Д.Сайнсайхан: Бар жилийн цагаан сар Азийн орнуудаас зөрөхгүй

Монголчуудын уламжлалт цагаан сарын өдрүүд хэзээ тохиох тухай болоод ирэх жилийн өнгө, төлөв байдлын талаар Бусдад туслахуй анагаах ухааны Манба Дацан хийдийн зурхайч, Анагаах ухааны магистр Д.Сайнсайханаас тодрууллаа.

-Ирэх бар жилийн цагаан сарын шинийн нэгэн хэзээ таарч байна вэ?

-Аргын буюу нарны тооллын 2022 оны хоёрдугаар сарын 02-нд 17 дугаар жарны Сайжруулагч хэмээх Усан бар жилийн цагаан сарын шинийн нэгэн тохиож байна.

-Зурхайчид маань ирэх жилийн өнгийг зурж амжсан уу. Бар жилийн өнгө ямар байна вэ?

-Жилийн нарийвчилсан зурхай хараахан гараагүй байгаа. Гэхдээ жаран жилийн зурхайг зурсан байдаг. Энэхүү зурхайн үрд гарч буй сайжруулагч хэмээх Усан бар жил алт, мөнгө, эд баялагаар элбэг болон хүмүүн жаргана хэмээн тайлбарласан байна.

-Зарим жил Монголын цагаан сар Азийн бусад орнуудаас зөрдөг. Энэ жилийн тухайд ямар байгаа вэ?

-Азийн төстэй орнуудын цагаан сарын өдрүүдтэй энэ жил бараг адил болж байгаагаараа онцлог. Ер нь гурван жил тутамд нэг удаа зөрдөг. Манай Монголын цагаан сар нэг сарын наана, цаана болдог нь илүү сар тооцоолж гаргадагтай холбоотой. Гэхдээ энэ жил зөрөө гарахгүй. Харин гарч бус Усан бар жил нь илүү сартай учраас түүний дараа жил буюу Бар жилээс Туулай жил солигдоход бусад орноос зөрөх талтай.

-Та үүнийг манай уншигчдад нарийн тодруулж хэлж өгнө үү?

-Монголын цагаан сар Азийн төстэй орнуудын цагаан сараас нэг сарын наана цаана болдог нь илүү сар тооцоолж гаргадагтай холбоотойг дээр хэлсэн.

Жишээ нь, Монголын Төгс буянт шинэ зурхайн ёсонд энэ Усан бар жилийн зуны эхэн сард Шолда буюу Илүү сартай жил тохиож байна. Энэ нь яагаад тохиодог вэ гэдгийг тайлбарлая.

Аргын тоолол, билгийн тоолол гэсэн хоёр тоолол зэрэг явдаг зурхай бол Монгол Төгсбуянтын зурхай юм.

Нарны тоолол буюу аргын тоолол нь нар, дэлхий хоёрын харилцан хамаарал. Сарны тоолол буюу билгийн тоолол нь дэлхий, сар хоёрын хоорондын харилцан хамаарал. Дэлхийн дагуул сар шүү дээ.

Аргын тооллоор нэг сар 30, 31 хоногтой байдаг бол билгийн тооллоор битүүн гээд 30 хоногоор тасалдаг.

Бид билгийн тооллыг 30 хоногтой гэж боддог ч зурхайн нарийн тооцооллоор бол үнэндээ нэг сар 29.53 хоногтой байдаг. Бүр нарийн тооцооллоор 29,53059 гэж гарч ирдэг. Дэлхий тэнхлэгээ эргэх, сар дэлхийг нэг сар тойрох хугацаа нь энэ юм. Гэхдээ календарь дээр 30 хоногоороо л явдаг.

Билгийн тоолол дээр өдөр тасардаг, давхацдаг тохиолдол байдаг. Шинийн 5, 6 гэж байснаа шинийн долоон байхгүй, шууд шинийн найман болдог. Эсвэл өдөр давхацдаг. Энэ жил хаврын тэргүүн сарын шинийн найман хоёр байгаа. Энэ нь сар, дэлхий хоёрын харилцан хамааралтай холбоотой.

Дэлхий бөөрөнхий биш. Өөрөөр хэлбэл тэгш хэлбэртэй биш. Дэлхий сарны хоорондын тойрог хөдөлгөөн ч тэгш хэмтэй биш. Тойрог хөдөлгөөнөөр нэг өдөр туулах байсан замыг хоёр өдөр туулдаг. Энэ тохиолдолд өдөр давхарддаг.

Дэлхий нь сарны тойрог хөдөлгөөнөөр нэг өдөр туулах замыг тал өдөр туулсанаар тэр өдөр тасраад алга болдог. Үүнийг тооцоолсноор өдөр тасардаг асуудал гарч ирж байгаа юм.

Нэг сар 29,53059 хоногтой юм бол нэг жил нь 354,3671 хоногтой гэсэн үг. Аргын буюу нарны тооллоор жилийг 365,2424 хоногтой гэж үздэг. Үүнээс 354,3671 хоногоо хасахаар 10,8751 гэсэн тоо гарч ирж байгаа юм. Үүнийг барагцаалвал 10,8 хоног нэг жилд илүү гардаг гэсэн үг. Энэ илүү гарч байгаа 10,8 хоног нь гурван жил тутамд нэг сар илүү гарах үндэслэл нь болдог. Төгсбуянтын шинэ зурхай нь асар нарийн тооцоололтой.

-Баярлалаа.