Боливарын хүү

Уго Чавес нас барав. Энэ нь Латин Америкийн шинэ интеграцийн үйл явцад их том гарз учирч буй хэрэг юм. Манайд Баабараас эхлээд энэ хүнийг хараан загнадаг боловч үйл хэрэг нь ганц Венесуэлийн биш, нийт Латин Америкийн, цаашилбал дэлхийн цоо шинэ хандлагын эхлэл байсан юм. Энэ тухай өгүүлсү.

Сүүлийн 10 гаруй жил Латин Америкт “Зүүн эргэлт” гэх үйл явц болсон юм. Энэ бүсийн олонхи орнуудад үндсэн хуулийн замаар засгийн эрхэнд зүүний буюу зүүн төвийнхөн гарсныг ингэж нэрлэсэн юм.

Тэднийг нөхцөлт байдлаар 2 хувааж болно. Эхний бүлэг нь радикал хэсэг бөгөөд түүнийг талийгаач Уго Чавес толгойлж байв. Энд Венесуэлээс гадна Болив, Никарагуа, Эквадор ордог юм. Энэ улсууд “Манай Америкийн нэрийн төлөө Боливарийн Холбоо” буюу АЛБА гэгчид багтдаг бөгөөд Латин Америкийг нэгтгэхийн төлөөх Симон Боливарын хүсэл мөрөөдлийг хэрэгжүүлэх холбоо болно. Ер нь бол Боливарын үзэл санаа бол Латин Америкийн голлох үзэл суртал бөгөөд улам бүр хүчийг олж байгаа хандлагатай.

Хоёрдахь бүлэг аядуу зүүн төвч дэглэмүүд бөгөөд үүний албан бус лидер нь Бразиль, түүний Хөдөлмөрчдийн нам болно. Энд Аргентин, Уругвай, Парагвай, Сальвадор, Перу орно. Хамгийн сонирхолтой нь өнөөдөр Латин Америкийн эрх баригч ганц ч нам өөрийгөө барууны гэж хэлдэггүй. Баруун төв гэж Колумб, Мексик, Панам, Гондурас, Чили, Гватемалын засгийн газрууд арай ядан хэлдэг. Харин Доминикан, Коста-Рика бол зүүн төв гэдэг.

Арван жилийн өмнө энэ бүс нутагт зүүний намууд ингэж илт давуу байгаагүй юм. Ганц Куба л байсан байх.

1990-ээд оноос эхэлсэн Латин Америкт хүчээр тулган хүлээлгэсэн “Вашингтоны консенсус” хэмээх радикал неолиберал бодлого ийм зүйлд хүргэсэн байна. Энэ бодлого улсын секторыг сүйрүүлж, түүнийг нийгмийн үүргийг алдагдуулж, ард түмний ихээхэн хэсгийг ядууруулжээ.

Ингээд Венесуэлд үүний эсрэг төрийн нийгэм-эдийн засгийн үүргийг хүчтэй болгож, нийгмийн баялгийг дахин хуваарилж, нийгмийн хөтөлбөрүүдийн хэрэгжүүлж эхэлжээ. Эрүүл мэнд, боловсрол, орон сууцны асуудлыг ихэд анхаарчээ.

Ганц Венесэул ингээгүй, дөнгөж саяхан өр ширэндээ баригдсан Бразил хүртэл ингэсэн юм. Одоо Бразиль энэ бүс нутгийн эдийн засгийн локомотив болчихоод байна. Баруунаараа “үлдсэн” Колумби, Мексик, Чили ямар байгааг бид харж байгаа.

Латин Америкийн зүүн болон зүүн төвийн чиглэл онцын их ялгаагүй. Радикал гэгдэх талийгаач Уго Чавес болон Боливид нефть болон хийг улсын бүрэн хяналтад авснаараа л ялгагдана. Энийг нь л манай Баабар хараагаад байгаа юм. Учир нь тэдний баячууд ингүүлэх юмаа өөрсдөө хийсэн юм билээ.

Уго Чавес гайхамшиг бүтээсэн. Түүнийг анх гарч ирж байхад хүн амын 50 хувь ядуу, 25 хувь үгүйрлийн байдалд байсан. Одоо ядуурал 20 хувь, үгүйрэл 9 хувь болсон. Мөн тэр дэлхийд хамгийн том нефтийн орд олсон. Тэд Саудын арабаас их нефттэй болсон. Бичиг үсэг үл мэдэх явдлыг бүрэн устгасан. Ард түмнээ эрүүл үндэстэн болгосон.

Бразиль Венесуэлийг гүйцэхгүй ч гэсэн хөнгөлөлттэй нөхцөлтэй хүнсний сагс ядуустаа өгдөг аж. Энэ хөтөлбөрийг “Өлсгөлөнг тэглэх” гэдэг. Ямар ч гэсэн өлсгөлөнг дарж чадсан. Бас тэнд хавтгай байсан боолчлолыг үндсэнд нь дарж чаджээ. Энэ бол их амжилт юм. Венесуэл, Эквадор, Никарагуа, Боливид үнэ төлбөргүй эрүүлийг хамгаалахын систем нэвтрүүлсэн бөгөөд үүнд Кубачууд үнэлж баршгүй туслалцаа хийгээд үлгэр жишээ үзүүлдэг байна.

Сүүлийн үед Латин Америкт баримтлах болсон зарчим нь үнэгүй боловсрол, үнэгүй эмнэлэг болсон байна. Үүнээс өөрөөр бол асар их байгалийн баялгийн буянг бүх үндэстэн хүртэж чадахгүй гэж үздэг байна.

Өнөөгийн ертөнцөд өмчийг улсын болгохыг неолибералууд шууд л гэмт хэрэг гэж үздэг. Гэтэл тийм биш юм байна. Хурааж авбал л гэмт хэрэг болохоос зохицуулж болдог юм байна.

Ухаандаа Латин Америкт хэрэв улсын болговол маш аядуу нөхцлөөр нөхөн олговор өгч байна. Экспортын секторын орлогыг өмчгүй олонхийн ашиг тусын төлөө дахин хуваарилж байна. Энэ нь гэхэд л улс орны эдийн засгийг ихээхэн сэргээдэг байна. Мөн неолиберализмын догмыг няцааж байна.

Латин Америкт хөгжлийн капиталист хэтийн төлөвийг үгүйсгэж байгаа боловч тэднийг улсын болгох, дунд ангийн байр суурийг нь ганхуулах зорилго огт тавиагүй байна. Харин ч эсрэгээр зүүний дэглэм байснаар дунд анги маш их хожиж байна.

“Вашингтоны консенсус” буюу неолиберал бодлогын явцад дунд анги бөөнөөрөө үгүйрч, ядуурсан юм. Харьцаагаар илэрхийлбэл 1980-90-ээд онд дунд анги шиг орлогоо алдсан анги байгаагүй. Одоо дунд анги төрийн асар их дэмжлэг авч байна.

Жилийн өмнө дампуурлын улмаас мөнгө ч үгүй, орон сууц ч үгүй хуурагдан хоцорсон дунд ангийн хүмүүст орон сууцны хувийн корпорацид хувь нийлүүлэгч болбол асар их зээл олгож эхэлжээ. Төр нефтийнхээ орлогын ихээхэн хэсгийг орон сууцанд зарцуулж, хамгийн хөнгөлөлтэй нөхцлөөр орон сууц барьж эхлэв.

Өмнө нь хөдөө аж ахуйн эдэлбэр газрыг баячууд авчихаад огт ашигладаггүй, зөвхөн дамын наймаанд л хэрэглэдэг байжээ. Уго Чавесийн төр энэ газрыг зах зээлийн үнээр албадан худалдан авч тариачдад дахин хуваарилжээ. Ингэж газрын реформ хийжээ. Ингэж хөдөө аж ахуйн болон хүнсний асуудлаа шийджээ.

Боливид 5000 га-аас илүү газар эзэмшихийг хориглож, илүү гарвал газаргүй тариачдад, нэн түрүүнд индиан нийтлэгүүдэд өгдөг болжээ. Үүнээс илүү шударга юм гэж хаа байна. Мангар том газар авчихаад өөрөө ашиглахгүй, хүн оруулахгүй, “миний өмч, хэн ч халдаж болохгүй” гэдэг либерал номлолын өөдөөс “уучлаарай, наана чинь, ард түмэн амьдрах гэж байна” гэж Уго Чавес хэлж чадсан юм. Энэ бол хамгийн шударга ёс мөнөөсөө мөн.

Харин улс төрийн амьдралд бол ардчилсан хэм хэмжээ мөрдөж, олон намын систем ажиллаж, сонгууль байнга явуулж, ялангуяа ард нийтийн санал асуулга байнга явуулж байна.

Харин Чили зүүн төвийн христианы засгийн газар байдаг боловч Пиночетийн үндсэн хуулиасаа салж чаддаггүй. Одоо тэнд байдал ихээхэн хурцадмал.

Саяхан Латин Америк, Карибийн бассейны улсуудын Хамтын нийгэмлэг CELAC хэмээх шинэ байгууллага байгуулж, түүнд Америк, Канад хоёроос бусад бүх орон оров.

Энэ юу гэсэн үг гэхээр Америк тив Умард, Өмнөд гэсэн улс төр-эдийн засгийн хоёр том бүс нутагт хуваагдаж байна гэсэн үг. Энэ бол Өмнөд Америк “боливарын зам” буюу шинэ замаар замнаж байна гэсэн үг. Энэ шинэ замыг нээхэд Венесулийн Уго Чавес нэн их үүрэг гүйцэтгэсэн гэсэн үг.

Латин Америкийн социалистууд антиимпериалист, зоримог, ёс суртахууны шинжээрээ хосгүй байдаг. Уго Чавес нас барсан ч Латин Америкийн зам нэгэнт тавигдаж, шинэ хандлага цаашид хүчээ авах нь гарцаагүй. Харин манайд ноён Баабар “номлоод” байгаа хэдий ч неолибералист бодлого нь аль хэдийн сөнөчихөөд байгааг хүн болгон харж байгаа нь лавтай…

Уго Чавес бол гадаадынхантай нийлсэн хулгайч нарыг хөөж үндэсний баялгийг ард түмэндээ хүртээсэн зоригтон байсан юм.

Түүнийг халин одоход хөрш орнууд нь гашуудал зарлаж байна ш дээ. Ийм тохиолдол их цөөхөн дөө. Энэ нь Уго Чавесийн агуу их нэр хүндийг харуулнам бус уу.

Тэр Боливарын хүү, ард түмний хүү байсан юм. Ийм жолоодогчоо ард түмэн үүрд хайрладаг юм…

Судлаач Х.Д.Ганхуяг