С.Эрдэнийн өгүүллэг: Өшөө хорсол

Би тэр нэгэн удаа Бороохой Ядамаас Сэмжид эмгэний өшөөг авч билээ. Ядам гэгч мөрийтэй тоглоомоор сүрхий баяжсан омогтой бөгөөд мэхтэй эр байлаа. Нас дөч гарч яваа боловч эхнэр байхгүй. Баахан адуу малаа гол голын айл амьтанд хөл хөлөөр нь ацаглаж харуулаад, өөрөө хэдэн сайн морио сэлж, архи, авгай эргүүлж цагийг нөхцөөнө. Хөлчүүрхэхээрээ ихээхэн муухай ааштай. Эрхий хуруугаа шүлхий хэлээрээ долоож өврөөсөө алтан захтай хуучны хөзөр гаргаж ирээд хэд гялалзтал шодонгуут нүцгэн цээжтэй гил харын хатанг ялгаж шившээд нүүр рүү нь нулимна. Дариганга хийцийн том мөнгөн хутгаа ар өвөртөө гаргаж, хэтрээд ирвэл бороохой шийдэм барьж авгай хүүхнүүдийг хүртэл ална тална гэж түйвээнэ. Түүнээс бороохой Ядам гэдэг хочтой. Баруун гарын нь долоовор, дунд хуруу мухар учир цэрэгт тэнцдэггүй. Авгай нар түүнийг хуруугаа зориуд тас цавчиж хаясан юм гэж сэм шогшролдоно.

Сэмжид эмгэн бол хүүхдээсээ өнчирч үлдсэн ядуухан хөөрхий байлаа. Уг нь хүү охин хоёртой юмсан. Хүү нь 1939 онд цэрэгт дайчлагдсан тул охинтойгоо хоёулхнаа амьдарч байсан юм. Охин нь дөнгөж хорь хүрч байгаа царайлаг хөөрхөн амьтан боловч багаасаа архаг өвчтэй тул бие их л сул дорой. Тэр жил бороохой Ядам гэргий болгон авч хэд хонуулаад буцаасан байв.

1939  оны  намар  дайн дууссаны дараа манай нутгийн хөвгүүд цэргээс халагдаж ирэв. Миний ах ч ирлээ. Орос хром гуталтай, цэнхэр чисчүү дээлтэй, хар эсгий малгайтай бөгөөд Халх голын байлдааны тэмдэг зүүж сахлаа тавьчихсан лут амьтан буцаж ирсэн юм. Харин Сэмжид эмгэний хүү харьж ирсэнгүй. Ахын ирсэн өдөр Сэмжид авгай манайд орж ирээд юу ч гэж хэлэхээ мэдэхгүй багтарч  балмагдаж суугаа ахын өмнө сөхөрч унаад амьсгаа авч чадахгүй эхэр  татан уйлж  буурал толгойгоороо газар мөргөж хоёр шанаагаа улаан нэлий болтол урж билээ. Бул хар чулуу ч бол салхи бороонд элэгдэхтэй адил хүний зовлон цагийн эрхэнд элэгдэнэ. Гэтэл өвөл нь Сэмжид хөгшний газар дээрх ганц охин нь төрөхөөс уламлан нас барав. Авгай нар бороохой Ядамаас олсон хүүхэд нь аллаа, ай хөөрхий  гэлцэнэ.Тулгын гурван чулууны хоёр нь ингээд булга үсэрдэг байжээ 

Би Сэмжид авгайн усыг зөөж, түлээг хөрөөдөлцөж, үнээгээ саахад тугалы нь татаж май тавьж өгдөг байв. Тэгээд элгэн тараг, үнсэнд булсан талх идэж бас ч энэ дэлхий гэдэг бөөрөнхий хэлбэртэй бөгөөд нарыг тойрон эргэлдэж байдаг хийгээд  алс холын Африк тивд хөө хар биетэй хүмүүс амьдардаг зэргийг ярьж өгдөг байлаа. Сэмжид авгай намайг харж суухдаа ойрхон зуур боловч сэтгэл нь тэгширдэг байсан биз ээ.Тэр зуны нэг дуулимхан орой Сэмжид  авгай  үнээгээ  сааж  би  май тавьж  байв. Айл бүрийн гаднаас аргалын хөх утаа хөөрч, тэртээ  зүүнтээх голын шугуй дээгүүр хөвөлзөн тунарч байв. Олон үнээтэй бүл сайтай айлын гаднаас хэдэн хэсэг утаа дэгдэнэ.Тэгэхээр нь би гурван газар май тавьж  айл айлынхаас их утаа гаргах гэж өвс ногоо хүртэл шатааж байлаа. Сэмжид авгай бүслүүр нь холхисон модон хувингаа, сүү цагаа болсон хормой дээрээ тавиад үнээнийхээ  хөхийг шор шор шувтарч аман дотроо маань уншина. Чадалтай залуу хүүхнүүд үнээгээ хэдийн сааж дуусаад хувин саваа оройн наранд гялбалзуулан сэрвэлзэцгээнэ. Энэ үес бороохой Ядам согтуу давхин ирж архи нэхлээ. Бүрхээр хэмхрээд ойрын хэдэн хоног нэрж амжаагүй гэж үнэнээ хэлэхэд Ядам наг наг инээж нааш цааш хөшилдөн,

-Хамаг юм чинь хамхарч дуусах нь аргагүй. Чи ингэж л тараа барж ташаагаа цоорч явах үйлтэй амьтан. Хүү чинь хүний түрүүнд буудуулж үхсэн биш үү. Охин чинь энэ голын эр сүвтэй бүхний хишгийг багтааж чадалгүй цусаар садарч үхсэн биш үү. Утаа уугиулж сууна уу тэгээд гэж аймаар муухай хараав. Сэмжид авгай юу ч хэлж чадсангүй хувинтай сүүн дотроо нулимсаа дуслуулан уйлав. Би хорсон гомдохын туйлд хүрч “Та яалаа гэж, яалаа гэж...” гээд ээрэн бархирлаа.

Шилэн дээгүүр нь горвитсон бүдүүн хүзүүтэй хөлс тоос дааварласан хүрлэгэр царайтай энэ лужир эр, эрүү өвдөг нь нийлсэн хөөрхий эмгэнийг уйлуулаад бах нь ханасан бололтой хар хэрээ шиг гуаглаад, халиун саарлаа ханартал гуядаад, хандсан тийшээ талийж өгөв.

Би бороохой Ядамаас Сэмжид эмгэний өшөөг заавал авна гэж гэнэт хатуу шийдлээ. Шөнө амьтан унтаж байх үеэр Ядам нохой шувуу шуугиулсаар манайд ирж буув. Тэгээд ахыг өдөж, шүлхийрч суух хоорондуур нь би түүнээс өшөө авах арга бодож оллоо.Тэгэнгүүтээ сэм гарч хонины хашаанаас хөдсөн мануухай авч дээсээр оосорлоод ганзаганаас нь уяж орхив. Ядам баахан чалчиж байгаад мордож давхилаа. Нохой шуугилдан морин төвөргөөн холдохыг амьсгаа даран чагнаж, морь нь булгиад тархий нь хага шидээсэй гэж бодож хэвтлээ. Өглөө үнээнээр босоод гадагш гарвал саахалтын тэнд хэдэн хүн овоорч харагдана. Би тийшээ харайлгаж очлоо.Бороохой Ядам үхсэн, амьд нь мэдэгдэхгүй гулдайн хэвтэж байв. Эмээлийн нь бүүрэг зад үсэрчихсэн, өрөөсөн хөл нь дөрөөндөө чирээстэй, нүүр ам нь нэл цус цөж болчихсон байв. Цугларагсад “Амьтай байна. Эрүүгээ зад өшиглүүлчихэж. Энэ ганзаганд чиргүүлээтэй юу гээч вэ! Олом нь тасраагүй бол ч бүр үхэх байж” гэх зэргээр шуугилдаж байв.

Би түүнийг үзээд сүнсээ зайлтал айсан бөгөөд харин хожим нь ядуугаа доромжлон дарлах аваас ядуугийн талд орж тэмцэлдэх нь хүний сайн чанар гэдгийг ойлгож багын тэр явдлаа зөвтгөж билээ.

Zindaa.mn