Сонгуулийн хуулийн өөрчлөлт: Хар машин, 30 хувийн жендер

Монголын  хамгийн тогтворгүй хуулийн нэг нь Сонгуулийн тухай хууль юм.  Өнгөрсөн цөөхөн сонгуулийн хугацаанд энэ хууль хэдэнтээ өөрчлөгдсөн. Өөрөөр хэлбэл хамгийн сүүлчийнх нь өөрчлөлт 2012 оны сонгуулийн өмнөхөн хийгдсэн билээ. Одоо энэ хуулиа дахин өөрчлөх асуудал яригдаж байна.

Н.Алтанхуягийн Засгийн газрыг огцруулсны дараа АН-ынхан МАН-д хадаг барьж хошуу цорвойх шалтгааны нэг нь энэ Сонгуулийн хуулийн өөрчлөлт байсан юм. 2013 оноос хойш УИХ-ын гишүүн Р.Бурмаагаар ахлуулсан Сонгуулийн хуулийн төсөл боловсруулах ажлын хэсэг байгуулагдсан ч  парламентад суудалтай гурван намтайгаа үг хэлээ ололцож чадалгүй өдий хүрсэн. Хүч хүрэхгүйгээ мэдсэн үү, сайдын суудалдаа санаа тавиад амжихгүй байна уу, ажлын хэсгийн дарга Сонгуулийн хуулиар ам нээхээ ч больжээ.  Эцэст нь “Энэ завшааныг ашиглан” МАН-аар ахлуулсан  улс төрийн намынхан “эв саналаа нэгтгэн” Сонгуулийн хууль боловсруулах ажлын хэсэг байгуулсан юм. Тэд хуулийн төслөө боловсруулчихсан, удахгүй Засгийн газрын саналыг авахаар өргөн барих гэж байгаа гэнэ.

Ном журмаараа бол Сонгуулийн тухай хуулийг дараагийн сонгуулиас наанадаж зургаан сарын өмнө хэлэлцэж баталсан байх учиртай. Тэгэхээр цаг хугацаа тун бага үлдсэн гэсэн үг.  УИХ-ын хаврын чуулганы үеэр МАН Сонгуулийн хуулиар бүх ард түмний санал асуулга явуулах тогтоолын төслийг УИХ-д даргад өргөн барьсан ч тэгсхийгээд мартагнасан. МАН ч өргөн барьсан тогтоолынхоо төслийн араас явсангүй. Сонгуулийн тогтолцооны талаар намууд өөрсдөдөө ашигтай хувилбарыг дэмждэг учраас энэ эсрэг тэсрэг байр суурь нь үг хэлээ ололцоход тээг болдог.  Харин улс төрийн намуудын байгуулсан ажлын хэсгийнхэн дундын боломжит байр сууриа ололцсон бололтой.  Өчигдөр МАН-ын Ерөнхий нарийн бичгийн дарга Ж.Мөнхбат хэвлэлийнхэнд энэ талаар мэдээлсэн.

Түүний хэлж буйгаар “Сонгуулийн хуулийг өөрчлөх хуулийн төсөл бэлэн болсон. Өнгөрсөн долоо хоногт хуралдсан МАН-ын бүлгийн хуралдаанаар энэ хуулийн өөрчлөлтийн төслийг авч хэлэлцсэн” гэнэ. Тэгээд УИХ-д өргөн барих нь зүйтэй гэж үзжээ. Хуулинд тодорхой найман өөрчлөлт оруулснаа тэрбээр тодотголоо.  Хамгийн эхэнд нэрлэсэн өөрчлөлт нь мөнөөх хар машины тухай байв. Энэ хар машинд МАН-ынхан хэзээнээсээ  аллергитай. Хуулинд орж буй  өөрчлөлтөөр бол  саналын хуудсыг гараар тоолдог болох юм байна. Дэлхий нийтэд ч энэ аргыг илүүд үздэг гэнэ. Шинээр орж байгаа нэг ойлголт гэвэл саналыг интернетээр авч болох юм байна.

Сонгуулийн тойрог хэсгийн хороодын бүрэлдэхүүн анхаарал татаж буй бололтой. Одоогийн практикаар тэнд 100 төрийн албан хаагчид ажилладаг. Харин үүнийг өөрчилж,  70 хувьд нь улс төрийн намуудын төлөөлөл ажиллаж, 30 хувь нь төрийн албан хаагчид байх ажээ.  Хэрэв тойрог, хэсгийн хороодод ажилласан  төрийн жинхэнэ албан хаагч сонгуулийг будлиантуулах ямар нэгэн алхам хийвэл бүх насаар нь төрийн албанд оруулахгүй гэдгийг хатуу зааж өгсөн гэж байна.

Шинэ хуулийн төслөөр Жендерийн асуудлыг нэлээд өргөжүүлж буй бололтой. Тухайлбал,  өнөөдрийн хүчин төгөлдөр мөрдөгдөж байгаа хуулинд 20 хувь байгаа бол үүнийг хэсэг 30 хувь байж болох юм гэж үзэж байгаа гэнэ.

Хамгийн маргаан санал зөрөлдөөнтэй  байдаг Сонгуулийн тогтолцооны тухайд өнөөгийн 48:28 буюу холимог тогтолцоог боломжит дундын хувилбар гэж намууд дэмжижээ. Тэгэхээр ирэх жилийн сонгууль 48 мандаттай, намын жагсаалтаар 28 хүн парлдаментад орж ирнэ гэсэн үг. Харамсалтай нь амьдрал дээр хамгийн их  шүүмжлүүлж байгаа нь энэ намын нэрсийн жагсаалтынхан бөгөөд ард түмэнд таалагддаггүй, тойргоос гарч ирж чадахгүй хүнээ намын нэрээр эрх ямба эдлүүлэх зальт санаа гэж үзэх нь дийлэнхи талдаа. Уг нь намын жагсаалтыг хамгийн их эсэргүүцэж байсан нь МАН. Гэвч тэд ухарсан бололтой.

...Сонгуулийн хуулийн өөочлөлт  одоогоор нэг иймэрхүү өнгөөр харагдаж эхэлж байна. Засгийн газраас энэ хуулийн төсөлд ямар санал дайх вэ, эрхэм хууль тогтоогчид хэрхэн хэлэлцэж шийдвэрлэх вэ гээд цаана нь олон даваа бий.