Каталогиос барааныхаа кодыг явуулна. Захиалга ихтэй үед нэг гутлыг долоо хоногийн дотор хийдэг. Мөн үйлдвэрээрээ худалдаалахаас гадна Нарантуул зах дээр гутлаа нийлүүлдэг таван лангуутай. Жижиг дунд үйлдвэрийн зээлд хамрагдаагүй. Өөрсдөө хувиараа Хас банкнаас зээл авдаг.

-Гар урлалын үйлдвэрүүдийн дунд зохиогддог үзэсгэлэнд оролцдог уу?

-Манай үйлдвэрийг Дэлхийн зөн олон улсын байгууллага их дэмжиж ажилладаг учраас Монголын гар урлалын үзэсгэлэнд оролцдог. Гурав, дөрвөн жил шилдэг өрхийн үйлдвэрээр шалгарч өргөмжлөл, цом хүртэж байсан. Таван сарын сүүлээр болсон Монголын ахмадын академи хүний төлөө "Өөдрөг сэтгэл” төвөөс бидний өсөн дэвжиж байгааг үнэлж батламж гардуулсан.

-Танай үйлдвэр сургалт явуулдаг уу?

-Хөдөө орон нутгаас гутал хийх сонирхолтой хүмүүс ирж 45 хоногийн сургалтанд хамрагддаг. Өнгөрсөн өвөл долоон хүн сургаж мэргэжлийн түвшинд хүргэж чадсан.

-Удахгүй улсын баяр наадам болох гэж байгааг тохиолдуулан манай уншигчдад хандаж таны хэлэх үг?

-Монголоороо зөв омогшиж, дэнж хотойтол сайхан наадаарай.

Х.Даваанаа