Уул уурхайд олгосон зээлээс болж Монголын банкууд дампуурахад ойрхон байна

Олон улсын банк санхүүгийн байгууллагуудад хөндлөнгийн хяналт хийдэг “Фитч” хэмээх нэр хүндтэй агентлагийнхан манай улсын банк санхүүгийн салбарт судалгаа хийгээд “найдваргүй” гэсэн дүгнэлт өгчээ. Банк санхүүгийн салбарт 40 хувийн өсөлт гарч, зээл, хадгаламж аль аль нь нэмэгдсэн гэж байгаа ч нийт зээлийн 90 хувь нь уул уурхайг тэтгэж байгаа нь эргээд өөрсдийг нь унагаж болох факт гэдгийг тэд өгүүлсэн байсан. Учир нь ашигт малтмалын зах зээл гэдлэг тогтворгүй, БНХАУ-аас хэт их хамааралтай учир урд хөршийн эдийн засгийн өсөл удаашрахад л хүндрэлтэй байдалд орно. Мөн ашигт малтмалын үнэ ханш хэтэрхий их хэлбэлзэлтэй байдаг нь эрсдэл дагуулна гэж үзсэн байв. Үнэхээр ч уул уурхайн салбарт олгосон зээл банк дампууруулдгийг бид “Олон овоот”-ын хэргээс мэдэж авцгаасан билээ.

Тэгэхээр Монголын банк санхүүгийн нийт хөрөнгийн 90 хувь нь хэзээ хэзээгүй дампуурах эрсдлийн байдалд байна гэж хэлэхэд болохгүй юмгүй. Гэтэл хөнгөн үйлдвэрийн салбар зээлээр ангаж цангаж байгааг мэдсээр байж гадаад орнуудад хөрөнгө оруулж байгааг үнэхээр “хоноцын бодлого” гэж хэлэхээс өөр яах билээ. Нөгөө талаар энэ нь улсын эдийн засагт нэгэнт ноёрхлоо тогтоосон олигархиудыг хамгаалж байгаа хэрэг. Бусад хүмүүс зах зээлийг нь эзэлчих вий хэмээсэн дэндүү атгаг санаа билээ. Дэлхийн ямар ч улс зээл тусламж, банк санхүүгийн нийт активынхаа ихэнх хэсгийг уул уурхай, дэд бүтцийг сайжруулхад зарцуулдаггүй. Энэ бол дэндүү тэнэг асуудал юм байна.

Дэлхийн улс орнууд хамгийн ашигтай, зардлаа хурдан нөхдөг салбар болох жижиг дунд үйлдвэрлэлд зээлийнхээ ихэнхийг олгодог аж. Хөнгөн үйлдвэрийг дэмжсэн мөнгө 5-10 жилийн дараа бүрэн төлөгддөг бол дэд бүтцэд зарцуулсан мөнгө 70-80, бүр 100 жилд ч зардлаа нөхдөггүй жишээ байдаг аж. Дэд бүтэц сайжруулах гэж зүтгэж байгаа нь эцсийн эцэст уул уурхайгаас гарсан баялгаа хурдан зөөх гэсэн л асуудал. Гэтэл уул уурхайн баялгийн эзэд нь гадаадууд байдаг. Монгол Улсын уул уурхайгаас гарах баялгийн 25 орчим хувь нь л бидэнд ногдож байна. Ашигт малтмлын тухай хууль гадныханд ийм боломжийг бүрдүүлж байгаа юм. Гэтэл “Фитч” агентлаг сэтгэл эмзэглүүлсэн дүгнэлт хийсний дараа зарим банк хөдөө орон нутагт зээлээ хаасан сураг сонсогдох болов. Монголбанк бодлогын хүүгээ нэмсэнтэй холбоотой энэ хэрэг бол иргэдийн гар дээрээс мөнгө дээрэмдэж байгаагийн л нэг хэлбэр. Нөгөө талаар уул уурхайтай хэтэрхий хамааралтай болсны гай.   Энэ янзаараа Монголд хөнгөн үйлдвэрийн салбар хэзээ ч хөгжихгүй юм байна.  

Б.Хурцболд